Norðurland - 30.01.1904, Síða 2

Nl.
Sumarkoma.
(Brot úr gömlu kvæði.)
Marga gleði myrkrið fól
manni vökuleiðum.
Seinfær ertu, óttusól,
austan af Bjarma heiðum.
Vermireitum verður þungt.
Varla fanst í letri
saman frosið sumar ungt
svona gömlum vetri.
Ske má seinna, að rós í rein
röggvist sólar boðum,
þó að birtist svanna og svein
sumar í hvítavoðum.
*
* *
Kom þú, sól, með sannleik þinn,
sintu tárum mínum.
Þau eru’ að hrópa’ í austrið inn
eftir geislum þínum.
Láttu alt þitt líf og blóð
lífga fræ í sandi,
ef 'að skyti ungri þjóð
upp úr gömlu landi.
Jón Þorsteinsson.
*
Hríð.
Bærir fangið felmtruð jörð.
Færist þang um æginn.
Slær á vanga hríðin hörð
hærulangan daginn.
Jón Þorsteinsson.
of snemma hinu góða í kirkjutrúnni
og alt fer í rugl og óvissu, áður en
hið nýja fær rót og stofn. Hvað kost-
aði að koma kristninni upp? Hvað
kostaði siðabótin, þó hennar bezta
inspíratión dæi í fæðingunni? Eins færi
enn, ef hrapað væri að málunum.
En hvað um það. Guðs vegir eru
ekki vorir vegir og — ekki einu sinni
prestanna — meinar Esaías! Eitthvað
verður að gera vitandi vits. Fráfallið
er orðið voðalegt, og blint íhald, enda
þrátt fyrir beztu meiningu, er orðið
stórum siðspillandi og líjsháski í sjálfri
kirkjunni — eins og Harnack og ótal
aðrir vinir kristinnar trúar sífelt brýna
fyrir mönnum. Og nærri því brosleg
verður sú »theódike« (o: vörn fyrir
guð), þegar kent er — eins og í sjálfu
sér er öldungis rétt — að kenningin um
eilífa útskúfun sé fóturinn undir hinni
»réttu kirkjutrú«!
Þessi gamli lærdómur um eilífa glöt-
un, er svo gjörfallinn í gangverði, að
jafnvel þeir, sem ímynda sér að þeir
trúi honum, virðast afar-lítið á honum
byggja. En ríði nú til falls með honum
ótal aðrar staðhæfingar og máske sjálfir
sáluhjálparlærdómarnir: hvað á þá að
segja? Eða er vit og skyn mannsand-
ans fyrirboðinn ávöxtur? Er efi hjá-
kvæmilegur og öll rannsókn og íhug-
un til að sigra hann samt óleyfileg?
Hvað er trú? Hvað er vantrú nú á
dögum? Er slíkt — eins og barið er
oft við — beinlínis siðferðis-spmsmiXf
Það kenna engir menn með öllum
mjalla. Þeim herrum Harnack og
Unitara-skörungunum gengur gott til
að aftra »glæp rétttrúunarinnar«, (sbr.
kenningar síra Klaveness og prófessor
Jægers í Noregi) og kreddu ofstækis-
Íns. Þeim gengur sannleiksást til og
lifandi löngun til að verja siðmenning
kristindómsins, sem nú um aldamótin
70
— einmitt nú um aldamótin — er á
stórfeldu doða- ef ekki afturfararstigi.
En —vestanhafsprestarnir? Eg gleymi
þeim, síra Birni t. d. og fyrirlestri hans,
»Straumar«. Sú tala er einmitt gott
sýnishorn um það, sem milli ber, og
höf. er hreinskilinn og ráðvandur og
skiftir vel sól og vindi.
En hvernig mundi nú síra Björn
hugsa sér, að nokkurnveginn upplýstur
lesari ræðu hans fari að álykta? Er
ekki slfk hreinskilni hættuleg, bróðir
Björn? Eg hefði heldur þagað í þínum
sporum. En úr því höf. tilfærir trúar-
játninga flokka, sem hann telur utan
vébanda kristindómsins, því kom hann
ekki með »Spurningar« dr. Channings,
eða einhverjar trúarjátningar hinna
ensku skörunga, bæði í biskupakirkj-
unni og fyrir utan hana?
Nei! Því í Ameríku eru rétttrúað'r
menn »mikið í móðnum«, eins og hann
kemst að orði í öðru sambandi.
En ekki er það hyggilegt að hlaupa
frá altarinu í barnslega rétttrúaðri
kirkju og segja söfnuðinum blákalt
frá lífsskoðunum /?. W. Trine’s, og
þeirra Ethical Culture-manna. Því aðr-
ir lágu miklu nær. »í honum erum
vér, lifum og hrærumst,« er skoðun
allra dugandi spekinga og vísinda-
manna — nema þeirra Ethical Culture-
herra og fáeinna Pósitívista. Það er
falleg og sönn setning hjá sfra Birni
Jónssyni, þessi: »Reynslan mun sýna,
að öll viðleitni til að skapa helgunina
án trúar, er ómöguleg, af sömu á-
stæðu sem ómögulegt er að fá full-
þroskað korn, nema fyrst sé til korn-
stöng.«
Þannig lifir guðlegt vfðsýni í mesta
mannlegu þröngsýni!
Jæja þá! Hafið það hvernig sem
þið viljið, því eg er þegar þagnaður.
Og hafi eg af sannleiksást opnað við
og við munninn um trúarkend mál,
kallar síra Jón minn Helgason sjálfur
það vaðal, og síra Bergmann minn
segir, að eg muni verða kirkjunni til
ills og ónæðis, svo lengi sem hún láti
mig »draga sína kerru«. Ekki er vitnis-
burðurinn valinn!!
Samt sem áður munum við vera
sáttir og sammála í ýmsum öðrum
greinum, enda vilja þeir og sjálfsagt
fleiri samþykkja þá sannfæring manns
á grafarbakkanum, að manneskjan lifir
aldrei í fullum friði né til fullra nota
á jörðunni, nema hún finni sinn guð
og það verði hennar ástríða að eiga
hann og lifa og deyja f sameiningu
við hann.
En — hávaðiiin af kreddunum má
svo mín vegna fara á Forngripasafnið,
lifa með og haldast í heiðri meðan
vært er, alveg eins og aðrir »helgir
dómar«, en — fara svo á safnið!
í guðs friði!
VeOurathuranir
á Möðruvöllum í Hörgárdal. Eftlr Vallý Síefdnsson
1904. Jan. Um miðjan dag (kl. 2). Minstur h. (C) á sólar- hringnum.
Loftrog (þuml.) Hiti (C.) * '< 3 10 *o W >'G & n E 2? cn ^ Úrkoma j
Fd. 15. 74.5 -7-10.5 0 10 -f- 15.o
Ld. 16. 75.8 -í- 9.8 0 2 -f- 17.o
Sd. 17. 74.6 + 5.0 SV 1 10 -f- 15.7
Md.18. 74.1 + 2.. SV 3 9 s + 0.4
Þd. 19. 74.o 8.3 SV 3 3 R -f- 1.J
Md.20. 73.0 -4- 3.5 SV 2 8 -4- 3.1
Fd. 21. 76.4 -f- 3.4 SV 1 9 -4- 9.8
Fd. 22. 74.6 + 5.4 SV 2 9 -4- 5.4

Breytingafýsn íslendinga.
í 50. tbl. Nl. (II. árg.), er mikið
haft á móti þeirri staðhæfingu síra
Jóns Bjarnasonar í »Aldamótum« XII,
að það sé nýungagirni, breytingafýsn,
byltingatilhneiging, sem einkenni þjóð-
flokk vorn á þessum síðustu tímum,
og slík staðhæfing jafnvel talin »hlægi-
leg í augum þeirra manna, sem nokk-
uð hafa athugað þetta mál.«
En um þetta efni má margt segja
með og mót, og það cr sérlega mikil-
vægt efni, og því sýnist mér engin
vanþörf á, að það sé nokkuð skoðað
frá öðru sjónarmiði en ritstjóri Nl.
hefir gert.
Þótt segja megi, að þjóðin búi yfir-
leitt í sams konar hfbýlum eins og
fyrir 1000 árum, þá er það engin
sönnun fyrir því, að hún vilji ekki
breyta hfbýlum sínum til batnaðar,
heldur kemur slíkt blátt áfram af fá-
tækt landsmanna. Þeir geta ekki breytt
þeim eins og þeir vilja. Hversu margir
hafa ekki stofnað sér í stórskuldir og
vandræði og jafnvel gjaldþrot með
því að ráðast í húsabætur, sem þeim
voru of kostnaðarsamar? Og þegar
vöxtur kaupstaðanna á næstliðinni öld
er tekinn til greina, þá verður það
þó ekki svo lítill hluti þjóðarinnar,
sem býr í steinhúsum og timburhús-
um með ofnum og eldavélum og öðr-
um útlendum húsgögnum.
Sama má að nokkuru leyti segja
um búskaparlagið og vinnuaðferðina.
Það er örbirgð landsmanna, sem veld-
ur því, að hér hefir engin stórkostleg
breyting orðið f þeim greinum, en
viljann hefir sannarlega ekki vantað,
og margur hefir þar ráðist í nýbreytni,
sem efnum hans var ofvaxin, leiðst
til að kaupa ónýtar eða tvísýnar sláttu-
vélar, rakstrarvélar, móvélar, tóvélar
o. fl.
En þar sem nýbreytnin hefir verið
kostnaðarlítil og sýnilega til bóta,
hefir hún rutt sér undur fljótt til rúms
um land alt. Svo er t. d. um orf-
hólka í ljábanda stað, sem hafa verið
teknir upp alment á svo stuttum tíma,
að varla er unt að grafa upp, hvar
þeir voru fyrst fundnir. En í Noregi
haldast ljáböndin enn í dag, að minsta
kosti sumstaðar, og ber það meðal
annars vott um mismuninn á skapferli
íslendinga og Norðmanna, og sýnir,
hverjir fastheldnari eru. Ensku ljáirnir
voru ekki heldur lengi að ryðja sér
til rúms hér á landi, og minna mætti
líka á steinolíulampana, sem nú eru
í hverju hreysi.
Þá kemur sú staðhæfing »N1.«, að
þjóðin lesi, af íslenzkum bókum, »lang-
helzt þær, sem ritaðar voru fyrir
600—700 árum«, og mun hér átt við
fornsögurnar, en getur »N1.« sannað,
að þessu sé í raun réttri svo farið?
Það gjörir enga tilraun til þess, en
s«ra Jón Bjarnason hefir á öðrum stað
tekið það fram fyrir nokkurum árum,
að mig minnir, að meðal íslenzkra
ungmenna á fermingaraldri, er hann
hafi haft kynni af í Vesturheimi, hafi
verið leitun á þeim, er vissi nokkur
deili á aðalhetjunum í Njálu. Eg
veitti þeirri staðhæfingu þá sérstaka
eftirtekt, af því, að jeg þekti ýmsa
unglinga hér heima á Fróni, sem
voru vel að sér í þessari grein, en
nú er eg farinn að halda, að þeir
hafi mátt teljast til undantekninganna,
og almenningur hafi verið orðinn býsna
ókunnur fornsögunum um það Ieyti, sem
Sigurður Kristjánsson tók að gefa ís-
lendingasögur út að nýju. Eflaust hafa
þær sfðan breiðst mjög út um land
alt, en hvort þær eru mikið lesnar, er
annað mál. Það hefir verið gumað
svo mikið af þessu fyrirtæki Sigurðar
Kristjánssonar og kostum sagnanna
haldið svo mjög á lofti, að sá grunur
liggur ekki fjarri, að margir hafi
keypt sögurnar af nýjungagirni eða
til að tolla í tfzkunni og þótt lítið
til koma eftir á; að minsta kosti vill
fjöldi manna miklu heldur lesa mis-
jafnlega vönduð blöð og útlendar
skáldsögur, sem f þeim koma, heldur
en fornsögurnar.
Að hve miklu leyti þjóðin hugsi
sömu hugsanir og í fornöld, skal eg
láta ósagt, en enginn mun þurfa langt
að leita til að finna gagnólíkan hugs-
unarhátt.
Eigi finst mér það gild mótbára
gegn staðhæfingunni um breytinga-
fýsn þjóðarinnar, þótt þjóðin öll telji
sig hafa sömu trú (hversu margbreytt-
ar og sundurleitar sem trúarskoðanir
almennings annars kunna að vera),
heldur mun mega telja það vott um
deyfð þá og áhugaleysi í trúarefnum,
sem alment hefir verið kvartað um
og margar rætur liggja að, sem hér
yrði of langt upp að telja. — Því
síður sannar það fastheldni þjóðarinn-
ar við fornar skoðanir og venjur, þótt
hún fái fátt að heyra um »andlegar
og atvinnulegar byltingar í veröldinnit.
Það er ekki hægt fyrir hana að taka
þátt f þeim byltingum, sem hún veit
ekkert um.
Þá er loks að minnast á fastheldni
íslenzka kvenfólksins við þjóðbúninginn,
sem »N1.« furðar sig á og gezt líklega
illa að, en mér finst vel skiljanleg og
í alla staði eðlileg, þegar þess er
gætt, að þjóðin hefir verið einangruð
frá umheiminum um margar aldir, og
kvenþjóðin lengstum engan kost átt
á að kynna sér útlenda klæðatízku
eða fylgjast með breytingum hennar,
enda engin efni til að elta tízkuna í
alla hennar útúrdúra, og hefir þó ekki
vantað tilraunirnar til að fljóta með
straumnum (sbr. N. Fél. XVII 1.—53.
bls: »um kvenbúning á íslandi að
fornu og nýju«). Það er með þennan
þjóðbúning kvenna Ifkt og með málið,
sem við tölum, að það er meir af-
stöðu landsins og ýmsum atvikum en
þjóðinni sjálfri að þakka (eða kenna),
að vér höfum ekki glatað þessum hlut-
um fyrir löngu, og má líklega segja
um þetta eins og Rotteck segir um
Englendinga, er þeir voru nærri búnir
að glata frelsi sfnu og sjálfstæði á
16. öld. »Das Schicksal, nicht eigenes
Verdienst, hat sie errettet.* (Það var
ekki mannanna dygð að þakka, heldur
forlögunum, að þeir frelsuðust.) Sundur-
gerðin í nafngjöfum og allur sá ara-
grúi af málleysunöfnum, sem komin
eru upp hér á landi á 19. öldinni,
ber vott um nýungagirni almennings
í þeirri grein, og sýnir, hvernig breyt-
ingafýsnin ber alla tilfinningu fyrir
fegurð málsins ofurliða.
Hvað er það annað en nýungagirni
og breytingafýsn í lifnaðarháttum, sem
komið hefir því til leiðar, að allur
þorri landsmanna er skuldum vafinn
og mesti fjöldi bændaeigna veðséttur?
Breytingafýsnin getur auðvitað ver-
ið bæði til böls og bóta, og hefir
hér að framan verið Ihinst á ýmsar