Norðurland - 12.03.1910, Page 2

Nl.
38
Iist og loftsiglingar. Loks eru ritdóm-
ar og ísl. hringsjá.
Heftið er margbreytt og gott, að
kvæðinu þýdda undanskildu. En Matth-
ías kvað svo snildarlega í haust, þeg-
ar gagnfræðaskólinn byrjaði haustver-
tíðina, að enginn erfir við hann þetta
dansrellurím.
Annars tók eg ekki pennann til að
lofa Eimreiðina, eða höfunda hennar.
Eg tók hann til að andæfa og mót-
mæla að sumu leyti ritdómi einum
sem er í heftinu.
Ritstjórinnritar þarumkvæði >Huldu«
og gerir það yfirleitt sanngjarnlega
eins og flestir sem á þau hafa minst.
Það hefir okkur þó farið fram síð-
ustu tíu árin, að nú reynir enginn af
alefli að eyðileggja unglinga bókment-
anna, með fjandsamlegum og fólskum
árásum og með því að gera úlfalda
úr mýflugu. Það hefði og verið meiri
mannvonska en meðalillmenska að
ráðast á »HuIdu« með þeim hætti.
Hún þolir ekki mikið. Hún er eins
og síðklakinn lóuungi, sem þolir ekki
hausthret, svo vanviða er hún að bygg-
ingu. En það eru reyndar fleiri með
því marki brendir og er ekki um það
að tala.
Ritstjóri Eimreiðarinnar segir um
»Huldu«, að hún sé einhæf: »Það er
ósköp þreytandi« segir hann, »að fá
sömu réttina upp aftur og aftur að-
eins í nýrri sósu og þó líkri á bragð-
ið jafnan*. Þetta er vel sagt að því
leyti, að það er fyndið. En það er
ekki sanngjarnt að sama skapi. Fyrst
er þess að gæta, að »HuIda« er ung.
Karlmannssálin er vanalega á tvítugs
og þrítugsskeiðinu gjörn á að rífa
niður, ef maðurinn er hraustur að
heilsu, svo að hann finni »hitann í
sjálfum sér«. Konusálin á því reki er
aftur á móti dreymandi og hálf-sjúk
af þrám sínum. »Hulda« er með þessu
marki brend, bæði af því að hún er
svo gerð að eðlisfari. Og hinsvegar
af því, að hún hefir verið heilsulítil
alla æfi. Þessi kvensál er og hlýtur
að vera »rómantísk«. Ef hún reyndi
til að vera raunveru-skáld, eða »rea-
listi«, mundi hún vera leikari og fölsk
spiladós. Ritstjórinn vill að hún yrki
um lífið eins og það er. Því þá það?
Vér eigum mörg raunveru-skáld, en
fá hugsjónaskáld. Huldu er ekki of-
aukið. Skáidin eiga ekki að setja á
sig hárkollu né binda sér geitarskegg.
þau eiga að koma til dyranna eins og
þau eru gerð. Væri það betra, að
»Hulda« gerði sér upp yrkisefni eins
og t. d. Jónas okkar Guðlaugsson,
sem ýmist yrkir um »konungörn«, sem
hann hefir varla séð, eða »Sesam«,
sem hann þekkir ekki minstu vitund,
fremur en kötturinn sjöstjörnuna.
Það er satt, að »Hulda« er einhæf.
Hún á eigi til nema einn streng í
hörpu sinni. En þess er að geta, að
mikíð má gera með einum streng og
mikið segja með þeim tónum, sem
felast í honum. Hafið þið lesið sög-
una í Gefn? Tréskórinn heitir hún ef
eg man rétt og Gröndal þýddi hana.
Hún er á þá leið: að listamaður þandi
einn streng yfir tréskó, holan. Og
hann brá boga sfnum á strenginn og
lék með svo mikilli list á hann lög
og tóna, að mennirnir stóðu agndofa
og guðirnir feldu tár. Hann gerði
meira en leika lög á skóinn. Hann
sagði sögu, sem tónarnir túlkuðu og
var hún hin mesta töfrasaga og djúp
af viti og tilfinningaauðlegð. Enginn
vissi hvernig hann fór að þessu. En
allir þeir, sem hlýddu á, skildu þetta
og undruðust listamanninn, sem þagði
með vörunum.
Þessi saga er hugsjónaskáldskapur.
Þetta er rómantík í hæsta veldi. Og
sagan sýnir það, að einn strengur í
listamanns hendi er mikil gersemi.
Hitt er annað mál, hvort eini streng-
urinn hennar »Huldu« nær því að verða
gersemi íslenzkra bókmenta. Það kem-
ur reyndar ekki við máli mínu. En
fyrst eg minnist nú á þetta efni, skal
eg geta þess: að þær kröfur er ekki
réttlátt að gera til hennar, fremur en
annara alþýðuskálda í landi voru. Lífs-
kjörin eru eigi til þess fallin, né sjón-
deildarhringurinn. Biluð heilsa og van-
efni ýmiskonar og kotungs-þjóðlíf, sem
ríkir í landi voru — alt þetta og ótal
fleira, veldur því, að hér í landi geta
ekki orðið til þeir listamenn, sem jafn-
gildi snillingnum þeim, er spilaði töfr.a-
lögin á tréskóinn.
Annars eru víst flestöll skáld um
öll lönd einhæf. Eg held að þau nái
því þá fyrst að verða einkennileg,
þegar þau hafa beitt sér í eina átt
viðfangsefna. Mesta skáld Norðurlanda
að margra dómi, Henrik Ibsen, var
einhæft, bæði að efni og formi. Form
hans var þannig: að hann var stutt-
ur og stirfinn, talaði í stuttum gróp-
andi setningum. Og efnið var altaf
ádeila: ormsmogin mölétin heimilis-
líf og grautfúin hjónabönd. Ibsen var
skáldið sem beit frá sér. Og hann
þekkist á tönnunum, og tannfarinu,
sem markaði mannfélagsskipunina djúp-
um sporum.
Svo er og skáldum vorum farið.
Þau eru flest einhæf, eiga hvert um
sig einn streng, sem þeim lætur bezt
að leika á. Þetta er eðlilegt. Eg veit
eigi betur, en að hver maður sé bezt-
ur á sínu sviði, eða því starfssviði,
sem hann æfir sig mest á. Vísinda-
menn finna sjaldan nema einn sann-
leika. Og skáldin sjá hugmyndir sfna-
ar oftast í einu ákveðnu geislabroti.
Og einmitt þessvegna verða þau ein-
kennileg, að hugsjón þeirra er einhæf
og frásögn þeirra sérstök að sama
skapi.
Það væri mikil fyrirmunun, ef »Hulda«
færi að yrkja um iífið eins og það er,
eða þvílíkt, sem raunveru-skáld gera.
Það mundi henni illa takast. Hún er
lóa. Og lóa getur ekki orpið andar-
eggjum, þótt hún fegin vildi, eða
væri skipað það.
Þótt eg mæli nú þessum orðum um
Huldu, er eigi svo að skilja, að eg
vilji endilega kjósa hana undan hæfi-
legri gagnrýni. Eg er ekki svo kven-
elskur frá .almennu sjónarmiði*, að eg
geti eigi þolað það, að kona sé gagn-
rýnd, eða vegin á rétta vog. En hitt
er það, að eg er kunnugri hæfileikum
hennar, en flestir menn aðrir. Eg sá
fyrstur manna — vandalausra — skáld-
skapartilraunir hennar, þegar hún var
barn að aldri. Og enn er mér nokkuð
kunnugt um hvert skáldhugur hennar
stefnir. Hun er enn þá hulda þ. e.
a. s. hún horfir ennþá inn í æfintýra-
löndin. Nú hefir hún í smíðum, þessi
síðustu missiri, langt kvæði og vel
gert, sem spunnið er úr þjóðsagnaefni.
Svo eindreginn er hugurinn að horfa
í hugsjónaveröldina. Og þó er hún
húsfreyja orðin. Og þá dregst hugur-
inn vanalega að lífsbaráttunni, þegar
hendurnar fjalla um dagleg störf. Þetta
sýnir ásamt öðru, að hún er fædd til
þess og í heiminn borin að vera land-
nemi í hulduríki.
Og þetta er gott. Konurnar eru bráð-
um teknar til að seilast út í verk-
efni karlmannanna á þjóðmálasvæðinu,
og munu þær ekki bæta í sér kven-
eðlið með því móti. Lofum Huldu og
Ólöfu á Hlöðum að varðveita kveneðli
sitt í hillingalöndum hugsjónanna,
meðan þær vilja yrkja um þau efni
og ámælum þeim ekki fyrir viðleitni
sína né það, að þær eru trúar því
lögmáli, sem konan var sköpuð til að
gegna — trúar hugsæju kveneðli.
Guði sé lof meðan það varir!
í Árnapostillu er lestur einn, sem
er um það, að maðurinn eigi að »læra
að þekkja sjálfan sig«. Árni karlinn
var vitur maður, þótt hann væri leið-
inlegur prédikari. Þetta efni hafði hann
eftir grasgrónum og mosavöxnum Róm-
verja. Og enn er heilræðið nýtt og ó-
meingað, þótt gamalt sé.
Skáldin ættu að hafa það fyrir fram-
an sig enn í dag.
Vér höfum þess dæmi, að skáld
ætla sér, það sem þeim er ekki íært
að gera, af því að þau eru ekki þann-
ig gerð að eðlisfari. Eg skal aðeins
benda á Guðmund litla Guðmundsson,
sem yrkir jafnan prýðilega, þegar hann
kveður um hugsjónir. En þegar hann
yrkir um lífið í landinu, bregst honum
stundum bogalistin. — Hann kvað í
fyrra haust um sambandsmálið, og
Glámsaugun í haust og fór slétt á
því öllu saman; því að kvæðin voru
gljáandi í hárbragðinu. En þegar tekið
er hendi á þessum skáldskap, er hann
eins og vofa, sem hægt er að ganga
1 gegnum, án þcss að verða var við
hana.
Þegar hugsjónaskáld yrkja um þjóð-
mál, eða lífið eins og það er í raun
og veru, framleiða þau vöru sem er
— svikin, eða þá bragðlaus blanda.
Slíkur skáldskapur verður á sinn hátt
eins og volg skilvindufroða — álitleg
tyrirferð en enginn matur.
17/2 ’lO.
Ouðmundur Friðjónsson.
X
Borgarafundur um
ullarverksmiðjuna.
Að ráðstöfun bæjarstjórnar var hér
haldinn borgarafundur um það, hvort
bærinn fyrir sitt leyti ætti að takast
á hendur ábyrgð tyrir nýju landssjóðs-
láni til ullarverksmiðjunnar.
Bæjarfógeti hafði framsögu málsins
og skýrði það bæði með skarpleik og
mælsku og bar upp svohljóðandi til-
lögu:
Fundurinn lýsir því yfir, að hann
vill, að Akureyrarkaupstaður ásamt Eyja-
fjarðarsýslu, taki að sér ábyrgðina á
60,000 kr. láni úr landssjóði, til að
endurreisa ullarverksmiðjuna gegn veði
í eignum verksmiðjunnar og með eftir-
liti af hálfu bœjarstjórnar, ef betri trygg-
ing eigi getur fengist.
Að loknum umræðum var þessi til-
laga samþykt með 228 atkvæðum
gegn 24-
Sýslunefnd Eyfirðinga gerir út um
málið fyrir sitt leyti í næstu víku og
eru miklar horfur á að hún vilji einn-
ig styðja málið.
X
Nýir talsímar.
Vesturheimsbúar skara fram úr Norð-
urálfubúum 1' iðnkunnáttu og margs-
konar hagleik. Menn segja að smáþorp-
in vestur í Kanada hafi ýms þægindi,
sém íbúar Parísar- og Lundúnaborgar
mega vera án. Meðal annara slíkra
þæginda má nefna nýja talsíma, sem
farnir eru að tíðkast bæði í Kanada
og Bandafylkjunum.
Þessir talsímar eru útbúnir svo, að
ekki þarf að halda á neinni miðstöð
til þess að koma mönnum í samband
hverjum við annan, eða í öllu falli
þarf enga mannhjálp lil þess. Sá sem
vill nota talsímann þarf ekki annað
en snúa handfangi á talsimafæri sínu,
þangað til númerið sézt á þeim talsíma,
er hann vill tala við einhvern í. Vilji
hann tala við númer 25 finnur hann
fyrst töluna 2 og síðan töluna 5. Hann
þarf þá að snúa tvisvar sinnum. En
sé tala númersins rituð með 4 tölum
þarf hann að snúa 4 sinnum. Svo er
ekki annar galdurinn en þrýsta á hnapp,
þá hringir í þeim talsíma er tala á við.
Sé sá talsími »á tali« heyrist það á
hljóðinu í talsímanum, Á 10 sekúndum
getur maður í New York hringt upp
kunningja sinn t. d. í Chicago.
Skyldi landsímastjórinn ekki geta
útvegað hingað slíka talsíma? Áreiðan-
lega yrðu margir því fegnir og vildu
nokkuð tii vinna að fá þá. Margir eru nú
svo haldnir af símahræðslu, að þeir
þora ekki að segja neitt það í talsíma,
sem allir mega ekki vita og heyra og
er það ekki að ástæðulausu.
Vert er líka að gæta þess, að »síma-
hræðsla« manna bakar eflaust slman-
um okkar stórtjón árlega, bakar land-
inu tjón. Margir forðast að nota sím-
ann, eigi þeir nokkurs annars kost,
óttast það einsog eldinn að hafa »Ólaf
margfróða« fyrir meðalgangara milli sín
og kunningja sinna.
X
Vélarnar við Glerá.*
Ár var alda, er undan jökulfláka
œddi Glerd þrungin voða-kröftum.
Þá var sól og sunnan asa-hláka,
svell og fönn sig braut úr fornum höftum.
Straumur þungur gróf sér gil úr fjalli,
gíeypti jökul sundurskorin jörðin,
áin hljóp i spretti stall af stalli,
steypti sér á hausinn út í fjörðinn.
Aldir liðu. Aðalsteinn var fœddur. —
Um það naumasl þurfum við að senna,
að hann þótti véía-gáfum gæddur,
Glerá líka fekk á því að kenna.
Hann tók i hana og teymdi nfjar götur,
en talsvert eru krókóttar þær götur.
Hann komst svo langt að kemba ull í plötur,
þá kunni ei neinn að smíða stœrri plötur. '
Hann reisti véla-höll úr sterkum steini.—
„Þeir stóru" hafa rekið í það ncfin,
að hún er orðin fmsum mjög að meini
og mest af því, að Jósep flœkti vefinn.
Sú flœkja hefir aldrei greiðst að gagni.
Mig grunar, þó að sumir annað tnœli,
að ekki muni allir heilum vagni
aka burt úr þessu véla-bœli. -
Menn segja þó, að þetta muni tagast,
og þegar banka-hneykslið sé af borði,
* Gamanvísur þessar voru lesnar upp 1
samkvæmi hér í bænum nýlega og mik-
ill rómur að gerður. Bæjar- og sýslubúar
munu ekki þurfa neinna skýringa á þeim.
En þar sem talað er um þá sex, er átt
við nefndarmennina úr sýslunefnd og
bæjarstjórn, sem hafa haft málið til með-
ferðar. Sú nefnd klofnaði sem kunnugt
er.