Norðurland - 18.01.1908, Blaðsíða 1

N ORÐURL AND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
23. blað. j Akureyri, 18. janúar 1908. j VII. ár.
Vesturför.
Ferðapistlar
eftir
Einar Hjörleifsson.
I.
Eg hefi lofað Norðurlandi að segja
því eitthvað ofurlítið af því sem fyrir
mig bar í Vesturheimsför minni í sum-
ar og haust. í því verður engin heild.
Eg ætla að eins að rabba ofurlítið við
lesendur Norðurlands, eins og kunn-
ingja mfna, með þeim hætti, sem skraf-
finnum er títt eftir ferðalög.
Eg lagði af stað 10. júlí með Cer-
es í bh'ðviðrum, og slapp við alla sjó-
veiki. Eg var nokkuð þreyttur þegar
eg lagði af stað, og eg einsetti mér
að gera ekkert annað en hvíla mig,
og þá meðal annars varast allar kapp-
ræður. Nægur kostur þeirra hefði að
jafnaði verið við máltíðir. Ýmsu var
þar fram haldið, sem eg var ekki sam-
dóma. Einkum var þar fjölyrt um,
hver óhæfa það væri, að löggjöfin
skifti sér nokkuð af áfengisbölinu.
Sömuleiðis um það, hvert mein það
sé, að danski læknirinn Hindhede hafi
ekki verið hengdur fyrir löngu, af því
að hann hefir verið að rannsaka, hvort
ekki mætti komast af með langtum ó-
dýrara viðurværi en nú tíðkast, og
halda að mönnum ályktunum sínum
um það efni. Enn fremur um það, hve
íslendingar, einkum Reykvíkingar, séu
hemjulaust ágengir við útlendinga. Og
loks um það, að á íslandi ættu ekki
hvítir menn að búa.
Eg hlustaði á þetta og ýmislegt fleira
af svipuðu tægi með mestu stillingu
og algerðri þögn. Þetta voru danskar
skoðanir. Og eg fann enga köllun hjá
mér til þess að skifta mér minstu vit-
und af þeim.
Eg hafði ekki annað fyrir stafni en
þessi venjulegu verk, sem ferðamenn
Ieggja stund á úti á sjónum: að mat-
ast, lesa ofurlítið og horfa út í sjón-
deildarhringinn. Meðan ísland stóð upp
úr sjónum, var nóg að sjá, nóga tign
og nóga fegurð, í sólskininu og heið-
ríkjunni. Líka nóg af botnvörpungum.
Eg taldi þá þrettán á örlitlu svæði,
nokkuð vestur af Vestmanneyjum, rétt
upp í landsteinum, sýnilega langsam-
Iega í landhelgi. Og eg fór að hugsa
um, hvort þessi fjöll mundu ekki verða
»konung!eg« eftir þrjár vikur, eins og
þjóðin, sem hefst við innan um þau
— hvort — Öræfajökull að minsta
kosti mundi ekki fá einhvern konung-
legan hefðartitil. Mér fanst vel við eiga,
að hann yrði að minsta kosti sæmdur
titlinum: »Konunglegt HiminfjalN, svo
að einhver svipur yrði í orði kveðnu
með honum og dönskum reginfjöllum.
Og eg fór líka að hugsa um, hvað
þakklátir botnvörpungarnir ættu að
vera hinni dönsku strandgæzlu, ef eng-
*r væru það aðrir.
II.
Eg kom til Leith snemma morguns.
Par og í Edinborg dvaldist eg fram
undir kvöld. Eg hafði komið þangað
nokkurum sinnum áður, og séð alt,
sem mér hafði leikið hugur á að sjá,
og þar er á boðstólum — nema eitt.
Eg þori naumast að stynja því upp
innan um öll íslenzk nútíðarvísindi og
íslenzka vitsmuni. F*að var nokkurs
konar spákona.
Eg hafði heyrt mikið af henni látið,
og furðulegar sögur sagðar af henni.
Ung stúlka átti að hafa komið til
hennar, systir brezks manns, sem mik-
il viðskifti hefir við íslendinga. Stúlk-
an vildi láta spá fyrir sér. Konan neit-
aði að gera það fyr en eftir mánuð.
Stúlkan sótti málið fast. Konan sat
fast við sinn keip. Að mánuði liðnum
var stúlkan dáin.
En þó að eg vissi ekki sönnur á
öllum sögum, sem eg hafði heyrt af
konunni, vissi eg það, að vinur minn
hér í Reykjavík, einn af mest metnu
borgurum höfuðstaðarins, hafði komið
til hennar. Og hann sagði mér alveg
furðulegar sögur um það, hvað hún
hefði getað komið með úr lífi hans.
Mér lék hugur á að hitta þessa konu,
°g eg gerði það. Eg vissi, að hvað
sem hún kynni að vita, þá gat hún
ekkert vitað um mig. Gat hún þá sagt
nokkuð af viti um mig? Mig langaði
til þess að komast að raun um það.
Hún auglýsir í blöðunum, hvenær
hún veiti gestum viðtöku. Ekkert þarf
að gera henni viðvart fyrir fram. Og
eg gerði það ekki heldur. Eg kom
inn af götunni sem hver annar aló-
kunnur maður í þessari stóru borg.
Mér var vísað inn í biðstofu; þar
var enginn fyrir. Eftir drykklanga stund
kom konan inn í dyrnar og bauð mér
inn í aðra stofu. Eg sagði ekki nokk-
urt orð, en fór þangað, sem mér var
vísað. Konan var á að gizka á fimt-
ugsaldri, fölleit mjög, en ekkert ó-
hraustleg sanit.
í stofunni, sem við komum nú inn
í, var eldur á arni. Sólskin og sunn-
anblíða var úti, svo að hitinn var
mikill þarna inni. Hún lét mig setjast
á stól við stofuborðið og settist sjálf
á annan stól hægra megin við mig.
Hún tók í hægri höndina á mér og
hélt altaf utan um hana, meðan hún
talaði við mig. En vinstri höndina á
mér lét hún líggja fyrir framan sig á
borðinu. Jafnframt hafði hún glerkúlu
(»krystal«) fyrir framan sig. Hún virtist
horfa til skiftis í glerkúluna og í vinstri
handarlófann á mér.
Krystallasýnir eru með hinum furðu-
legustu fyrirbrigðum sálarlífsins. Þær
hafa víst tíðkast frá ómunatíð. Einn
af helztu vísindamönnum á Englandi
á 16. öldinni, dr. Dee, ritaði um þær.
Hér á landi hafa þær verið kunnar.
Pað sýna sögurnar af Torfa á Klúkum.
Tilbreytnin að eins sú hér — sem líka
er altíð í öðrum Iöndum — að horfa í
vatn í íláti í stað krystals. Sumir þurfa
ekki annað en horfa í vel fægða borð-
plötu, eða aðra skygða fleti, til þess
að sjá einhverjar kynjamyndir. Pessar
sýnir hafa verið rannsakaðar af mikill
vísindalegri nákvmni á síðari áratugum,
einkum á Englandi. F. W. H. Myers
gizkar á, eftir sinni reynzlu, að hér
um bil 20. hver maður muni geta
tamið sér að sjá þær, og hann segist
ekki þekkja nein önnur dularfull fyrir-
brigði sáiarlífsins, sem séu hentugri
til rannsókna í tilraunastofum vísinda-
mannanna — meðfram fyrir þá sök,
að slíkar tilraunir virðist vera með
öllu hættulausar.
Ressar sýnir eru með ýmsum hætti.
Stundum virðast koma fram myndir
af endurminningum, sem sokkið hafa
niður í undirvitundina, geymst þar og
dulist. Stundum birtast myndir af því,
sem fyrir sjóöndunum vakir á þeirri
stundinni, annaðhvort þeim vitandi eða
óafvitandi. Og stundum verður ekki
annað séð, en að sýnirnar standi í sam-
bandi við fjarskynjunar- eða skygni-
gáfu, og að vitneskja fáist með alt
öðrum hætti en þeim, sem venjuleg-
ast er um mennina. Alt þetta hafa menn
athugað. Og menn hafa líka komist
að raun um það, að þessar sýnir standa
ekki í sambandi við neina veiklun tauga-
kerfisins né æsing ímyndunaraflsins. En
hins hefir enginn getað grein gert,
hvernig á því standi, að þessar sýnir
skuli hvergi koma fram, nema í kryst-
öllum eða vatni eða skygðum flötum;
né heldur þess, hvernig á því standi,
að þær komi þar fram.
Eg hverf þá aftur til konunnar, sem
sat þarna með krystalinn og höndina
á mér á borðinu fyrir framan sig. Eg
108
— »fallo, fefclli, falsum.c svaraði Maríus litli
»Ó, guð minn, guð minn! Þetta hræðilega mál! Hvað
hafa þeir gert veslings drengnum mi'num! — O, hann
ætlar að deyja án þess að nefna nafnið hennar mömmu
sinnar, aumingja mömmu, sem var svo hégómagjörn og
hefir nú eyðilagt hann á þessum bölvaða lærdómi.*
Hún þaut fram á ganginn í þeirri von, að læknirinn
væri að koma; en þetta var bara einn leigjandinn, sem
bjó uppi á lofti, og var nú að fara heim til sín.
Hún sneri því aftur inn í svefnherbergið; en í dyr-
unum sló hún saman höndum og hrópaði með miklum
fögnuði:
»Ó, guði sé lof! Nú líður þér víst miklu betur, elsku
drengurinn minn, þú brosir svo ánægjulega.«
»Mensa rotunda,« svaraði Marfus litli og dó. —
VIII.
Það var orðin venja hjá Michal Mordtmann að heim-
sækja frú Wenche þegar hann kom frá verksmiðjunni
um hádegisbilið.
Fjölda verkamanna var safnað saman og skipað til
verka við ruðningsstörf; skyldi byggja ramgjörvar stein-
stéttir við ströndina og steypa reykháfa og undirhleðslur,
þvf miklar voru byggingar þær, sem átti að reisa.
Hlutafélagið var stofnað með 100,000 rfkisdala stofn-
sjóði, og bæjarmenn gerðust að lokum svo stórhuga,
að þeir ályktuðu, að ekki skyldi bjóða enska verzlunar-
félaginu kaup á hlutabréfum, úr því það hefði dregið
sig í hlé í fyrstu svona fyrirmannlega.
Höfuðstóllinn allur var því eign manna í bænum, og
verksmiðjan »Fortuna« — hún var heitin því nafni í
105
að lokum hjá honum þá hugsun, að f rauninni væri
hann hið mesta úrþvætti, og að þeir væru víst að
hugsa um að senda hann burt og koma honum niður
á einhverri stofnun langt í burtu. Hann gérðist felmts-
fullur og óframfærinn og dró sig mjög í hlé.
Aldavinur hans, Maríus litli, lá nú líka veikur; hann
hafði fengið heilabólgu. Skólastjóri vitjaði um hann
nærri því daglega og var mjög hugsjúkur yfir litla pró-
fessornum sínum.
En í hvert skifti sem honum varð litið á Abraham
Lövdahl í kenslustund, stóð honum uppnámið jafnan
skýrt fyrir hugskotssjónum: Hin hóflausa óskamfeilni
Abrahams gerðist svo nátengd veikindum Maríusar í
meðvitund hans, að honum fanst á endanum, að alt
þetta gæfuleysi væri Abraham Lövdahl að kenna. Hann
talaði varla orð við hann.
Prófessorinn gaf syni sínum gætur í laumi, og sann-
færðist um, að aðferð sú ætlaði að koma að góðu haldi,
sem hann hafði valið í samráði við skólann. Oft þegar
Abraham laumaðist fram hjá honum fölur og óttasleg-
inn, kendi hann sárt í brjósti um drenginn; en hann
stilti sig lengi, þangað til honum fanst tftni til kom-
inn að tala við Abraham.
Þá sagði hann einu sinni: »Nú höfum við hugleitt
málið, — við foreldrar þínir og skólinn; og við höfum
komist að þeirri niðurstöðu að reyna til þess að hafa
þig kyrran hjá okkur og gera þig kannske enn þá að
góðum og nýtum manni.«
Abraham fleygði sér í faðm föður síns og grét beisk-
lega. Hann hafði að lokum *verið nærri því örvita orð-
inn; hann hafði hugsað, að í ráði væri að senda sig
burt til ókunnugra, hann hafði hugsað — já, hugsað