Norðurland - 17.10.1908, Síða 3

en hann er orðinn hræddur um
að hún hlaupi frá honum . . . »Og
hann fann að hann vildi síður missa
Sigurlaugu en alt annað. Heldur
missa efni sín og álit og vald á
mönnunum. Hvað var það alt sam-
an í samanburði við dillandi hlátur
og hvíta handleggi og unað æsk-
unnar og dularfullan, óumræðilega
mjúkan vonargróður eftir kalda
þyrkingsdaga. — — — Og honum
fanst, að ætti hann að missa hana,
yrði auðn utan um sig . . . Hvar
átti hann þá að vera á kvöldin? . . .
Og til hvers átti hann að hlakka?
. . . Og að hann yrði sjálfur að gam-
almenni? . . . Og snöggvast varð
hann fullur af meðaumkun með
sjálfum sér.« Já, með sjálfum sér.
Þar kom það. Því hvað sem hann
kynni nú að hafa gert fyrir Sigur-
laugu, þá hefði hann fyrst og
fremst gert það sin vegna. Hann
hefði gert það til að kaupa hana
eins og hvert annað húsgagn, sem
hann mátti ekki án vera eða missa.
Annars hefði hann verið fús á að
veita henni líka það sem honum
var þyngst: skilnaðinn. En það
kom honum ekki til hugar. Hann
vildi ráða, eins og hann var vanur,
og verzla sér í hag, eins og hann
var vanur. Honum fór því líkt og
föður, sem þykist eiga ástir dóttur
sinnar og mega afhenda þær hverj-
um sem honum sýnist — eins og
hverja aðra vöru. Náttúrulögin urðu
honum ofurefli. Og hann missir
Sigurlaugu. »Vonargróðurinn« föln-
ar »á einni hélunótt«. Nýir »þyrk-
ingsdagar«, langir og ömurlegir.
Nýir bardagar til að svæfa sorgirn-
ar — og hefna. Og sorgirnar sofa
á daginn. En þær vaka á nóttunni
og væla eins og útburðir. »Og bak-
ið varð þreytt. Og höfuðið varð enn
þreyttara. Og honum varð þungt
um andardráttinn . . . Og hann
sofnaði ekki fyr en undir morgun.«
Veslings kaupmaðurinn, gamli!
En honum auðnaðist að hefna
sín á prestinum — hann átti mest-
an þátt í að koma Sigurlaugu burtu.
— Gat flæmt hann frá söfnuðinum.
Og auðnum hélt hann og völdun-
um. Samt sem áður hafði hann
beðið ósigur. Hann hafði svelt
mannúð sína, en alið eigingirnina,
og fengið aðra til að hjálpa sér til
þess. Með þeim hætti gerði hann
sjálfum sér ómögulegt að unna
öðrum, og öðrum torvelt að unna
sér. Hann einangraði sjálfan sig í
íshúsinu — ástleysinu, og komst
ekki að því fyr en hann var kalinn.
»Og ellin varð að martröð. Og lífið
varð að kvöl.«
Fulltrúi hins síðarnefnda flokks
er Þorvaldur prestur Gunnarsson.
Hann er svo gagnstæður Porbirni
sem frámast má verða. Líf sitt hef-
ir hann helgað öðrum, og víkur
aldrei hársbreidd frá því sem hann
álítur rétt og gott. »Hann vissi . . .
að hann ætlaði að vera guðs meg-
in, sannleikans megin, réttlætisins
megin, kærleikans megin alla sína
æfi.« Öllum vill hann gott gera,
»líkna sjúkum, leiðbeina viltum, vor-
kenna breyskum og vanda um við
andvaralausa«. Hann hjálpar til að
hjálpa — skilyrðislaust, og reynir
að fá aðra til að gera slíkt hið
35
Nl.
sama. En af því hann hjálpar skil-
yrðislaust, eru sumir svo lítilsigldir
að launa honum með því að ganga
í flokk mótstöðumanna hans, þeg-
ar svo ber undir. Pví liðsinni þeirra
er skilyrðum bundið. Þeim Þorbirni
verður ýmislegt að ágreiningi. Þor-
björn vill ráða gjörðum prests —
bæði utan kirkju og innan. Pykist
eiga það að honum, þar sem hann
hafi ráðið kosningu hans — komið
honum að með keyptum atkvæðum.
En prestur þykist ekki hafa selt
sannfæringu sína né samvizku fyr-
ir embættið og fer sínu fram. F*á
ræður Þorbjörn af að reyna að
koma honum í burtu aftur. Hann
fær blöðin og bæjarslúðrið til að
spilla fyrir honum og ófrægja hann
á allar lundir, og þannig líður vet-
urinn. Að vorinu fær Porbjörn og
fylgifiskar hans komið saman safn-
aðarfundi. Pangað er safnað öllum
konum og körlum, sem í næst með
einhverjum ráðum, og fundurinn
skorar á prest að sleppa embætt-
inu. F*að gerir hann og á því end-
ar sagan.
Að sögulokum stendur F'orbjörn
sem sigurvegari. Fjöldinn þyrpist um
hann og fylgir honum. En lið hans
alt er ótrúlegt málalið, albúið til að
yfirgefa hann og hlaupa til þess
sem bezt býður launin, hvenær
sem vera vill. Og það er grimt og
heimskt og ógæfulegt. — »Hrafnar«
sem vega að þeim, er berhöfðaður
ber þeim vatnið í hjálminum — án
þessaðsegja: »svíktu mig þá ekki«.
Er unt að bíða meiri ósigur en
þann, að vinna sigur með slíku
liði?
Lið prestsins er fáment. En það er
sjálfboðalið, sem örðugt mundi að
hrekja frá honum. Hugrökk kona,
sem þorir að elska hann og kann-
ast við það, hvað sem um hann
er sagt, og vitrir menn, sem virða
hann og skilja. Enda finnur hann,
að hér er um engan verulegan ó-
sigur — engin fullkomin málalok
að ræða. »Nei, þetta er bara byrj-
unin.« Og hann er þess albúinn að
halda áfram, þó heimska og lítil-
menska safnaðarins hafi í þetta
skifti orðið honum ofurefli. Aldrei
getur ellin orðið honum martröð.
Aldrei getur lífið orðið honum »ein-
tóm kvöl«. FVÍ hann elskar og er
elskaður. Hann hefir greiðan að-
gang að vermireit vináttunnar og
kærleikans.
Margar aðrar persónur koma við
söguna. Allar eru þær óvenju skír-
ar og lifandi, og engri ofaukið. F*or-
grímur yfirdómari er stórvitur maður,
skemtinn og þó fullur lífspeki og al-
vöru. Hann sér Ijóst hvað aflaga
fer, og skilur aðra hverjum manni
betur. Góðgjarn er hann og ann
öllum hins bezta. En hann vill ó-
gjarnan ganga í bardagann sjálfur.
Enda er hann háltur og auk þess
— yfirdómari, svo honum hæfir
betur að sitja hjá og »hugsa margt
en tala fátt«, en að standa sjálfur
í stórræðunum.
Ragnhildur dóttir hans byrjar sög-
una og endar. Hún byrjar hana
geispandi, en glaðvakandi er hún
að lokum. Enginn veit hvað í henni
býr, þar sem hún situr — eða ligg-
ur í leti sinni á legubekknum heima
hjá foreldrum sínum og horfir út á
regnið og forina á götunum. Hún
er eins og »von, er enginn veit
hvort rætist«, og veit ekkert sjálf
hvað hún á af sér að gera. Hún
hefir ekkert að lifa fyrir. — Ekki
einu sinni sjálfa sig, því foreldrar
hennar sjá fyrir henni. Hún þekkir
enga djúpa sorg eða innilega gleði
— að eins ánægju og leiðindi. Hún
er köld og þóttafull og drotnunar-
gjörn. En svo kynnist hún prest-
inum. Við það gerbreytist hún. Líf
hennar fær innihald og þýðingu.
Hún verður heit, og alúðleg og
hluttekningarsöm. Og að sögulok-
um er hún albúin að ganga við
hlið hans, sem hún elskar, inn í hin
löngu og dimmu göng erviðleik-
anna og ofsóknanna, sem bíða hans.
F*ví »hinumegin er himin að sjá og
hlægjandi, blómskrýdda velli« —ást-
arinnar. Hún er væn kona og sköru-
leg —engin tálvon. Og lesarinn ósk-
ar þeim F’orvaldi innilega til ham-
ingju.
Imba vatnskerling er eitt gler-
brotið — »á mannfélagsins haug«
— sem Gestur Pálsson kveður um.
Grímsi skakkalöpp, sonur hennar
er sönn ímynd eymdar og volæð-
is. Sigurlaug er ein þeirra sem
flest er vel gefið annað en viljinn
og — gæfan. Ólafur margfróði er
lifandi lygasaga eða bæjarslúður.
Og Ásgrímur Bjarnason heimskur
gáfumaður.
Málið á sögunni og meðferð efn-
isins er eins og vant er hjá höfund-
inum, og er erfitt að taka einn kaflann
fram yfir annan. Pó þykja mér helzt
skara fram úr kaflarnir »Andvöku-
nótt«, »Mér heyrist einhver vera að
gráta« og »Margt býr í þokunni«.
Eg væri þakklátur hverjum þeim,
sem gæti bent mér og vildi benda
mér á sögu, þar sem persónurnar
svara betur til stöðu sinnar en
Porbjörn kaupmaður og Porvaldur
prestur.
Karl Finnbogason.
%
Jíííatzen og Jlforðri.
Það hefir heldur en ekki komið fát
á tetrið hann »Norðra«, þegar hann
sá fréttina, sem stóð í síðasta »Norð-
urlandi«, þar sem skýrt var frá um-
mælum Matzens prófessors á fundi
hægrimanna. Þetta var þó ljóti grikk-
urinn, ef breytingar kynnu að vera
fáanlegar og meira að segja sjálfur
höfuðpaurinn og yfirhöfðingi danskrar
íhaldssemi væri eitthvað farinn að
digna.
Náttúrlega vissi »Norðri« tetrið ekk-
ert hvað hann átti að segja, því »Norðri«
hefir aldrei fundið neitt upp, hvorki
»púðrið« né annað —nema lygasögur.
í vandræðum sínum spurði hann því
systur sína »Lögréttu« hvað hann ætti
að segja, en systirin fekk Ritzau vin
sinn í Kaupmannahöfn til að gefa
sér upplýsingar um hvað Matzen hefði
sagt.
Samkvæmt skeyti Ritzaus hefir Mat-
zen átt að halda sömu ræðuna, sem
nefndarmennirnir íslenzku hafa sagt
oss frá að hann hafi haldið í sambands-
Iaganefndinni og verður ekki séð af
henni að Matzen hafi neitt snúist hug-
ur síðan þá.
Hinsvegar er það víst að fréttin
sem stóð í »Norðurlandi« er rétt höfð
eftir, hún var send sem blaðskeyti til
Reykjavíkurblaðanna og mátti þá telja
það siðferðislega skyldu allra heið-
virðra blaða, að þegja ekki yfir henni,
en segja frá henni, þó »Norðri« vit-
anlega gerði það ekki. Hann lætur
Aiiar tóbakstegundir
ódýrasfar í fóbaks- °g vindlaverzlun
Jóh. Ragúelssonar.
Hafnarstrœti 35.
sér nægja að spyrja, mót betri vitund,
»hver logið hafi svo geysilega að
Norðurlandi*.
Þessum tveim skeytum ber ekki
saman og er þá ekki ólíklegt að ann-
arhvor »ljúgi«, sá sem skeytið sendi
til blaðanna, eða Ritzau. Öðruvísi gæti
þó á þessu staðið. Þeir gátu haft tyr-
ir sér sína heimildina hvor.
Hér á landi er hinsvegar, að því
er oss er kunnugt, enginn að ljúga um
þetta, nema »Norðri« einn.
$
Fimtugs-afmœli
Porsteins Erlingssonar.
Reykvíkingar héldu það hátfðlegt
27. f. m. Allir bláir fánar bæjarins
voru dregnir á stöng og nokkrir hin-
ir líka. En fyrir forgöngu Stúdenta-
félagsins og Ungmennafélags Reykja-
víkur var gengið með fylktu liði og
lúðraþyt heim að húsi skáldsins og
hafði Björn Jónsson ritstjóri þar orð
fyrir samfagnendum með snjallri ræðu,
en skáldið þakkaði með annari. Auk
þess afhenti hátíðarnefndin skáldinu
»viðhafnar-blekbyttu fulla af gulli í
bleks stað, 1000 kr. er í höfðu lagt
daginn áður nokkrir tugir höfuðstaðar-
búa, lærðir og leikir borgarar og em-
bættismenn, án alls flokksgreinarálits.
Þeir voru í nefndinni. Bened. Þórarins-
son kaupmaður, Björn Jónsson ritstjóri,
Björn Kristjánsson kaupmaður, Eggert
Briem skrifstofustjóri og Klemens Jóns-
son landritari.«
Stofa brann
fyrir nokkuru á Brúarlandi í Deild-
ardal. Brunnið höfðu þar ýmsir té-
mætir munir og er til nefnt gullstáss
og úr fyrir 400 kr.
Danska ráöaneytiö
er nýlega komið á laggirnar og eru
þessir ráðgjafarnir:
Nærgaard forsætis- og hervarnar-
ráðgjafi, Brun (áður stiftamtmaður)
fjármálaráðgjafi, Ahlefeldt Laurvigen
greifi (áður sendiherra) utanríkisráð-
gjafi, Högsbro dómsmálaráðgjafi, An-
ders Nielsen landbúnaðarráðgjafi, Ene-
vold Sörensen kenslumálaráðgjafi, Claus
Berntsen, innanríkisráðgjafi og Jóhann
Hansen konsúll verzlunarmálaráðgjafi
(það embætti nýskipað). — Fjórir ráð-
gjafarnir eru þá hinir sömu og síðast,
en þeir J. C. Christensen og Sigurður
Berg hafa orðið að víkja.
Haraldur Níelsson
er settur kennari við prestaskólann
í sæti síra Jóns Helgasonar, forstöðu-
manns skólans.
Kennaraskólinn
byrjaði í Reykjavík 1. oktober með
52 nemendum.
Lazaskólinn
komst á laggirnar 1. oktober með
6 nemendum.
Herman Petersen
sá sem auglýsir hér í blaðinu kenslu
í að sníða og taka mál, hefir í Kaup-
mannahöfn verið kennari á »Skandi-
navisk Tilskærerskole*.
Fnjóskárbrúin;
er nú fullgjör og þegar byrjað að fara
hana.
Tíðin
enn hin ákjósanlegasta.
Stefán Stefánsson skóiamelstari
er nú nýfarinn að klæðast. Eftir helgina
mun hann hugsa til að fara að gegua
kenslustörfum.
Símasamband
er á komið fyrir fám dögum við Ólafs-
fjörð. Þá er og vestfjarðasítninn uú talinn
fullgjör.