Norðurland - 16.05.1908, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
40. blað.
Akureyri, 16. maí 1908.
VII. ár.
Sænskt timbur,
vel þurt, nýkomið til
Gránufélagsverzlunar
á Oddeyri.
8. árg. Norðurlands
(sbr. augl. í síðasta blaði)
kostar á Islandi
kr. 1.25
í öðrum Norðurálfulöndum
kr. 1.75
í Vesturheimi
60 Cent.
Félagið Skjaldborg
heldur fund í stóra salnum í Templara-
húsinu á sunnudaginn næstkomandi hinn
17. þ. m. og hefst fundurinn kl. 6 e. h.
Áríðandi að allir félagsmenn mæti.
Sambandslaga-
frumvarpið.
Simskeyti til Nls.
Reykjavík 14. maí 1908, kl. 5,25 e. h.
Uppkast að lögum um ríkisréttar-
samband Danmerkur og íslands.
I.
ísland er frjálst og sjálfstætt land,
er eigi verður af hendi látið. Rað
er í sambandi við Danmörku um
einn og sama konung og þau mál,
er báðir aðilar hafa orðið ásáttir
um að telja sameiginleg í lögum
þessum. Danmörk og ísland eru
því í ríkjasambandi, er nefnist veldi
Danakonungs. í heiti konungs komi
eftir orðið »Danmerkur« »og ís-
lands«.
II.
Skipun sú, er gildir í Danmörku
um ríkiserfðir, rétt konungs til að
hafa stjórn á hendi í öðrum lönd-
um, trúarbrögð konungs, myndug-
leika hans og um ríkisstjórn, er
konungur er ófullveðja, sjúkur eða
fjarstaddur, svo og um það er kon-
ungdómurinn er laus og enginn
ríkisarfi til, skal einnig gilda, að
því er til íslands kemur.
III.
Þessi eru sameiginleg mál Dan-
merkur og íslands:
1. Konungsmata, borðfé ættmenna
konungs og önnur gjöld til kon-
ungsættarinnar.
2. Utanríkismálefni. Enginn þjóðar-
samningur, er snertir ísland sér-
staklega skal þó gilda fyrir ís-
land, nema rétt stjórnarvöld ís-
lenzk samþykki.
3. Hervarnir á sjó og landi, ásamt
gunnfána, sbr. þó 57. gr. stjórn-
arskrárinnar 5. janúar 1874.*
4. Oæzla fiskiveiðaréttar þegnanna,
að óskertum rétti íslands til að
auka eftirlit með fiskiveiðum við
ísland eftir samkomulagi við Dan-
mörku.
5. Fæðingarréttur. — Löggjafarvald
hvors lands um sig getur þó
veitt fæðingarrétt með Iögum og
nær hann þá til beggja landa.
6. Peningaslátta.
7. Hæsti réttur. Pegar gerð verður
breyting á dómaskipun landsins
getur Iöggjafarvald íslands þó
sett á stofn innan lands æðsta
dóm í íslenzkum málum. Meðan
sú breyting eigi er gerð, skal
þess gætt, er sæti losnar í hæsta-
rétti, að skipaður sé þar maður,
er hafi sérþekking á íslenzkri
löggjöf og kunnugur sé íslenzk-
um högum.
8. Kaupfáninn út á við.
IV.
Öðrum málefnum, sem taka bæði
til Danmerkur og íslands, svo sem
póstsamband og ritsímasamband
milli landanna, ráða dönsk og ís-
lenzk stjórnarvöld í sameiningu. Sé
um löggjafarmál að ræða þá gera
löggjafarvöld beggja landa út um
málið.
V.
Danir og íslendingar á fslandi
og fslendingar og Danir í Dan-
mörku njóta fulls jafnréttis. Pó
skulu forréttindi íslenzkra náms-
manna til hlunninda við Kaupmanna-
hafnarháskóla óbreytt. Svo skulu og
heimilisfastir íslendingar á ísiandi
hér eftir sem hingað til vera undan
þegnir herþjónustu á sjó og Iandi.
Um fiskiveiðar í landhelgi við strend-
ur Danmerkur og íslands skulu Dan-
ir og íslendingar jafnréttháir meðan
4. atriði 3. greinar er í gildi.
VI.
Pangað til öðruvísi verður ákveð-
ið með lögum, er ríkisþing og al-
þingi setja og konungurinn stað-
festir, fara dönsk stjórnarvöld einn-
ig fyrir hönd íslands með mál þau,
sem eru sameiginleg samkvæmt 3.
grein, að öðru leyti ræður hvort
landið að fullu öllum sínum mál-
um.
VII.
Meðan ísland tekur engan þátt
í meðferð hinna sameiginlegu mála,
* Sú grein hljóðar svo: Sérhver vopnfær
maður er skyldur að taka sjálfur þátt í
vörn landsins eftir því, sem nákvæmar
kann að verða mælt þar fyrir um með
lagaboði.
tekur það heldur eigi þátt í kostn-
aðinum við þau; þó leggur ísland
til fé á konunggborð og til borð-
fjár konungs ættmenna hlutfallslega
eftir tekjum Danmerkur og íslands.
Framlög þessi skulu ákveðin fyrir-
fram um 10 ár í senn, með kon-
ungsúrskurði, er forsætisráðherra
Dana og ráðherra íslands undir-
skrifi. Ríkissjóður Danmerkur greið-
ir landsjóði íslands í eitt skifti fyr-
ir öll 1,500,000 kr. Eru þá jafnframt
öll skuldaskifti, sem verið hafa að
undanförnu milli Danmerkur og
íslands fullkomlega á enda kljáð.
VIII.
Nú rís ágreiningur um það, hvort
málefni séu sameiginleg eða ekki,
og skulu þá stjórnir beggja land-
anna reyna að jafna það með sér.
Takist það eigi skal leggja málið í
gjörð til fullnaðarúrslita. Gjörðar-
dóminn skipa 4 menn, er konungur
kveður til, tvo eftir tillögum ríkis-
þingsins (sinn úr hverri þingdeild)
og tvo eftir tillögu alþingis. Gjörðar-
mennirnir velja sjálfir oddamann.
Verði gjörðarmennirnir ekki á eitt
sáttir með kosningu oddamannsins,
er dómsforseti hæstaréttar sjálfkjör-
inn oddamaður.
IX.
Ríkisþing og alþingi getur hvort
um sig krafizt endurskoðunar á lög-
um þessum, þegar liðin eru 25 ár
frá því er lögin gengu í gildi. Leiði
endurskoðunin ekki til nýs sáttmála
innan þriggja ára frá því, er endur-
skoðunar var krafizt, má heimta end-
urskoðun að nýju á sama hátt og
áður, að 5 árum liðnum frá því
nefndur 3 ára frestur er á enda.-
Nú tekst ekki að koma á samkomu-
lagi meðal löggjafarvalda beggja
landa innan 2 ára frá því endur-
skoðunar var krafizt í annað sinn,
ákveður konungur þá með 2 ára
fyrirvara eftir tillögu um það, frá
ríkisþingi eða alþingi, að samband-
inu um sameiginleg mál þau, er
ræðir um í 4. 5. 6. og 8. tölulið
3. greinar, skuli vera slitið að nokk-
uru eða öllu leyti.
Úr nefndaráliti: Island er stillet
ved Siden af Danmark som en sær-
lig Stat; udöver udelukkende Raadig-
hed over alle sine övrige Anliggen-
der, deriblandt Sagernes Foretag-
else for Kongen, samt de islandske
Ministres Udnœvnelsesmaade.
Ranzur texti.
Vér bendum mönnum á að lesa nefnd-
arfrumvarpið í Norðurlandi, þó þeir hafi
lesið það áður í Norðra. Orðalagið í Norðra
er sem sé vitlaust á ekki færri en io stöð-
um.
Nefndarfrumvarpið.
i.
Frumvarp millilandanefndarinnar hef-
ir, að því er vér höfum til spurt, orð-
ið mönnum sár vonbrigði.
Þessi vonbrigði fréttast ekki aðeins
frá Seyðisfirði (sbr. yfirlýsinguna á
öðrum stað hér í blaðinu), heldur líka
alveg eins sunnan úr Reykjavík og
hið sama heyrum vér menn tala hér
á Akureyri. Og þessi vonbrigði ná
ekki aðeins til stjórnarandstæðinga,
heldur áreiðanlega líka til ýmsra heima-
stjórnarmanna.
Ástæðan er nokkurnvegin auðsæ.
Hraðskeyti hafa verið send blöðunum,
að ráði íslenzku nefndarmannanna og
þau hraðskeyti hafa sagt, að »úrslitin
hafi orðið góð«, að »fyrirkomulagið
nálgist Personalunion* og að »niður-
staða Þingvallafundarins hafi sigrað*.
Mönnum finst eitthvað annað.
Það fyrsta sem vér þó vildum leggja
til þessa máls er það, að skora á alla
þá menn, er þessi orð mega sjá, að
athuga málið með stillingu, leitast við
að gera sér sem allra ljósasta grein
fyrir frumvarpinu sjálfu og íhuga þau
rök, er færð verða með og móti því.
Það verður hverjum einum drjúgast
til frambúðar. Fyrst þarf þó að vita
vel hvað er í boði, áður en menn ráða
við sig að ganga að eða hafna.
Hvað sem annars má segja um frum-
varpið, þá viljum vér telja það vfst, að
nú sem stendur eigum vér ekki kost
á betri kjörum hjá Dönum. Vér ef-
umst ekki um að nefndarmennirnir hafi
gert það, sem í þeirra valdi stóð, til
þess að fá Dani til þess að bjóða oss
sem aðgengilegust kjör, að þeir hafi
beitt til þess öllu því viti og þeirri
lægni, sem þeim var gefin. Skoðun
sjálfra þeirra á réttindum landsins hef-
ir ef til vill orðið hált á þessari við-
leitni. Þeim hefir ef til vill að síðustu
orðið það ríkast í huga, að fá ein-
hvern enda bundinn á þetta mál.
'Sex—af sjö — nefndarmönnum vor-
um hafa samþykt frumvarpið. Vér verð-
unt því að ganga að því vísu, að þeir
telji það allir aðgengilegt. Þeir hafa
setið lengst yfir frumvarpinu og því
mætti ætla að þeir vissu betur en
aðrir hvernig eigi að skilja það.
Sjálfsagt er því rétt, þangað til
þeim gefst kostur á að geia oss grein
fyrir sínum skilningi, að reyna til þess
að setja sig í þeirra spor, reyna til
að búa sér til þann skilning, er helzt
mætti ætla að nefndarmennirnir sjálfir
hafi á frumvarpinu, reyna til að geta
sér til hversvegna þeim þyki frum-
varpið aðgengilegt, og bera þann skiln-
ing saman við skilning sjálfra vor.
Lykilinn að þessum skilningi þeirra