Norðurland - 17.10.1908, Síða 2

Nl.
34
Jón Á. Hjaltalín
skólameistari, R. af Dbr.
er dáinn. Við lát hans á landið á bak að sjá einum sínum nýtasta og
bezta syni og atkvæðamesta skólamanni.
Hjaltalín var fæddur á Stað í Súgandafirði 21. marz 1840. Foreldrar
hans voru Andrés Hjaltason, síðast prestur í Flatey á Breiðafirði, og
kona hans, Margrét Ásgeirsdóttir, systir Ásgeirs kaupmanns eldra á ísa-
firði. Hann útskrifaðist úr latínuskólanum 1861 með 1. einkunn. 23.
maí 1863 kvæntist hann Margréti Guðrúnu dóttur Jóns landlæknis Thor-
stensens. Hún lézt á Akureyri 12. júní 1903. 1864 útskrifaðist hann af presta-
skólanum, einnig með 1. einkunn. Árið 1866 sigldu þau hjónin til Englands
og dvöldu í Lundúnum næstu ár, nema veturinn 1868 — 69 voru þau í Kaup-
mannahöfn. Þessi árin fekst hann við kenslustörf og ritstörf, er einkum
snertu íslenzku og hélt fyrirlestra í ýmsum bæjum á Bretandi um ísland
og íslenzkar bókmentir, sem hann jafnan lagði mikla stund á. 15.
desember 1871 varð hann undirbókavörður við Advocates Library í
Edinaborg og gegndi því starfi þangað til 19. nóvember 1879 að
hann gjörðist undirbókavörður við University Library þar í borg-
inni. 30. júní 1880 var hann skipaður forstöðumaður hins nýstofn-
aða og nýreista skóla á Möðruvöllum og kom heim í ágúst sama ár,
eftir 14 ára dvöl erlendis. Hafði hann oft átt erfitt uppdráttar þessi árin,
einkum fyrst framan af og mikið þurft á sig að leggja, en heilsan var
þá góð og kjarkurinn óbilandi, og það alt þangað til fyrir ári síðan
að hann kendi vanheilinda og varð aldrei heill heilsu upp frá því.
Frá 1. þessa mán. var honum veitt eftir ósk hans lausn frá skólameist-
arastarfinu, enda var þá hin mikla lausnin í nánd. Á miðvikudaginn var
hann á ferli og ekkert lasinn fremur venju, en um miðjan morgun dag-
inn eftir þ. 15. þ. m. vaknaði hann með krampadráttum og kvartaði
um að sér væri ilt í höfði. Eftir skamma stund seig á hann blundur, er
varð hans síðasti, því um dagmálaleyti fekk hann annað krampakast og
var þegar örendur. — Fegar andlátsfregnin barst út um bæinn voru fán-
ar hvervetna dregnir í hálfa stöng og á gagnfræðaskólanum var kenslu
hætt þann daginn, að afstaðinni stuttri sorgarathöfn í samkomusal skólans.
Pegar Hjaltalín kom heim og tók við skólanum var hann á bezta aldri,
rétt fertugur, og hugsaði hann gott til þess'að geta varið kröftum sín-
um í þarfir fósturjarðarinnar, það sem eftir var æfinnar. Hann gekk því
að hinu mikilvæga starfi sínu með lífi og sál og helgaði upp frá því
skólanum krafta sína óskifta, að því einu undanteknu að hann gaf sig
nokkuð við landsmálum eitt skeið og sat á þingi sem konungkjörinn
1887 — 97. Sveitastjórn og héraðsmál lét hann sig engu skifta. Skóla-
störfin sátu í fyrirrúmi fyrir öllu, þau urðu líka aðallífsstarf hans.
Hjaltalín var heldur enginn meðalmaður sem skólastjóri og kennari.
Þekking sú hin mikla og lífsreynsla, sem hann hafði aflað sér þau árin,
sem hann dvaldi með einni hinni atkvæðamestu og göfugustu menningar-
þjóð heimsins, kom honum og skólanum að góðu haldi.
Flestir af skólamönnum vorum hafa notið mentunar í Danmörku
og skólar vorir hafa því líkst mjög dönskum skólum. En Hjaltalín var
orðinn brezkur í anda og leit á alt með brezkum augum og þeim oft
smáum, ekki sízt á það sem danskt var eða af dönskum rótum runnið.
— Hann hikaði sér því ekki við að brjóta bág við ýmsar venjur í
skólastjórn og kenslu, þegar honum sýndist annað betur fara.
Hann vildi umfram alt gera lærisveina sína að nýtum og sjálfstæðum
mönnum og bezta ráðið til þess taldi hann það, að láta þá vera sem sjálf-
ráðasta, láta þá sjálfa hafa sem mesta ábyrgð á orðum sínum og gerðum.
Hjaltalín batt ekki námið við ákveðið blaðsíðutal í einhverjum bók-
um í ákveðnu broti, heldur við það eitt, að nemandinn hefði gagn af
því sem hann lærði eða læsi, hvort sem það væri mikið eða h'tið að vöxtun-
umj hisn mentandi og þroskandi áhrif námsins voru honum fyrir öllu.
Ymsaraf nýbreytingurn Hjaltalíns, sem hann gerði venjulega að stjórn og
þingifornspurðu, eru nú orðnar að lögum. Hans verður því ekki aðeins minst
sem föður gagnfriæðaskólans norðlenzka, heldur mun hann verða talinn,
í skólasögu landsins, meðal þeirra manna, sem rutt hafa nýjar brautir í
skólamálum vorum.. Pað má óhætt fullyrða að lærisveinar Hjaltalíns, nálega
undantekningarlaust, minnast hans með ást og virðingu og er það Ijós-
astur vottur þess, hve mikilhæfur hann var sem skólamaður.
Allmikið liggur eftir Hjaltalín á prenti. Hann samdi tvær kenslubækur
í ensku og tvö orðasöfn enskt-íslenzkt og íslenzkt-enskt. En langstærsta
ritverkið sem eftir hann liggur er bókaskrá í mörgum kvartbindum yfir
Advocates Library. Auk þess ritaði hann fjölda blaðagreina bæði í ís-
lenzk og ensk blöð.
Hjattalín var maður rólyndur og fastlyndur. Skapmaður var hann, en
hversdaglega gæfur, en þegar honum mislíkaði, varð hann oft bistur og
stóryrtur, og það stundum um skör fram, einkum við þá menn, sem
ekki voru að hans skapi, enda var hann oftast fár við þá, og ekki ó-
sjaldan önugur. En við kunningja sína, og þá menn, sem honum voru
geðfeldir, var hann hinn kátasti, og skifti sjaldan skapi sínu. — Framan
af, og alt fram að síðustu árunum, var Hjaltalín gleðimaður, og band-
aði ekki við bikar nautnanna, þegar því var að skifta og það kom ekki
í. bága við skyldustörf hans, því hann var frábærlega skyldurækinn.
í þjóðmálum var Hjaltalín afturhaldssamur og taldi sig sjálfur aftur-
haldsmann; þótti honum það fremur sæmd en læging. Hann viidi að
þjóðin færi gætilega, og sæi fótum sínum forrráð. í þessu og fleiru
kom honum sanian við Magnús landshöfðingja Stephensen, sem óefað
var sá mað’ur, er hann unni og virti mest allra manna. — Hjaltalín átti
ekki marga vini, en var tryggur þar sem hann tók því. Mótgerðum átti
hann erfitt með að gleyma og ekki lét hann hlut sinn fyr en f fulla
hnefana, viéí hvern sem var að skifta. — Hann var orðheldinn og hrein-
skiftinn — í einu orði sagt — hann var drengskaparmaður í hvívetna.
Síðustu mánuðina bjóst Hjaltalm við dauða sínum á hverri stundu og
beið hans rólegur. Trú hans á annað líf var örugg og óbifanleg.
st. Sf.
I beið hans r<
Mánudaginn 26. október verður á »Hotel Akureyri"
auka-aðalfundur haldinn í Verksmiðjufélaginu á Ak-
ureyri kl. 4 e. h. Á fundi þessum parf að taka ýmsar
þýðingarmiklar ákvarðanir um framtíð félagsins, sem
verða bindandi fyrir félagið í heild sinni, og er því hérmeð skorað
á félagsmenn að mæta alment og stundvíslega á fundi pessum.
Akureyri, 10. októbr. 1908.
Stjórn Verksmiðjufélagsins.
Öpinbert uppboð
verður haldið í „Tilraunastöð Ræktunarfélags Norðurlands" mið-
vikudaginn 21. þ. m. og verður par selt hæstbjóðendum 40 — 50
tur.nur af fóðurrófum, hey o. fl. tilheyrandi Ræktunarfélaginu.
Uppboðið byrjar kl. 10. f. h. og verða söluskilmálar birtir á
undan uppboðinu.
Bæjarfógetinn á Akureyri, lö. okt. 1908.
Guðl. Guðmundsson.
»Ofurefli.«
Hvers vegna er »Ofurefli« selt í
svona ónýtu bandi? Pví var bókin
ekki höfð í stærra broti, svo hún
væri meðfærilegri og smekklegri?
Sannarlega á sagan miklu betra
skilið. Éf þetta hefði verið einhver
efnislaus og illa samin skrudda,
sem engan lifandi mann gæti lang-
að til að líta í nema einu sinni, þá
var sök sér að gera hana svona úr
garði. En nú er alt annað en svo
sé. Hún verður lesin enn og aftur,
og þá mun sannast, að blöðin reyn-
ast bandinu ofurefli. Mína hef eg
lesið tvisvar, og blaðað dálítið í
henni að auki, og hún er orðin
svo raunalega hrukkótt og slitleg
— rétt eins og Imba vatnskerling.
Pó hef eg farið vel með hana, því
mér þyklr vænt um hana. Eg ætla
að eiga hana meðan eg get átt
eddur og íslendingasögur, þrátt fyr-
ir þetta.
Pað eru tveir flokkar manna í
heiminum. Annar vill verja lífi ann-
ara — og auðvitað sínu líka — fyrir
sig, hinn vill verja lífi sinu fyrir aðra.
Sagan ér gerð um þessa flokka, og
fer fram í Reykjavík á einum vetri.
Aðalpersónur sögunnar eru tvær:
Porvaldur Ounnarsson dómkirkju-
prestur, og Porbjörn Ólafsson kaup-
maður. Báðir eru þeir mikilhæfir
menn, en hvorugur gæfumaður.
Báðum verða áformin ofurefli, og
þó með ólíkum hætti.
Porbjörn kaupmaður er vel val-
inn fulltrúi hins fyrnefnda flokks.
Hann er síngirnin sjálf — konga-
nefjuð og loðbrýnd og síðskeggjuð
og handstór og hjólfætt. Hverjum
manni er hann hæfari til að ráða
yfir múgnum og stjórna. »Jafnvel í
myrkrinu var eins og menn sæju
það, að hann var til þess kjörinn
að segja öðrum fyrir verj<um.« Og
hann veit vald sitt og notar það
út í yztu æsar. Hann lætur einskis
ófreistað til að koma sínu fram.
Hann hjálpar ýmsum, en að eins
til þess að þeir geti hjálpað hon-
um aftur. Allir verða að borga með
rentu og renturentum það sem hann
lánar þeim —í hvaða mynd sem það
Nýir fyrirlestrar.
Næstkomandi sunnudagskvöld kl. 6
byóar síra Matth. Jochumsson
að segja ferðasögur og annan fróðleik
í sal herra Boga Daníelssonar.
Inngangur kosiar 25 aura.
Hvítir og svartir
ballskór
mjög fallegir
eru nýkomnir í
shóuerz/un
Suðl. Sigurðssonar.
Strandgata l.
er, því Porbjörn er kaupmaður í
húð og hár. Og ef nokkur skorast
undan að gjalda það, sem gert hef-
ir verið fyrir hann, þá er sjálfsagt
að beita hörðu: »Hann skal, karl
minn . . . hann skal.« Porbjörn seg-
ist »elska smælingjana« — það er
að segja »þá smælingja sem eru
gæddir kristilegri auðmýkt og vilja
fara að ráðum skynsamra manna«.
En þau ráð fást eiginlega hvergi
nema í búð Porbjarnar Ólafssonar.
Porbjörn er um sextugt og hefiral-
drei gift sig. Hefði hann gert það,
mundi hann hafa orðið að offra of
miklu fyrir aðra. Pess vegna býr
hann alt af með ráðskonum, og
sendir þær burtu, þegar hann er
búinn að fá nóg af þeim. »Alt af
má fá annað skip og annað föru-
neyti,« segir skáldið. Svo hugsar
Porbjörn og breytir. Hann elskar
engan og ekkert nema sig, því
hann einn er maður. Aðrir eru aðeins
verkfæri, sem hann grípur til þegar
þörf er á, og kastar burtu aftur, ef
þau bila, eða þegar hann er búinn
að nota þau. Svona hefir Porbjörn
lifað alla sína daga — eins og vík-
ingur, í bardaga fyrir auði og völd-
um. Pó er eins og honum leiðist
víking og hann langi til að »bæta
ráð sitt« á sextugsaldrinum. Pá býð-
ur hann ráðskonunni sinni eigin-
orð. Pó gerir hann það ekki fyr