Norðurland

Útgáva

Norðurland - 23.01.1909, Síða 2

Norðurland - 23.01.1909, Síða 2
Nl. io illir andar, og nefnir hann þar til: monsjör >Glám«, »Þórólf bægifót* og aðra slíka kumpána.—Þegar menn at- huga málið, þarf engan að furða á þessu. Djöflatrú síra Jóns hefir ært hann svo, að hann sér illa anda ganga ljósúm logum um hábjartan daginn. Hann sér alstaðar öfl hins illa umhverfis sig, en síður þess góða, og því fær hann ekki skilið, að góðir menn hafi orðið síra Friðrik að liði, heldur komist hann það, sem hann kemst, fyrir fulltingi myrkra- höfðingjans. Síra Jón reynir að snúa flestu fyrir síra Frlðrik á verra veg og rangfæra orð hans. Eg vil t. d. benda á hin saklausu orð síra Friðriks í »Breiða- blikum«, er hann kallaði nokkra kirkju- þingsmenn: »nokkrar fyrst-lútherskar hræður*. Sfra Jón lætur í grein sinni einhverja »fyrst-lútherska konu« taka þessi orð sem uppnefni í sömu merk- ingu og: »varphræða«, án þess að leið- rétta þann misskilning. Hann virðist þvert á móti halda því fram, að sú hafi verið merkingin. Enginn frýr síra Jóni vits eða lærdóms, og því er tæpast annað hugsanlegt, en að hann fari hér með rangt mál gegn betri vitund. Það er enginn vafi á því, að hann veit betur. Hver sem nennir að fletta upp orðabók Geirs kennara Zoega, getur séð, að í þessu sambandi er orðið hræða eigi í iliri merkingu. Hann út- leggur orðin: »ekki ein hræða« þann- ig: »not a living soul«. Varphræðu- lestur síra Jóns er því næsta óþarfur, en sýnir þó allvel bardagaaðferð hans. Síra Jón reynir að koma í veg fyrir, að nokkur verði til að styðja mál síra Friðriks. Hann vill einangra hann, eins og hann bezt getur. Lítilmannlega ferst honum, er hann ininnir Þórhall biskup á nokkuð hörð orð, er sfra Friðrik við- hafði eitt sinn um stefnu hans, og gef- ur í skyn, að hann hafi viðhaft þau um biskup sjálfan, sem þó er ekki satt. Hann hlakkar yfir því, að biskup minn- ist nú þessara ummæla, og leggi síra Friðrik ekki liðsyrði. En ekki erum vér þeirrar skoðunar, að biskup sé eins mikið lítilmenni og síra Jón gerir ráð fyrir. Síra Jóni þykir það ókarlmannlegt af sfra Friðrik, að kvarta undan þeirri meðferð, er hann hefir orðið fyrir, þótt þeir hafi svift hann embætti alsýknan og að ástæðulausu. Hann skipar hon- um »að láta sér nægja hið ríkulega hól, sem þeir herrar þar fyrir handan haf setja á hann í málgögnum sínum«. • Naumast kemur nú f seinni tíð nokk- ur póstur,« bætir hann við, »að ekki hafi hann einhver blöð meðferðis frá félögunum þar með þess konar lof- gerðum um bróður vorn síra Friðrik Bergmann.« — Þar sprakk blaðran. Þetta hefir síra Jón ekki þolað, sízt að sfra Friðrik væri talinn honum snjallari rithöfundur. Þarna er þá kom- in ástæðan fyrir því, að honum var bolað frá »Aldamótum«, og annar mið- ur hæfur tekinn í staðinn. — Að vísu er það satt, að síra Friðrik hefir ver- ið unnað sannmælis og oft fengið verð- skuldað lof, en ekki frekar en hann átti skilið. Hann hefir með ritsmíðum sín- um unnið hinni íslenzku þjóð mikið gagn, og verið henni stórum til sæmd- ar. En ekki teljum vér það rétt af síra Jóni, að sjá ofsjónum yfir metum síra Friðriks, því hann hefir og oft sjálfur hlotið hrós fyrir ritverk sín, og oft að maklegleikum. Og ekki teljum vér síra Jóni það minstu hneisu, þótt honum hafi þótt lofið gott, eins og Guðmundi ríka, en hitt teljum vér löst, ef hann einn vill sitja að því, og »getur eng- an á hauðri vitað heiðri tignaðan, nema sig«. Síra Jón hefir sannarlega verið látinn njóta sannmælis, engu síður en síra Friðrik. Stundum hefir ritsmíðum hans jafnvel verið hrósað um skör fram, að mínu áliti. I einni ritgerð sinni í »A!damótum« var síra Jón að berjast við það, að líkja guði við Ör- æfajökul. Það var næsta fáránleg sam- líking og miður heppileg. Samt varð einhver til að bera lof á ritgerð þessa. Það getur því enginn sagt, að síra Jón hafi farið varhluta af lofinu. Síra Jón segir, að ekki hittist nokk- ur lúthersk kirkjudeild í Vesturheimi, sem aðhyllist stefnu hinnar »nýju guð- fræði«, og ætlar hann að sanna með þvf, hve lítið fylgi hún fái. Þetta kem- ur ekki vel heim við grein síra Jó- hanns Bjarnasonar í sama tölublaði Sameiningarinnar. Hann kemur þar með langa rollu um »Andover«-prestaskól- ann, og segir, að »nýja guðfræðin« hafi verið þar í hávegum höfð. Annar- hvor þeirra síra Jóns eða síra Jóhanns hlýtur því að fara hér með ósatt mál. « Ernest Rutherford. Verðlaun þau, er stofnun Nobels úthlutar ár hvert fyrir afraksverk mannsandans, hafa jafnaðarlega hlotið menn, sem voru komnir á efri árin. Einstöku sinnum er þó brugðið út af þeirri venju, svo sem þegar Hollend- ingurinn Zeeman fekk hálf verðlaunin í eðlisfræði fyrir hina víðfrægu upp- götvan að skifta Ijósinu sundur með segulafli. Hann var þá eitthvað 34 ára. Nú hefir aftur ungur vísindamað- ur hlotið verðlaunin í efnafræði; það er eðlisfræðingurinn Ernest Ruther)ord í Manchester. Hann er fæddur 1871 í bænum Nelson á Nýja Sjálandi við Astralíu. Um uppvaxtarár hans er mér ókunnugt, en hann hefir eflaust skarað fram úr öðrum þá þegar, því að afloknu háskólanámi er hann send- ur til Englands, til að fullkomnast í eðlisfræði. Hann verður þar lærisveinn snillingsins J. J. Thomsons í Cambridge. J. J. Thomson hefir einnig hlotið verð- laun Nobels og er frægastur allra eðlisfræðinga, er nú eru uppi; ef til vill má telja Rutherford honum næst- an. Rutherford gerðist síðan háskóla- kennari í Montreal f Kanada og fyrir einu ári fluttist hann svo til Man- chester á Englandi; þar er hann há- skólakenaari nú. Aðalstarf Rutherfords eru rannsókn- ir hans á geisiaefnunum nýju (radíum og líkum efnum) og er varla ofmikið í lagt, þótt honum sé eignaður meira en helmingur alls þess, sem menn vita nú um þau efni, og hafa þó margir unnið að þeim rannsóknum allkappsamlega. Má af því marka, í hve miklum metum Rutherford er meðal vísindamanna, að bæði Eng- lendingar og Þjóðverjar sendu til Montreal marga efnilegustu eðlisfræð- inga sína þau fáu ár, sem Rutherford var þar háskólakennari; hafa og marg- ir þessara manna gert frægustu upp- götvanir sínar þar, því að það er oft svo um afarmennin, að öðrum vex ásmegin, er þeir komast í kynni við þau. />. />. fiingtíðindin. Eins og kunnugt er, sjá menn þau ekki út um land, fyr en hálfu ári eftir að þing er háð, og dregur það æði- mikið úr því gagni, sem þjóðinni er ætlað að hafa af þeim. Áður en þing- tíðindin koma, hafa allir, sem nokkurn áhuga hafa á landsmálum, kynt sér það, sem blöðin hafa að flytja af þing- fréttum, og með þann fróðleik, sem þau flytja, láta langflestir sér nægja; þing- tíðindin lesa ekki nema örfáir menn. Hinsvegar er það víst, að spara mætti allmikið af þingkostnaðinum á hverju ári, ef hætt væri að gefa út þingræð- urnar, látið sitja við það að gefa út skjalapartinn svonefndan, ef til vill eitthvað fyllri en nú gerist, svo þar mætti sjá atkvæðagreiðslur manna með nafnakalli. Ekki skal borið á móti því, að þeir mundu verða nokkrir, sem sæju eftir þingtíðindunum. En vel er þó vert að gæta þess, að þjóðin hefir enga minstu Þyggingu fyrir því, að það sem í þing- tíðindunum stendur, hafi verið sagt á þinginu. Þingmönnum er leyft að breyta þingræðum sínum og mundi varla tjá að neita þeim um það að gera það, þegar þess er gætt, að þingið sér sér ekki fært, kostnaðarins vegna, að láta hraðrita ræðurnar og gefa þær þannig út. En af þessu hefir leitt, að sumir þingmenn breyta ræðum sínum heldur ósparlega, svo varla getur heitið að þingtíðindin flytji það sem þeir hafa sagt, heldur það, sem þeir ætluðu að segja, eða jafnvel það, sem þeir vildu sagt hafa, þegar þeir voru búnir að heyra rök annara. Slíkar »þingræður« verða fremur óljós spegill af þinginu. Sá ókostur fylgir því líka, að prenta þingræðurnar, að ýmsir þingmenn leggja það í vana sinn, að fylla þingtíðindin með þarflausri mælgi, er þeir reyna til að vinna sér til frægðar með, en láta landssjóðinn borga fyrir. Kjósendurnir og aðrir landsmenn eiga svo sem að sjá, hve miklir þinggarpar þeir séu. Englendingar og Frakkar prenta ekki upp þingræður á kostnað ríkissjóðanna. Þó gera Frakkar það um einstöku þing- ræðu, sem mikilsvert þykir um, að þjóð- in kynnist sem bezt, og er hin prent- aða ræða þá fest upp víðs vegar út um landið. Vér ættum að komast á það stig, að nota blöðin eingöngu til þess að flytja þingræður. Þau ættu að geta flutt þær svo greinilega, sem þörf er á, og þau flytja þær margfalt fljótar en þingtíðindin, einmitt á þeim tíma, sem telja má víst, að þjóðin kynni sér það sem talað er á þingi. Þó þingið verði nokkru fé til þess að gera blöð- unum hægra fyrir, að flytja þingfréttir, væri því fé ekki illa varið. Aftur mætti spara stórfé, tiltölulega, með því að hætta að prenta þingræð- ur á kostnað landsins. Við það má spara miklar skriftir á þingi, bæði þing- skrifara og þingmanna, ritstjórn á þing- tíðindunum, prentun, pappír og útsend- ing. Eins og nú er komið mætti víst óhætt m'eta þennan sparnað 10 þúsund kr. á hverju þingi og telja þó ýmsir hann meiri. Virðist þá næsta íhugunarvert, hvort ekki verði komist hjá því, að prenta þingtíðindi og hvort 10 þúsund kr., að minsta kosti, væri ekki betur var- ið til einhvers annars. Skozk hugvekja. Skozkir kennimenn hafa mjög snúið við blaðinu í frjálsu áttina. í blaðinu »Glasgow Herald«, stóðu margar greinir í vor og sumar er leið, er skoruðu á háskóla og klerka, að gera sem fyrst gangskör að því að bæta hina fornu rétttrúan á hinu gamla Kalvínstrúar landi. Hér fylgir þýð- ing einnar slíkrar greinar, og mundu marg- ir klerkar vorrar þjóðar — að eg ekki nefni trúboðana nýju — hafa einkar gott af eftirfarandi athugasemd: •Skoðanir manna á sannleikanum eru ávalt breytingum undirorpnar; minna og minna af því, sem átti við liðna tíð, er nú fullnægjandi. Leifar einar verða eftir og þær leifar þurfa nýja búningsbót. Það sem löngu liðnir tímar hafa oss eftirlátið, er hið sennilegasta, sem þá þótti — brot af trúarskoðunum eftir skilningi og þekkingu manna þá. En því má með engu móti við- hlýta öllu nú, sem þá hafðist upp úr trúardeilum manna. En gott er það, að mannkynið hefir aldrei varpað góðum hlut- um fyrir borð fyrri en betra var fundið. Hið sanna er nú þetta: MikiII fjöldi skyn- samra, ráðvandra og guðrækinna manna hafa Iitla eða enga trú á þeirri guðfræði, sem enn þá varir, sem lögmæt kenning og kirkjutrúarfræði hér á landi. Yfir heimi vorum drotna lög, sem aldrei umbreýtast, né munu nokkuru sinni ganga úr skorð- um, en vér höfum lagt margar bernsku- legar hugmyndir aftur og aftur í deigluna og æ fengið aftur sömu steypuna. Hinar hræðilegu villur mannlegs hugarburðar um guðs reiði ættu nú t. d. loks að rýma sæti fyrir einhverju helgara, indælla.og algæzkunni líkara. Vér þörfnumst minna og minna af prédikunum um uppruna-syndina, en meira og meira um uppruna-réttlætið og hina miklu, möguleika vors manneðlis. Mann- eskjunum verður ekki lyft upp frá lægra og lakara eðli þeirra, með því að segja þeim að þær geymi í sér engan guðræknis neista, heldur með því, að innræta þeim, að kjarni guðdómsins búi einmitt í eðli þeirra. Vér þurfum að endurbæta allar skoðanir vorar á innblœstri og opinberun. Guðs veg- ir og fyrirætlanir eru óumbreytanlegir hlut- ir, svo aldrei hefir til verið annar inn- blástur en sá, er vér höfum enn í dag. Það eru ekki aðrir, en hugsunarlausir menn, sem dirfast að neita því að guð- Iegur andi hafi ekki andað yfir spámenn og stórskáld vorra daga. Shakespeare, Burns, Carlyle og Emerson hafa sannlega heyrt óm himneskra sannleiksradda eins skýrt og hreint sem hinir fornu spámenn Gyðinga. Innblástur andans getur ekki hugsast framar takmarkaður við trúarflokk, stund og stað, heldur hlýtur að vera tak- markalaus. Og veröldin fær enn í dag eins sannar opinberanir eins og nokkuru sinni á umliðnum öldum. Guð skapar manninn, lifandi anda, og maðurinn held- ur áfram að vera það, einungis ef hann lifir á >sérhverju því orði sem framgeng- ur af guðs munni«. Hinar fornu bíblíur voru þær beztu bækur, sem fyrri menn gátu samið og hinar gömlu trúarjátniagar hafa unnið ætlunarverk sitt. Enn þurfum vér hjálpar hinna gómlu, helgu bóka, en einnig og ekki síður innblástur hinna nýju, helgu bóka, sem frá guðs hendi birtast. Andi sannrar guðrækni, eftirþrá heilags lífernis og sannleika, góðleiks og göfuglyndis minkar aldrei, heldur eflast og lifa þó að búningur hugmynda vorra og skoðana breytist sífelt. Manneðlið hróp- ar æ hærra og hærra eftir betra trúar- formi. Það verður að koma fullkomið hugsunarfrelsi handa hverjum manni, með

x

Norðurland

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Norðurland
https://timarit.is/publication/203

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.