Norðurland - 07.03.1903, Blaðsíða 2

94
M.
Þegar svo þetta ekki dugar, þá
er farið að slá á strengi smásálar-
skaþarins. Kostnaðurinn er gerður
að voðalegri grýlu. Öfundarandinn
og tortrygnin eru vakin, með því
að benda á, að þeir, sem halda uppi
mentuninni, muni þurfa að fá eitt-
hvað fyrir starfa sinn. En þegar svo
er komið, þá er væntanlega farið að
fjúka í síðustu skjól íhaldsmanna.
Þá eru þeir svo langt leiddir, að
þjóðin fer að sjá úlfshárin koma
undan sauðargærunni.
Svona mætti halda áfram ianga-
lengi að rekja sundur undirtektir í-
haldsmanna undir framfaramál lands-
ins; en slík runa yrði alt of langur
lestur í einu.
„En ýmsir af hinum ákveðnustu
íhaldsmönnum landsins hafa skrifað
undir frjálslynda stefnuskrá," munu
menn segja. Og það er alveg satt.
Til þess eru tvær orsakir.
Önnur er sú, að í flokki með
þeim voru ákveðnir framfaramenn,
sem að sjálfsögðu voru ófáanlegir
til að skrifa undir nokkurt aftur-
haldsskjal. Hin er sú, að sú skoðun
ríkti á síðasta þingi, að ekki væri
til neins að bjóða þjóðinni annað
en framfaraloforð. Og íhaldsmönnum
vorum, þeim er mest ber á, er nú
einu sinni svo farið,”að þeir mundu
vilja flest til vinna, jafnvel það að
ganga með framfara- og frelsis-
fána þrisvar kringum jörðina, ef
þess þyrfti til þess að geta setið
við völdin.
Eins og „Norðurland" hefir áður
sýnt fram á, eru kosningarnar nú
um framfarir eða íhald. íhaldsmenn-
irnir fundu þetta vel, þegar þeir
byrjuðu á æsingunum gegn Klem-
ens sýslumanni Jónssyni í fyrra vet-
ur. Tilraunir þeirra og undirskrifta-
skjöl mishepnuðust þá; þeir vona
að sér gangi betur í þetta skifti.
Um það skal engu spáð, hvort
vonir þeirra rætast nú — hvort unt
verður að villa svo Eyfirðingum
sjónir, að þeir, sem annars hafa
jafnan hneigst í framfaraáttina, kjósi
nú heldur íhaldið og framfaratregð-
una. En iðrast mundu þeir þess ein-
hvern tíma. Betur að það verði þá
ekki uin seinan. Betra er að byrgja
brunninn, áður en barnið er dottið
ofan í hann.
Hroðalegf skipsfrand.
Þýzkt botnvörpuskip, Friedrich Al-
bert frá Geestemiinde, strandaði 19.
janúar fyrir miðjum Skeiðarársandi, yfir
þingmannaleið frá mannabygðum. Skip-
verjar voru tólf og komust allir lif-
andi á land, lítt búnir að klæðum og
náðu því nær engu úr skipinu nema
dálitlu af matvælum. Ellefu sólarhringa
lágu skipbrotsmenn þessir úti, og loks
hinn 30. s. m. komust 9 af þeim lif-
andi til mannabygða, að Orustustöð-
um á Brunasandi, eftir fádæma hrakn-
ing, allir kaldir, 3 þó lítið, en 6 stór-
kostlega skemdir.
Einn háseti og 1. vélastjóri frusu
í hel á leiðinni og stýrimaðurinn, sem
yfirgaf félaga sína í þeim tilgangi að
reyna einn síns liðs að brjótast til
mannabygða, hefir ekki komið fram.
Er talið víst að hann hafi helfrosið
eða druknað í þeirri för.
Mönnunum var þegar, eftir ráðstöfun
sýslumanns, komið fyrir til lækninga
hjá héraðslækninum.
Skiftar skoðanir.
Eftir
Quðtnund Friðjónsson.
Þegar eg bjó kvæði mfn undir prent-
un, hugsaði eg mér að þola ritdóma
um bókina, án þess að æpa átakan-
lega. Með öðrum orðum: eg hugsaði
mér að þegja við öllum ritdómum,
hvernig sem þeir yrðu.
Ymsar ástæður voru til þess, að eg
hugsaði á þessa leið. Fyrst og fremst
vissi eg það, að erlendir rithöfundar
(höf. skáldrita) skifta sér aldrei af því,
sem um þá er sagt, og þótti mér rétt
að taka þá til fyrirmyndar í þeirri
grein. í öðru lagi þóttist eg vita, að
ritdómar um bókina mundu verða að
koma út smátt og smátt, eitt ár eða
lengur. Annaðhvort var því að svara
hverjum ritdómi út af fyrir sig, jafn-
óðum sem þeir birtust, eða þá að
taka alla fyrir í einu. Eg sá fyrir fram,
að hvorttveggja var ógerningur fyrir
mig — ógerningur að svara oft, meðal
annars fyrir þá sök, að eg var úti í
mínu horni, fjarlægur öllum blöðum;
og ógerningur að svara í einu, meðal
annars fyrir þá sök, að slíkt svar
mundi verða heil bók að lengd, ef
ítarlega væri farið út í efnið. — Síðan
ritdómarnir tóku að birtast, hefi eg
enga ástæðu séð til að breyta áformi
mínu — og hefir þó einn ritdómurinn
verið öðruvísi en eg bjóst við að
nokkur mundi rita, og öðruvfsi en
allir aðrir ritdómar útlendir og inn-
lendir, sem eg hefi séð. Eg á við
ritdóm Þjóðólfs. Þó er eitt atriði í
ritdómunum, sem eg get ekki gengið
þegjandi fram hjá, eða réttara sagt:
eg vil ekki láta það vera ómótmælt,
vegna þess, að merkur maður á í
hlut: Einar Hjörleifsson ritstjóri.
Hann mælir á þessa leið í blaðinu
Norðurland:
. . . »Þegar kemur til hins víðtæk-
asta starfs, sem unnið hefir verið í
heiminum í þarfir menningarinnar, þá
er hann blátt áfram skilningslaus. Þá
lokar hann augunum fyrir því, að eng-
in þjóð hefir unnið nándar nærri eins
mikið að því sem Bretar, að girða
fyrir þjáningarnar í heiminum.* —
Eg bjóst ekki við þv/, að ráðist
yrði á skoðanir þær, sem koma fyrir
í kvæðum mínum, og þess vegna gerði
eg ekki ráð fyrir öðrum aðfinningum
en þeim, sem fjalla mundu um skáld-
skaparhlið kvæðanna. Þetta liggur því
fyrir utan það svið, sem eg markaði
mér, og get eg þess vegna, með beztu
samvizku, slegist við hvern sem vera
skal út af þessu atriði. Reyndar býst
eg við því, að sumum mönnum detti
f hug, að þekking mín í þessu efni
nái skamt móts við þekkingu Einars
ritstjóra Hjörleifssonar, sem verið hefir
brezkur þegn mörg ár. En eg fer
ekki að því, heldur færi eg málið ó-
hræddur eins og sá, »sem vald hefir
til að tala«.
Annars er þetta rúmgóð setning:
»Engin þjóð hefir unnið nándar nærri
eins mikið að því að girða fyrir þján-
ingarnar í heiminnm.« Hvort heldur
lfkamlegar eða andlegar?
Eg geng út frá því, að átt sé við
hvorttveggja.
Við skulum þá fyrst skifta heimin-
um í líkamlegan heim og andlegan. —
Eg veit það, að Bretar, það er að
segja brezkir rithöfundar, hafa verið
merkisberar mannúðlegra og göfugra
hugsjóna í heimi bókmentanna. Spill-
ingarstefna í skáldskap og bókmentum
yfirleitt hefir átt upptökin á Frakk-
landi, en heilsusamlegar skoðanir í þeim
efnum og háleitar hafa komið frá
Bretum. Eg gæti nefnt brezka rit-
höfunda, sem eiga ódauðlegt lof skilið
fyrir þessi efni.
En eg átti ekki við Bretann í bók-
mentaheiminum, heldur átti eg við
pólitíska Bretann, þegar eg kalla hann
níðing, sem bftur Búa og sveltir Ind-
verja til bana. Það er hverjum manni
augljóst.
Eg veit það og skil, að Bretar hafa
sýnt af sér þroska, þegar þeir hafa
átt við sumar nýlendur sínar, í stjórn-
arfari: Engin þjóð hefir metið þjóð-
ræðið eins og þeir hafa gert. Þetta
eiga þeir með réttu.
En þó er stjórnarfarssaga þeirra
blóðflekkótt spjaldanna milli.
Hvað hefir Bretinn verið gagnvart
írum, annað en grimmur og fégjarn
harðstjóri? —
Hvað hafa Bretar gert í Búalöndum?
Hafa þeir girt þar fyrir þjáningarnar?
Hafa þeir girt fyrir þjáningarnar í
Indlandi, eða rutt þar braut menning-
unni?
Hafa þeir ekki setið hjá með góðri
samvizku, meðan Tyrkir hafa myrt,
líklega á aðra miljón Armeninga?
Og hvar liggja svo þessir stóru
garðar (flóðgarðar?), sem þeir hafa
hlaðið fyrir stórflóð þjáninganna?
Jú, þeir hafa starfað að kristniboði
austur í löndum; og sjálfir eru þeir
heiðnari (stjórnin) heldur en þjóðirnar
þar austur frá, sem þeir hafa borið
fyrir brjóstinu!
Við skulum sjá, hvað dr. Georg
Brandes segir í ritgjörð, sem ísafold
flutti meðan Einar Hjörleifsson var
annar ritstjóri hennar. * — Brandes
kemst að orði á þessa leið meðal annars:
»Nítjánda öldin verður að sjálfsögðu
á ókomnum öldum talin hin mikla öld
náttúrufræðilegra uppgötvana og upp-
fundninga og í því efni munu menn dást
að henni jafnmikið eins og menn dást
að tímabilinu fyrir og eftir 1500 fyrir
myndlist. En að nálega öllu því, er
að stjórnarfari lýtur, mun mönnum
finnast hún hafa verið hreint og beint
skrœlingjaöld. Naumast verður sagt, að
þessi öld taki lifandi vitund fram
skuggalegustu tímabilum mannkyns-
sögunnar, að því er snertir frelsisfirr-
ing, fékúgun og mergðarvíg. Blóðsúthell-
ingar Nerós eru beinlínis barnaleikur í
samanburði við það, sem Abdul Hamid
hefir aðhafst, grimdarverk Nerós við-
vaningskák í samanburði við þá snilli,
sem Abdul Hamid hefir sýnt í blóðs-
úthellingum og manndrápum, . . . á
vorum dögum eru öll kristin stórveldi
beztu vinir Tyrkjasoldáns og engum
hefir orðið að vegi að leitast við að
aftra honum minstu vitund. Jafnframt
gæti menn þess, að þessar sömu
kristnu þjóðir . . . hugsa með við-
kvæmum áhyggjum um vesala og
hlægilega trúboðsstarfsemi í Kína. Þá
má fá mælikvarða á hyldýpi stjórn-
vizku-yfirdrepsskaparins og trúmála-
hræsninnar núna um aldamótin*.
Þetta segir Brandes. Munu Bretar
ekki eiga sinn hlut í þessari ádrepu?
Stórveldin eru öll saman hvert öðru
samvizkulausara og grimmara og á-
gjarnara og ásælnara til fjár og landa.
* 70 blað, 17. nóv. 1900.
Þau stökkva öll saman austur í Kína
með her manns, út af einu einasta
sendiherramorði, lita landið í blóði,
svívirða konur og ræna bygðirnar.
Hvað hafa Bretar girt fyrir þjáning-
arnar, sem vesalings Kínverjar urðu
að þola í þeim ófriði, sem var svo
svívirðilegur, að vér, sem kristnir köll-
umst, mættum blygðast okkar gagn-
vart »heiðingjum« austurlanda.
Indverjar svelta til bana, svo milj-
ónum skiftir, undir yfirráðum Breta.
Hvað hafa þeir mannað þá þjóð, eða
girt fyrir þjáningar hennar? — Bretar
þykjast hafa barið á Búum í nafni
menningarinnar — þeir segja, að Búar
hafi verið þröskuldur fyrir menning-
unni þar suður frá. Bretum hefði verið
sæmra að hugsa um menninguna í
írlandi — hugsa um að vera þar ekki
sjálfir í vegi jyrir tnannúð og menningu.
Því fer fjarri, að stórveldin vinni
að því yfirleitt að girða fyrir þjáning-
arnar í veröldinni. Þau hafa að vísu
afnumið þrælaverzlun og mannblót í
sumum stöðum. En þau hafa einnig
flutt bölvun skaðræðis-morðtóla og
munaðarnautna út meðal villiþjóðanna.
Englendingar mest, því að þeir hafa
farið víðast yfir og haft mest völdin.
Hinsvegar er þjóðmenning Englend-
inga gölluð og glöppótt heima fyrir.
Þar eru margar og miklar þjáningar,
sem þeir láta vera að girða fyrir og
reyna ekki til að girða fyrir og get
eg sannað þetta með orðum brezkra
rithöfunda, hvenær sem þörfin krefur.
Niðurstaðan verður því þessi:
Einstakir ágætismenn brezkir hafa
unnið að því í riturn sínum að girða
fyrir þjáningarnar í heiminum og lækna
mannfélagsmeinin á þann hátt, sem í
valdi einstaklingsins stendur að gera,
með pennanum (og tungunni). Bretar
eru hygnir, stjórnhygnir drotnar yfir
löndum sínum; en þeir eiga sinn hlut
að máli, þegar sagt er með fullum
rökum, að nítjánda öldin hafi verið
»skrælingjaöld í nálega öllu því, er
að stjórnarfari lýtur*.
$
Jrumvarp
til laga fyrir brunabótafélagið
á Akureyri.
I. Vátryggingarmunir.
1. gr. Félagið tekur að sér að vátryggja
móti eldsvoða alls konar lausafé, svo sem
húsgögn, búsgögn, bækur, matvæli, fóður-
birgðir, eldsneyti, búfé o. s. frv.
2. gr. Til vátryggingar er eigi tekið:
a. Peningar, skjöl, handrit, óvenjulega
fáséðar bækur, púður og önnur sprengi-
efni og þess konar munir.
b. Verzlunarvörur eða vörur í verksmiðj-
um, brauðgerðarhúsum eða húsum, þar
sem er óvenjulega mikil brunahætta.
3. gr. Vátryggingarupphæðirnar mega
ekki vera hærri en 10000 kr., hjá hverj-
um einstökum vátryggjanda.
4. gr. Félagsmenn geta sagt sig í félag-
ið, hvenær sem þeir vilja, en úr félaginu
geta menn að eiris sagt sig við hver árs-
lok og skal úrsögn vera komin í hendur
félagsstjórnarinnar fyrir 1. desember, svo
að gild sé. Hið sama gildir um niður-
færslu á vátryggingargjöldum. Nú ganga
menn úr félaginu, og er þá þegar fallið í
gjalddaga aukavátryggingargjald, sem fé-
lagsmönnum ber að gjalda, sbr. 17. gr.
5. gr. Nú reynist ómögulegt að ná inn
vátryggingargjaldi eða aukavátryggingar-
gjaldi hjá einhverjum félagsmanni, og má
þá reka hann úr félaginu. Hið sama gildir
um þá félagsmenn, sem þrátt fyrir áminn-
ingu fara eða láta fara hirðulauslega með
eld eða hafa eldavélar, ofna, reykháfa.