Norðurland - 08.10.1901, Side 1

2. blað.
JJORÐURLAND.
Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
/Uoireyri, 8. október 1901.
I. ár.
Yfirlit og horfur.
Eftir Pál Briem, amtmann.
I.
Það eru í sumar io ár síðan er
eg átti sæti á löggjafarþingi íslands.
Eg var þá ráðinn í að bjóða mig
eigi fram við næstu kosningar til
þings. Sagði eg þá við einn af vin-
um mfnum og samþingismönnum,
að hann þyrfti eigi að búast við
mér á þingi um næstu io ár.
Nú eru þessi io ár liðin, enda
getur nú vel farið svo, að eg bjóði
mig fram við næstu þingkosningar,
ef einhverjir vildu sýna mér það
traust og sóma, að kjósa mig til
þings. En þá verð eg að láta uppi
skoðun mína á því máli, sem nú er
efst á dagskrá þjóðarinnar.
I raun réttri hefði þurft að rita
langt mál um stefnur þær, sem kom-
ið hafa fram í stjórnarskrármálinu
frá fyrstu byrjun, en eg skal eigi
fara lengra aftur f tfmann en til
þings 1885. Eg var þá skrifstofu-
stjóri á alþingi. Tveir af bræðrum
mínum voru þá alþingismenn; eg
þekti marga af þingmönnum og
mér var því töluvert kunnugt um
skoðanir þeirra.
Eins og mönnum er kunnugt, var
frumvarp til stjórnarskipunarlaga
samþykt á þessu þingi. Menn bjugg-
ust eigi við því, að stjórnin mundi
samþykkja frumvarpið. Það var aðal-
atriðið að láta stjórnina fá afdráttar-
laust að vita, hvernig fulltrúar þjóð-
arinnar vildu fá breytt stjórnarfyrir-
komulaginu.
Yfirkennari H. Kr. Friðriksson
lagði þá til, að þingið sendi kon-
ungi ávarp þess efnis, að hann vildi
skipa sérstakan ráðgjafa fyrir ísland.
Mér var kunnugt um, að ýmsir af hin-
um hygnari þingmönnum tóku þetta
til sérstakrar íhugunar, og kom þá
til orða, að þingið breytti stjórnar-
skrárfrumvarpinu í þá átt, að hér
yrði skipaður ráðgjafi konungs á
Íslandi, en svo væri einnig skipað-
ur erindreki hjá konungi, er bæri
fram fyrir hann íslenzk mál. Það
var fhugað, hvort alþingi ætti eigi
að taka upp kröfur þjóðfundarins
18 51. En eftir nákvæma fhugun féllu
menn frá þessu. Mönnum líkaði eigi
crindrekinn. Hann var milliliður
milli konungs og alþingis, sem
alþingi gat eigi haft persónuleg áhrif
á. Það gat að ætlun manna vel far-
ið svo, að hann yrði aðalmaðurinn,
og þá voru menn ekkert betur farn-
ir en áður. Síðan hefir enginn farið
fram á að fá neitt líkt, þangað til
tíumannafrumvarpið var borið fram
á sfðasta alþingi, sem eg mun síð-
ar minnast á.
Arið 1885 var alþingi rofið. Auka-
þing var haldið árið eftir og sam-
þykti alþingi stjórnarskipunarlaga-
frumvarpið óbreytt.
Arið eftir var eg kosinn þing-
maður. A alþingi 1887 kom til orða
að hætta við stjórnarskrármálið um
sinn Það var haldinn prívatfundur
um þetta meðal þingmanna, en þar
mættu að eins 20 þjóðkjörnir þing-
menn. I'yrst var samþykt með
atkvæðum 10 þingmanna, að halda
stjórnarskrármálinu eigi fram, en svo
greiddi einn af þessum 10 atkvæði
með hinum, að bera mætti fram á
þingi frumvarp til stjórnarskipunar-
laga, og varð því meiri hluti fundar-
manna með þessu. Það var álit mitt
og ýmsra þingmanna, að, ef stjórnar-
skrármálinu væri slegið á frest, þá
myndi það verða skoðað svo, sem
þingið léti sér málið liggja í léttu
rúmi. Þess vegna bar eg ásamt
Benedikt heitnum Sveinssyni og ýms-
um fleiri málið fram á þingi. Eins
og kunnugt er, dagaði málið uppi
í efri deild, enda vildi mikill hluti
þingmanna undir niðri, að málið
fengi eigi framgang.
En hver var orsökin? Hún var
eingöngu ótti þingmanna við þing-
rof, nýjar kosningar og aukaþing.
Það voru ákvæði 61. gr. stjórnar-
skrárinnar, sem að mfnu áliti voru
þess valdandi, að þingmenn, mér
liggur við að segja, heyktust á
málinu.
Síðan hefir mér verið illa við 61.
gr., eins og hún er í stjórnarskránni.
Að mfnu áliti er svo langt frá því,
að hún sé gimsteinninn í stjórnar-
skránni, að mér finst hún sé ein-
göngu til þess að setja tvíveðrung
í þingmenn og kveikja sundurlyndi
meðal þeirra, sem þó er sannarlega
ekki á bætandi.
Eins og kunnugt er, hafa íslend-
ingar krafist þess, að stjórnin yrði
innlend, en það hefir einnig komið
fram önnur krafa, sem í raun réttri
er eigi þýðingarminni, og er það
krafan um fjárráð alþingis. Stjórn-
irnar geta verið svo innlendar sem
vera vill, en ef eigi er trygging
fyrir fjárráðum þjóðfulltrúanna, þá
er heldur eigi nein trygging fyrir
því, að stjórnirnar séu 1' samræmi
við óskir og vilja þjóðarinnar. Fjár-
ráð þjóðþinganna eru með öðrum
orðum skilyrðið fyrir því, að stjórn-
irnar séu þingbundnar, meira en að
nafninu. Fjárráðin fela í sér vísi til
sannarlegrar þjóðstjórnar.
Þingmönnum var orðið þetta ljóst
1887. Menn vildu tryggja fjárráð
alþingis með berum orðum. Enda
voru sett þessi ákvæði f stjórnar-
skrárfrumvarpinu 1887: »Enga
skatta eða tolla má innheimta, fyr
en fjárlög fyrir það tímabil eru
samþykt af alþingi og hafa öðlast
staðfestingu. <
Árið 1889 kom þessi krafa um
fjárráð alþingis fram á þann hátt
í hinu svo kallaða miðlunarfrumvarpi,
að aftan við 17. gr. um bráða-
birðarlög var skeytt þessum ákvæð-
um: »Eigi má gefa út bráðabirgðar-
fjárlög fyrir það fjárhagstímabil, er
fjárlög eru samþykt fyrir af al-
þingi.<
Eg átti nokkurn þátt í miðlunar-
frumvarpinu ásamt ýmsum góðum
þingmönnum. Okkur var það ljóst,
að nauðsyn bar til að breyta hin-
um eldri stjórnarskrárfrumvörpum.
Fyrst og fremst var gert ráð fyrir
ýmsum stjórnarstörfum konungs, en
þó voru engin ákvæði um, að kon-
ungur skyldi hafa ráðgjafa. Hér var
því að ræða um sýnilega vöntun
í frumvörpunum, sem nauðsynlega
þurfti að bæta úr. í annan stað var
eigi gert ráð fyrir því, að ísland
þyrfti að standa í neinu sambandi
við alrfkið, og var það engu minni
vöntun.
Það liggur í augum uppi, að Is-
land getur eigi verið yfir alríkinu,
heldur verður alríkið að vera yfir
íslandi, en til þess að rétti íslands
sé eigi haggað, er gert beinlínis
ráð fyrir því, bæði í stöðulögunum
og f stjórnarskránni, að ísland taki
tiltölulegan þátt í stjórn alríkisins,
ef það hefir fullírúa f ríkisþinginu.
Flutningsmenn miðlunarfrum -
varpsins voru auk mfn síra Sig-
urður Stefánsson, Jón Jónsson frá
Múla, síra Eiríkur Briem og Þor-
varður heitinn Kjerúlf.
Milli okkar var enginn ágreiningur
um það, að konungur þyrfti að
hafa ráðgjafa sér við hönd, en vér
vorum í nokkrum vafa um, hvernig
ætti að haga sambandinu við al-
ríkið. Vér vorum allir á því, að ef
alþingi samþykti og landstjóri stað-
festi lög, sem færu inn á verksvið
alríkisins, þá væri nauðsynlegt að
konungur gæti afturkallað þau. Sig-
urður Stefánsson vildi einskorða
afturköllunarrétt konungs við þetta.
Eg vildi aftur á móti, að konungur
hefði ótakmarkaðan afturköllunar-
rétt, því að eg hélt því fram, að
ef afturköllunarrétturinn væri mið-
aður við sérstakleg málefni íslands,
þá yrði afleiðingin sú, að alríkið
mundi stöðugt reyna að marka þeim
þrengra og þrengra svið. Við Sigurður
og síra Eiríkur bróðir minn vorum
inni í fjárlaganefndarsal að ræða
þetta og gátum ekki leyst þennan
hnút. Þá kom Jón Ólafsson inn, sem
átti sæti í efri deild; bárum við
málið undir hann. Jón fann þá milli-
veg. Hann batt afturköllunarréttinn
við þau »lög, sem konungi þykja
viðsjárverð sakir sambands íslands
við Danmörku*. Þetta gátum við
allir samþykt, enda standa þessi
orð f miðlunarfrumvarpinu 1889.
Eg hefi tekið þetta fram til þess
að menn sjái, að ísland hlýtur að
vera háð alríkinu, en að það sé
bezt, ef hagur þeirra að einhverju
leyti kynni að koma í bága, að
menn reyni að jafna úr þessu, án
þess að fara í stranga réttardeilu
um það, hvort málefnið heyri undir
verksvið íslands eða alríkisins. Þessi
málamiðlun á að fara fram í ríkis-
ráðinu, og þess vegna hefi eg meðal
annars viljað að ráðgjafinn fyrir ís-
land ætti sæti í ríkisráðinu. Ráð-
gjafanum fyrir ísland gefst þar jafn-
an tækifæri til þess að tala máli
íslands. Það er eðlilegast að menn
fari eftir því, sem er haganlegast
og bezt fyrir landið. Nú er öllum
orðið það ljóst, hvernig störfunum
er hagað f ríkisráðinu. Þótt ráð-
gjafarnir láti f ljósi skoðun sína 1