Norðri - 09.12.1909, Blaðsíða 2

194
NORÐftl

NR. 49
UppreisnMt® leilsuhælisins.
Húsið komið undir þak.
Verkamönnum .íaldin veisla.
1906. 13- nóv mber. 1909.
Laugardaginn 13. nóv. hafði stjórn
heilsuhælisfélagsins al'a verkamenn heilsu-
hælisins í kvöldboði í Iðnaðarmanna-
húsinu, í minningu þess, að húsið er
nú koinið undir þak, og til þess að
þakka þeim vel unnið starf. Húsgerðin
hefir gengið prýðisvrl og að því skapi
fljótt.
Alls voru í þessu samsæti um 100
manns.
Formaður heilsuhælisfélagsins, Klem-
ens Jónsson, mælti fyrir minni verka-
mannanna, lét þess getið, að vinnan
hefði gengið svo fljt tt og vel, að þess
væri engin dæmi i m stórhýsi hér á
landi.
Sighvatur Bjarriascn mælti fyrir minni
húsameistarans, Rög’ valdar Olafssonar,
vék að því að þett; væri fyrsta alís-
lenzka stórhýsið á í‘ andi, efnið mestalt
íslenzkt, og allir stai smennirnir íslensk-
ir, frá þeim æðsta ti hins lægsta; áður
hefðu yfirmennirnir jafnan verði útlend-
ir, stundum líka verkamenn.
Rögnvaldur Óíafsson mælti fyrir minni
heilsuhælisfélagsins, vakti athygli á því,
að rétt þrjú ár væru liðin frá því er
félagið var stofnað, og hælið nú komið
undir þak, svo greití og vel hefði alt
gengið.
Loks fór G. Björnsson nokkrum orð-
um um sjálft heilsuh elið, og eru þau
prentuð hér á eftir. da ín tók síðar til
máls og þakkaði verkstjórunum fyrir á-
gætt starf þeirra. Yfirsteinsmiður er Guð-
jón Gamalíelsson, yfirtrésmiðir Hjörtur
Hjartarson og Sigval li Bjarnason. Sig-
urgeir Gíslason úr Hafnarfirði þakkaði
G. B. og öðrum stjórnendum heilsuhæl-
isins fyrir þeirra starí.
Pví má ekki gleyn a, að verkmeistar-
arnir Jón Porláksson o> Thorvald Krabbe
hafa int af hendi afarmikilsvert starf fyr-
ir hælið, lagt á ráðin um lögun og
gerð á vatnsveitu, fráræslu, vermivél o. fl.;
sem enn er flest óurnið.
Rað má telja vafalaust, að hælið verði
fullgert á miðju kon andi sumri.
Ræða G. Biörnssonar
á upprisuhátíð heilsuhælisins á Vifils-
. stöðum 13. íóv. 1909
Regar við komum í önnur lönd, sjá-
um við hvívetna gönul mannvirki, hús,
minnismerki, vegi, vamsveitur o. þ. u. 1.,
sum eru mörg hundruð ára, sum þús-
undir ára að aldri; öll bera þau vott
um nienningarþroska þeirra þjóða, sem
löndin hafa bygt; nrtíðarmenn vernda
þau og vegsama og hafa þau til sýnis
til marks um dáð og dugnað forfeðra
sinna.
Hér á landi ereugi slíku til að dreifa.
Hér eru öll mannvirki ung og flest við-
vaningsleg og lítils verð, eins og barna-
fitl. V'ðeyja stofan tr in vera elsta hús,
sem uppi stendur, er hún var reist á
miðri 18. öld. Af íannvirkjum fyrri
tíma manna er ekkerí eftir, annað en
bjagaðir steinaraðir liðri í moldinni.
Enginn veit, hvar Ví .11 reisti bú í Víf-
ilsstaðalandi fyrir þísund árum. Frá
landnámstíð er ekker mannvirki til, er
nái upp úr grasrótin I.
Erum víð förlurf etrungar ? Skyldu
mörg okkar mann ’h' i geta staðist tím-
ans tönn í þúsund á ?
Við vitum i hvað vehða ftttiM} áð*
ur en þess nýrunna c'd er liðin á enda,
verða öll tctíhúsin okkar fallin og ekk-
ert eftir af timburh jsunum nema þáfá
einir kumbaldar, grautfúnir, skakkir og
skældir, okkur til sk'ammar. Og þessi
fáu steinhús, sem t! eru — þau kunna
að geta staðið af sér eina eða tvær ald-
ir, sum þeirra, ef el iætur.
En að 500 árurr liðnum, að 1000
árum liðnum —hvað verður þá eftir?
Eg veit eitt hús og ekki nema eitt,
sem vænta má, að geti staðið í 1000
ár. Við höldum í d.sg upprisuhátíð húss-
ins, upprisuhátíð heilsuhælisins á Vífils-
stöðum. Jafntraust <iús hefur aldrei ver-
ið reist hér á Iandi; það stendur á klöpp
og er alt ein klöpp, í hólf og gólf, ein
steinstorka, svo trygg og traust, að henni
er eflaust óhætt í þúsund ár, ef jörðin
skekur hana ekki af sér, eðaniðjar okk-
ar hætta að unna henni sóma og við-
halds.
Við metum hverja kynslóð þjóðar-
innar eftir því, hvað hún hefur unnið
og afrekað til sóma, eða skammar, fyr-
ir sjálfa sig, til heilla, eða tjóns, fyrir
niðja sína.
Regar aldir líða og við verðum lagð-
ir á metin, mun þ ið ekki bregðast, að
okkur, þessari alda nóta-kynslóð, verður
talið til gildis, og, má vera, það mest
til gildis, að við höium reist þetta heilsu-
hæli. En það mun ekki vera talinn
mestur sóminn, að húsið ertraust, held-
ur hitt, að íslenzk alþýða réðist í þetta
þrekvirki af frjálsum vilja, án lagaboðs,
af heitri og einlægri ást á ættjörð sinni
og vúurlegri fyrirhyggju og umönnun
fyrir komandi kynslóðum.
Við höfum að utidanförnu hugsað
og talað ósköpin öll um allskonat rétt-
indi, bæði þjóðarréttindi og réttindi
hvers manns, karls og konu, í þjóðfé-
laginu.
Við höfum sjaldau tninst á skyldurnar
— því miður.
Bestu menn þjóðfélagsins eru ekki
þeir, sem mest hugsa um réttindi sín.
Bestu menn hverrar þjóðar eru þeir,
sem mest hugsa urn skyldur sínar við
þjóðfélagið.
Heilsuhælið er einn hinn fegursti af-
springur íslenzkar ættjarðarástar.
En margir spá því, að hann muni
visna og deyja.
Pess vegna er heilsuhælið hættulegt
tiltæki; afar-hættulegt.
Hvers vegna?
Af því að allar framtíðarvonir hvers
íslenzks manns spretta upp af þeirri trú
og sannfæringu, að þjóðin í heild sinni
elski ættjörð sína.
En ef það sannast, að alþýða manna
fæst ekki til að leg ;ja neitt í sölurnar
af frjálsum vilja landinu til viðreisnar,
jafnvel ekki svo mikið, að nemi árlega
2 kr. á hvert heimiU á landinu, — ef
þetta sannast, þá er hætt við að marg-
ur missi trúna á framtíð landins.
Sú þjóð, sem ekki elskar land sitt, á
sér enga framtíðavon, en ástina verður
að sína í verkum, engur síður en trúna.
Þess vegna er þetta mál mjög alvar-
legt íhugunarefni fyrir íslenzku þjóðina.
Heilsuhælið er ei ískonar eldraun ís-
lenzkrar þjóðar, þeirrar kynslóðar sem
nú er uppi.
Við treystum því, að ættjarðarást þjóð-
arinnar standist þessa eldraun.
13. dag nóvembermánaðar 1906 var
heilsuhælisfélagið stofnað.
3 ár eru liðin. Nú er aftur 13. nóv-
ember, og nú er heilsuhælið komið
undir þak.
Farnist því vel — þessu veglega
minnismerki núlifan li kynslóðar; standi
það heilt á húfi öl<! eftir öld, í þúsund
ár; verði það jafnan athvarf þeirra sem
ájúkif ög bágstáddir eni j géfi það gæf-
an að húsið standi óhaggað 13. nóv.
2909, og þá verði uppi íslenzir menn.
okkar niðjar, er minst geti með fögn-
uði umliðinna alda, en ekki með harmi,
eins og við hljótum að gera.
Sú er okkar ósk. Rað er drengileg ósk.
Við vitum að það er ósk allrar þjóð-
arinnar. Lifum því og störfum í þeirri
von, að hún rætist.
Ráðherrablaöið og „Norðurland “
Hver sá sem les bæði þessi blöð
með athygli, mun fljótt sjá, að þau eru
svo samrýmd í skoðunum að ekkert ber
á milli í stjórnmálum, Fn þó svo sé,
þá kemur það í ljós, að ráðherrablaðið
á ætíð frumhugsunina, en Norðurland
tekur svo við að útskýra málin, og hring-
snúast jafn oft sem ráðherrablaðið breyt-
ir stefnunni. Orðalagið er klúrara, eða
áferðin ljótari vanalega með brigðum
og þóflykkjum, svo varan verður óút-
gengilegri í fólkið.
Þetta rekur maður sig á í næstum
hverju einasta blaði, en þetta verða les-
endurnir að fyrirgefa, hæfilegleikar rit-
stjórans eru ekki meiri en þetta, þó há-
skólagenginn sé, og enginn getur heimt-
að af neinum að hann leggi fram meira
pund en honum er gefið. —
Ljóst dæmi þess að hér sé farið með
rétt mál, sýnir grein sú sem stóð í 49.
tölublaði «NorðurIands« um »Thore-
samninginn.
Aðalefni þeirrar greinar er að skýra
fyrir lesendunum, að ráðherrann hafi
ekki brotið fjárlögin með samningnum,
þær 6000 krónur sem samningurinn
ræðir um sé ekki bindandi nema með
sérstökum samningi, þetta séaðeins «til-
boð,« sama upptuggan og ráðherrablað-
ið flytur. Petta er svo Norðurland að
útskýra í löngu máli og flóknum lög-
skýringum, en efni greinarinnar er ekki
annað. Og þó er greinin næstum fimm
dálkar I!!.—
Af því að svo fáir eru farnir að lesa
Norðurland, er fróðlegt að sýna rithátt
þess blaðs, og taka örfáar línur úr grein
inni, sem hvorki eru betri né verri en
alment gjörist í því heiðvirða blaði, svo
geta menn dæmt um ritháttinn, ogrök-
semdirnar.
Kaflinn hljóðar svo;
« . . . . Góð ráð voru dýr. En þeir
vóru líka ráðagóðir. Um að gera að
þyrla upp einhverju ryki, svo þjóðin
sæi ekki út úr augunum, fara í lúsaleit
eftir einhverju sem líktist formgalla, gera
úr því hávaða, eins og það væri aðal-
atriði samningsins, þenja það út eins
og blöðru, púa og púa meðan nokkur
taug gat þanist, en um fram alt halda
vel í endann, svo blaðran færi ekki bara
uppí loftið, láta hana hafa kjölfestu í
öllum þeim ósannindum sem hægt væri
að hnýta neðan í spottann. A þetta furðu
verk heimastjórnarforingjanna, átti svo
þjóðin að góna, þangað til hún vissi
hvorki upp né niður. Rað vareina ráð-
ið til að villa henni sjónir, snúa þakk-
læti hennar í vanþakklæti.
Reim tckst ekki að finna neinn form-
galla á samningum, þá var það ráð
tekið að segja að samið væri um það
í samningnúm sem samningurinn segir
berum orðum, að ekki sé um samið;
gamla lagið að fara með bláber og vís-
vitandi ósannindi.«
Svo mörg eru þessi orð.
Rað er furða, að nokkur blaðstjóri
skuli skrifa með þvílíkum rembingi um
annað eins atriði og þetta; brígsl um
blekkingar og ósannindi í því máli sem
margbúið er í blöðunum að sýna og
satirta áð þétt sé. Áð fjáHögiti séu bföt-
in með þessari 6000 kr. fjárveitingu er
óefað mál, og hvorki ráðherrablaðið né
«NorðurIand« standa þar vel að vígi.
En þessar aðdróttanir «Norðurlands«-
ritstjórans ná lengra en til heimastjórn-
armanna, þær ná einnig til hans eigin
flokks, sem hann telur sig til. Bæði »Rjóð-
ólfur« og «þjóðviljinn« taka samninginn
óþægilega í gegn, og« Þjóðviljinn« tekur
það fram skýrum orðum, að hér sé um
fjárlagabrot að ræða, Forseti neðri
deildar Hannes Rorsteinsson, og lög-
fræðingurinn Skúii Thoroddsen, ættu þó
að hafa betra vit á slíkum hlutum en
ráðherradilkurinn, og orð þeirra hlýtur
þó þjóðin að taka trúanleg, þar sem
báðir eru óvilhallir dómarar í þessu
máli. —
Afleiðingarnar af því að fylgja stjórn-
inni í blindni, og verja gjörðir hennar
í hvaða máli sem er, meðfrekju og of-
stopa, eins og »Norðurland» hefir lát-
ið sér sæma, geta orðið vondar
fyrir stjórnarflokkinn, því þegar óhlut-
drægari og hyggnari flokksmenn koma
til sögunnar, sem víta það sem vítavert
er, þá er að búast við sundrunginni.
Að þessu stefnir fyrir meirihlutanum
nú, ogmikið má sá meirihluti fyrirgefa,
ef stjórnarfleytan sekkur ekki bráðum.
En svo er bezt að aðgæta samning-
inn frá þeirri hlið sem Norðurland út-
skýrir hann og hvað heppilegur hann
væri fyrír þjóðina, ef svo ætti að skilja
hann.
Rá hefir ráðherranum ekki lánast að
fá póst fluttan landa á milli —að undan-
skildum Hamborgarferðunum, nema þá
fyrir sérstakt gjald 6000 kr. frá lands-
sjóði.
En ef engir samningar takast á milli
stjórnarinnar og Thorefélagsins með póst-
flutning. Hverjar verða þá afleiðingarnar?
F*á geta kaupmenn þeir sem flytja
vörur með skipunum ekki fengið flutt
með sömu skipum árfðandi bréf og
sendingu, sem getur orðið óbætanlegt
tjón fyrir viðskifti þeirra.
Rað verða engiti undanbrögð. Fjár-
lagabrotið verður að ganga fram, og þó
þessi sérstaki samningur yrði gjörður,
þá verða það ekki til að breyta upp-
hæðinni, hún verður hin sama, og þá sést
bezt að »Norðra« ósannindin verða eng-
in, að Thorefélagið fái árlega greidd-
ar úr landssjóði nær 70,000 krónur.
Bíðum við og sjáum hvað setur.
En eitt hefur ráðherranum tekist með
þessum samningi, sem er, að afsala ís-
landi þeim rétti til 10 ára, að félag það
sem nýtur alls fasta tillagsins sé skuld-
bundið að flytja póst landa á milli,
en nú er það eigi skylt til þess, að
undanskyldum Hamborgarferðum, nema
fyrir sérstaka borgun.
Og einnig hefur hann afsalað okkur
þeim rétti sem fyrverandi ráðherra H.
Hafstein hafði yfir ríkissjóðs tillaginu,
40,000 krónum. Nú er það í höndum
samgöngumálaráðherra Dana, sem ekki
fékkst til að sleppa því við íslandsráð-
herra, eða Thorefélagið.
þannig er réttarstaða okkar nú út á
við.
Ekki er furða þó «Norðurland« hæli
húsbóndanum, og telji upp afreksverkin,
og fylli með þeim marga dálka af blaði
sínu, og noti sér það tilefni, til að ausa
óhróðri yfir þá menn sem skýra rétt og
satt frá málefnunum.—
E. S.
Druknun.
24. nóv s. I. druknaði í Flókadals-
vatni í Fljótum, maður að nafni Guð-
laugur Aðalsteinsson, rúmlega tvítugur
að aldri. Hann var á ferð eftir vatninu
á skattttiW; eH Fanrt f úök tíg drtiknaði.