Reykjavík - 02.06.1908, Blaðsíða 1

1R k | a\> t fo.
IX, 23
IJtbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
Þriðjudag 2. Júní 1908
Áskrifendur í b æ n u m
yfir IOOO.
IX, 23
S3T ALT FÆST í THOMSENS IVÍAGASfNl. T8
Oína o« eldavélar selur Kristján F'orgrimsson.
..REYKJAYlK"
Árg. [minnst 60 tbl.] koatar innanlands 2 kr.; erlondis
kr. 3,00—3 sh.— 1 áoll. Borgist fyrir 1. .Túlí. EUa 3 kr.
Auglgsingar innlendar: & 1. bls. kr. 1,50;
3. og 4. bls. 1,36 — Útl. augl. 33*/*°/o h»rra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Magnós 15. JBlöndal
Þingholtsstræti 23. Talsimi 61.
Ritstj. er áreiðanl. að hitta heima
á virkum dögum
kl. 12—1 ogf 4—5 sídd.
Skrifstofa og afgreiðsla „Rvíkur“
er flutt í
Þingholtsstræti Jfs 23.
Sambanismálið.
Eins og kunnugt er, urðu stöðulögin
svokölluðu frá 2. janúar 1871 til án
allrar íhlutunar frá alþingishálfu.
Konungur og ríkisþingið þröngvaði þeim
að þjóðinni, að alþingi fornspurðu.
Lögin skildu 9 floJcka álinnlendra
mála. úr álríkismálunum, sérmálin
svo kölluðu. Seinna fékk stjórnar-
skráin frá 5. janúar 1874 alþingi um-
ráð yfir málum þessum í orði kveðnu.
Lengra komust umráðin í reyndinni
ekki fyr en heimastjórnin komst á.
Þangað til var öllum stórmálum neitað
um konungsstaðfestingu, þegar stjórn-
inni bauð svo við að horfa.
Hið ráðgefandi alþingi mótmælti að
vísu stöðulögunum. En í framkvæmd-
inni heflr þó alþingi og öll stjórnar-
völd landsins bygt á þeim.
Ofan á þetta ástand bætist, að Danir
hafa talið sér heimilt að breyta stöðu-
lögunum eftir eigin geðþótta eða af-
nema þau alveg. Matzen ríkisréttar-
kennari við Kaupmannahafnarháskóla
segir þannig um lögin: „En auðvit-
aðuj' hlutur er það, og því verður vei
að halda föst.u, að starf hins íslenzka
sérmálalöggjafarvalds er altaf og ein-
göngu háð hinu almenna löggjafar-
valdi konungsríkisins, svo sannarlega
sem það vald sem sett hefir iögin getur
breyt.t lögunum og felt þau úr gildi“.
Þó að merkilegt megi það heita,
að svo vöxnu máli, þá hefir stjórn-
málabarátta íslendinga hingað til miklu
meira snúist um fyrirkomulag hinnar
innlendu stjórnar en um afstöðu land-
anna, íslands og Danmerkur, hvors til
annars.
Alvarleg gangskör til þess, að tryggja
°g bæta millilanda sambandið var i
rauninui ekki gerð fyr en 1906, í utan-
för þingmanna. Þá urðu báðir þing-
flokkarnir eða allir 3 þingflokkarnir, sé
Landvarnar-þingmaðurinn talinn sér,
ásáttir um að fara fram á:
að alþingi og ríkisþingið setti í sam-
einingu ný lög í stað stöðulaganna.
að hin væntanlegu sambandslög á-
kvæðu sameiginlegu málin en ekki sér-
málin, eins og stöðulögin gjöra.
að íslands væri getið í heiti konungs.
að í stað árgjaldsins úr ríkissjóði
kæmi útborgun eitt skifti fyrir öll í
hæfilegri upphæð, og
að ráðherra íslands undirskrifaði
framvegis skipunarbréf sitt.
Jafnframt var því hreyft að flytja
bæri dómsvald hæstaréttar til Islands,
en um það voru þó skoðanir íslendinga
skiftar.
Loks fór einn þingmaður fram á það,
að ráðherra íslands fengi að leita stað-
festingu konungs utan ríkisráðsins.
Lengra en þetta var ekki farið 1906.
og þá þótti hr. Sk. Thoroddsen og
„ ísafold “ þetta svo ixjikill fengur, að
þau eignuðu sér allan árangur farar-
innar.
Blaðamannaávarpið 12. Nóv. 1906,
sem svo mikið veður var gjört út af,
heldur fram hinu sama. Það segir
sbr. „ísafold“ 14. Nóv. og „Þjóðólf*
16. s. m., að „staða íslands gagnvart
Danmerkurríki" eigi að vera þessi:
„ísland skal vera frjálst sambands-
land við Danmörk, og skal með sam-
bandslögum, er ísland tekur óháðan
þátt í, kveðið á um það, hver mál-
efni íslands hljóta eftir ástæðum lands-
ins að vera sameiginleg mál þess og
ríkisins. I öllum öðrum málum skulu
íslendingar vera einráðir með konungi
um löggjöf sína og stjórn, og verða
þau mál ekki borin upp fyrir konung
í ríkisráði Dana“.
Um þetta voru allir stjórnmálaflokk-
ar ásáttir, nema hvað Heimastjórnar-
flokkurinn hélt því fram, að ekki mætti
leggja ríkisráðsspurninguna undir vald
Dana, af því að hún væri sérmál eftir
stjórnarbótinni frá 1903. „ísafold" og
„Þjóðólfur" féllust á þetta, og gátu
þess í næstu blöðum á eft.ir, að það
hefði aldrei verið tilætlun blaðanna,
að sambandslögin ákvæðu neitt við
víkjandi ríkisráðinu.
Nú er ekki að eins Blaðamanna-
ávarpinu fullnægt, heldur stendur oss
nú margfált meira til hoða, eftir frum-
varpi millilandanefndarinnar. Og mætti
því ætla, að þeir menn, sem beittust
fyrir það, væru nú ánægðir.
Svo kom Þingvallafundurinn 1907.
Hann heimtaði, að ísland skyldi
vera „frjálst land í lconungssambandi
við Danmörku, með fullu jafnrétti og
fullu valdi yflr öllum sínum málum“.
Jafnframt áskildi fundurinn, að landið
fengi „sérstakan fána“, að „þegnréttur
yor verði íslenzkur“ og að þeim sátt-
mála, sem gjörður yrði, mætti segja
upp af beggja hálfu.
Ályktun þessi ber margan vott þess,
að þeir, sem hana höfðu samið, báru
ekki skyn á málið. Það sézt bæði á
hinum sérstöku kröfum um fána og
þegnrétt, og á kröfunni um óskertan
rétt til uppsagnar á öllum sáttmálan-
um. Fáninn og þegnrétturinn lágu í
fyrstu kröfunni, og hitt alls kostar ó-
hugsanlegt, að nokkur heilbrigður
maður gengi að því, að segja mætti
sáttmálanum upp og þar á meðal kon-
ungi, á sama ári og sáttmálinn var
gjörður eða hvenær sem verkast vildi,
enda, slíkt fyrirkomulag gjörsamlega ó-
þekt út um víða veröld. Frá þessum
öfgum féllu feður ályktunarinnar líka
undir eins og þeim var bent á þær.
En hér skal ekki farið lengra út í
þá sálma. Mergurinn í fundarályktun-
inni var hinn sami og í málaleitan
þingmanna í utanförinni og Blaða-
mannaávarpinu: fult vald inn á við
og jafnrétti út á við.
Hvorutveggju þessu er fyllilega náð
með frumvarpi millilandanefndarinnar,
og skal nú sýnt fram á það um leið
og farið er yflr frumvarpið grein fyrir
grein.
I. Eftir stöðulögunum er ísland
„óaðskiljanlegur hluti Danaveldis með
sérstökum landsréttindum11.
Eftir 1. gr. nefndar frumvarpsins
verður það
frjálst og sjálfstœtt land sem eigi
má af liendi láta. Sambandið við
Danmörku nær aðeins til konungs og
þeirra mála, sem löndin hafa komið
sér saman um með frjálsu samkomu-
lagij Hér eftir verða ríkin tvö kon-
ungsríkið Danmörk og konungsríkið
IsJand: Sambandið milli landanna er
því „ríkiasamband“ eins og komist
er að orði í 1. gr. laganna, eða sam-
band tveggja ríkja sbr. og forsendur
frumvarpsins, þar sem landið er kail-
að „sérstakt ríki jafn ‘rétthátt Dan-
mörkuu eða á dönsku „Island er still-
ed ved Siden af Danmark som en særlig
Stat“.
í þessu sambandi skal að eins mönn-
um til skemtunar minnst á, að stúd-
ent einn í Kphöfn og „ísafold" álitu
orðið „uafhændeligt" (óframseljanlegt)
mjög svo varúðaivert, það orðið sem
einna bezt táknar, að Island sé sjálfs-
eígnarland. En það mega þau eiga
stúdentarnir og ísaf., að þau rendu
andmælunum niður, þegar þau voru
frædd um að sama orð var notað í
Noi’sk-sænsku lögunum.
II. Að 2. gr. frumv. sem lögleiðir
fyrir ísland gildandi skipun um ríkis-
erfðir m. m. hefir það verið fundið,
að með því móti sé oss meinað að
taka nokkurn tíma þátt í þarnefndum
málum.
En þetta er beinlínis rangt. í 2.
gr. stendur: „Skipun sú, er gildir í
Danmörku um ríkiserfðir, .... skal
einnig gilda að því er til íslands kem-
ur“. Það er aðeius sú wúgildandi
skipun, sem lögleidd er, og gildi henn-
ar, rétt konungs til ríkis o. s. frv.,
hefir jafnvel „ísafold" aldrei vefengt.
Undir eins og Danir breyta núgildandi
Yfirróttarmálaflutningsmaður
Andr. Heyer, Aalesund.
Simnefni: Heyer.
skipun um þessi mál, eigum vér sam-
kv. 4. gr. jafnan rétt og Danir til að
gera nýja skipun hér að lútandi. Hér
við bætist, að vér höfum aldrei síðan
1262 tekið þátt í þeim málum, er
ræðir um í 2. gr:
TTL Eftir 3. gr., eru sameiginlegu
málin 8 alls, sem sé 1. Borðféð til
konungsættarinnar. 2. Utanríkismál-
efni. 3. Hervarnir. 4. Eftirlit með
fiskiveiðum vorum. 5. Fæðingjarétt-
ur. 6. Peningaslátta. 7. Hæstirétt-
ur og 8. Kaupfáninn út á við.
Það hefir verið tekið fram gagnvart
1. lið 3. gr., eða gjöldunum til kon-
ungsættarinnar, að með því væri ný
gjöld að raunalausu lögð á landið. Og
þessu vopni verður vafalaust veifað
framan í suma kjósendur að minsta
kosti i laumi. Að þessu liggja fyrst
þau svör, að Dönum er ekki hér um
að kenna. íslendingar sóttu það állir
jafn fast, að landið legði hlutfallslega
fé á borð konungs og ættmenna hans,
til þess að það kæmi enn betur fram,
að hann væri engu síður konungur
íslands en Damnerkur. Og hvað upp-
hæðinni viðvíkur, þá fer hún naumast
fram úr 16,000 kr. á ári. Nú er borð-
fé konungs og ættmenna hans alls 1
miljón 155,200 kr. Árstekjur Danm.
eru rúmar 88 milj. krónur, en árstekj-
ur ísl. að lánsnpphæðinni fráskildri,
fuilar 1 milj. 150 þús. kr.
Og á móts við þessar 16000 kr. á
ári jafnast það væntanlega, að sam-
bandslögin áskilja Danmörku ekki á-
framhald í hlutdeild í sektum og upp-
teknu fé fyrir landhelgisbrot. En þetta
hvorttveggja hefir þau 2 ár, 1906 og
1907 er það heflr goldist Danmörku
numið að meðaltali á ári, rúmum
23,800 kr.
Um 2. og 3. lið 3. gr. eða utan-
ríkismálin og hervarnir, heldur Isafold
því fram 27. f. m. að þau eigi að
„nota til að halda oss í innlimunar-
Jiafti, um aldur og ævi“. Nokkrum
línum á undan kallar blaðið, hin óupp-
segjanlegu mál, utanríkismál og her-
varnir „mál sem taka ekkert til Is-
lands, eða lítið sem ekkert. Hervarn-
ir snerta það ekki hót“ segir blaðið
og bætir við nokkru neðar: „Líkt
má segja um utanríkismálin. Þau
snerta ísland að öllum jafnaði nauða-
lítið, sem ekki neitt".
Önnur eins ósamkvæmni og þetta, er
óræk sönnun fyrir því, að blaðið veit
ekki hvað það fer með. Mál sem ekki
snerta iandið eiga að innlima það.
Blaðið heldur auðsjáanlega og féiag-
ar þeir, sem elta það, að ekkert ríki
sé sjálfstætt, nema það sé allskostar
óbundið, eða geti gert alt sem því
dettur í hug. En þá er ekkert sjálf-
stætt ríki til. Því að öll ríki eru
meira og minna bundin við samninga
og gildandi lög. Eins og hver maður
er bundinn sjálfgerðum samningum
og settum lögum.
Sjálfstœði þjóða og einstáklinga þýðir,
að þjóðin eða ein&taklingurinn sje
ekkl bundin ððrum böndum en