Reykjavík - 07.07.1908, Blaðsíða 1

1R e$ k í a\> t k.
IX., 28
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
Þriðjudag 7. Júií 1908
Áskrifendur í b æ n u m
yfir IOQO.
IX, 28
ALT FÆST í THOMSENS MAGASfNI.
Oína o«: eldavélar selur Kristján Porgrimsson.
„REYKJAVlK"
Árg. [minn8t 60 tbl.] kostar innanlands 2 kr.; erlendii
kr. 3,00—3 ah.— 1 doll. Borgist fyrir 1. .Túlí. Ella 3 kr.
Auglgsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
3. og 4. bls. 1,25 — Útl. augl. 33V»°/o hwrra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Bitstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Magnús K. jBlönda.1
Þingholtsstræti 23. Talsími 61.
Ritstj. er áreiðanl, að hitta heima
á Yirkum dögum
lil. 1S5—1 oíí t 5 síöd.
Ileiðraöir kaupendur
og útsölumeim „R.vikur“
áminnasA imi. aö gjalddagi
blaðsins er 1. júlí.
JLOO ára afmæli
Konráðs 6isiasonar.
Fyrir 100 árum, 3. júlí 1808, fædd-
ist á Langamýri í Vallhólmi í Skaga-
flrði ofurlítill sveinn af umkomulitlum
foreldrum og var neíndur í skírninni
Konráð Gíslason. Faðir hans var að
vísu fátækur bóndi, en hafði fremur
öðrum samtíðamönnum sínum tekið í
erfð hina þjóðlegu íþrótt íslendinga að
rita sögur, og munu allir kanDast við
nafn hans, því að hver er það, sem
ekki kannist við Gísla Konráðsson.
Konráð litli ólst upp við smalamensku
og önnur sveitastörf, en snemma bar
á því, að hann hafði óvanalegar náms-
gáfur, og svo kom, að honum var kent
undir skóla, og fókk hann inntöku í
Bessastaðaskóla 18 ára gamall; var
hann útskrifaður þaðan 1831 með bezta
vitnisburði og fór síðan til háskólans
í Kaupmannahöfn til að halda þar á-
fram námi sínu.
Arið 1835 tóku 4 ungir íslendingar
í Kaupmannahöfn sig saman um að
gefa út tímarit, er þeir nefndu „Fjölni".
Einn af þeim var Konráð Gíslason, en
hinir þeir Tómas Sæmundsson, Jónas
Hallgrímsson og Brynjólfur Pétursson.
Eitt af því, sem „Fjölnir" setti sem
sitt helzta mark og mið, var viðreisn
móðurmálsins, sem þá var í talsverðri
niðurlægingu. Lífið og sálin í þessari
stefnu „Fjölnis" var frá upphafi Konráð
Gíslason, því að hann einn af útgef-
endunum hafði málfræðislega þekking,
samfara hinni skörpustu dómgreind og
næmustu tilfinningu fyrir því, hvað
væri rétt mál og ómengað og fagurt.
„Við finnum", segir hann „að hin is-
lenzka tunga er sameign okkar allra,
og við finnum, að hún er það bezta,
sem við eigum; þess vegna biðjum við
meðeigendur okkar að skemma hana
ekki fyrir okkur“. — „Fjölnir“ markar
að þessu leyti (og fleiru) nýtt spor í
íslenzkum bókmentum, og átti Konráð
mestan og beztan þátt í þvi. Síðar
hneigðist hugur hans meira og meira
að íslenzkum fræðum og varð hann
loks prófessor við Kaupmannahafnar-
háskóla í norrænni málfræði og hefir
rir.að margar og merkiiegar ritgjörðir
til skýringar íslenzku máli og íslenzk-
um bókmentum, einkum fornum kveð-
skap. En þó að hann eftir stöðu sinni
fengist mest við forntunguna og hinar
fornu bókmentir vorar, þá varð hann
þó aldrei svo gamall, að hann gleymdi
ástfóstri því, sem hann hafði tekið við
nútíðarmálið, eins og það lifir í ræðu
og riti nú á dögum, og ef því var
misboðið, gat hann orðið beiskyrtur af
gremju. íslenzk tunga á honum mikla
skuld að gjalda, eigi sízt fyrir hina á-
gælu dönsku orðabók hans með ís-
lenzkum þýðingum. Hefir það rit mjög
stutt að viðreisn íslenzkunnar.
Hér er ekki rúm til að rekja vís-
indaferil hans, en starf hans að endur-
reisn móðurmáls vors mun aldrei fýrn-
ast, meðan nokkur er til, sem mælir
og ritar íslenzka tungu.
Galdra-fluga „Isafoldar".
Utanríkismál og hermál óuppsegjanleg
um aldur og ævi.
Algjörð ósaunindi.
Það er á margra vitorði, að „ísaf.“-
Björn hefir nú síðustu árin fengist við
kukl og særingar, enda ber blað hans
þess Ijósan vott.
í því magnar hann hverja galdra-
fluguna á fætur annari, er hann ætlar
trúgjarnri alþýðu að gleypa til þess að
æsa hana og æra.
Standa af flugum þessum oft og ein-
att gjörningaveður út um alt land. En
svo er fyrir þakkandi, að veðrum þeim
slotar alla jafna, er skygnir menn og
heilbrigðir anda á móti og þá springa
líka oftast nær galdra-flugur karlsins.
Síðasta og versba galdra-flugan, er
karlinn hefir magnað og mest gjörn-
ingaveður hefir staðið af gegn sam-
bandslagafrumvarpinu er sú, að sam-
kvæmt því eigi utanríkismál og her-
mál að vera öuppsegjanleg u m a 1 d u r
o g æ v i.
Galdra-flugu þessa hafa flestir fylgi-
fiskar og snakkar „ísafoldar" gleypt
sem heilagan og óyggjandi sannleika
og engum þeirra hefir orðið á að líta
í frv. eða álit nefndarinnar til þess að
ganga úr skugga um, hvort þetta væri
rétt eða rangt.
En hvernig skyldi nú mönnum þess-
um verða við, er þeir fá að vita, að
orð þessi eða önnur jafngild þeim standa
hvergi í frumvarpinu og hvergi nokk-
ursstaðar í öllu nefndarálitinu, heldur
er það þvert á móti tekið skýrt fram
í nefndarálitinu, að samningur þessi
eigi ekki að gilda um aldur og ævi?
Ætli þá fari ekki að renna tvær
grímur á suma?
En svo er þetta nú í raun og veru,
að það stendur hvergi í frv., að utan-
ríkismál og hermál séu óuppsegjanleg
um aldur og ævi. Til þess að sann-
færast um það, þurfum vér ekki annað
en lesa frv.
I 3. gr. frv. eru talin upp sameigin-
legu málin, 8 að tölu: 1. konungs-
mata, 2. utanríkismál, 3. hervarnir,
4. gæzla fiskiveiðaréttarins, 5. fæð-
ingjaréttur, 6. peningaslátta, 7. hæsti-
róttur og 8. kaupfáninn út á við.
Samkv. 6. gr. er dönskum stjórnar-
völdum falið að fara með þessi mál
fyrir íslands hönd, — „þan&til öðru-
vísi verður ákveðið með
Samkv. 7. gr. tekur ísland ekki þátt
í kostnaðinum við rekstur þessara
mála, meðan það tekur ekki þátt í
meðfeið þeirra.
9. gr. kveður svo á, að endurskoða
megi allan samninginn eftir 25 ár.
En náist ekki samkomulag um endur-
skoðun þessa, getur samt sem áður
annar aðilinn sagt upp 5 síðustu sam-
eiginlegu málunum, sem sé : landhelg-
inni, fæðingjaréttinum, peningaslátt-
unni, hæstarétti og kaupfánanum, og
er konungur þá skyldur til að slíta
sambandinu um þau mál.
Þá eru eftir hin 3 málin : konungs-
matan, utanríkismálin og hermálin.
Af því, að hin 5 málin eru uppsegjan-
leg hefir „ísafold" & Co. dregið þá á-
lyktun, að þessi mál séu óuppsegjan-
leg um aldur og ævi. En þetta er
hreint og beint rökhnupl, sem orð-
hljóðun frv. hvergi heimilar.
Þvert á móti, eins og þegar er tekið
fram, heimilar upphaf 9. greinar, að
krefjast megi endurskoðunar á öllum
samningnum eftir 25 ár, og náist þá
samkomulag um þessi 3 mál þannig,
að ísland, eins og ráð er fyrir gjört í
7. gr., leggi sinn skerf til utanríkis-
mála og hermála, þá eru einnig þessi
mál að sjálfsögðu líka orðin samninga-
mál, er segja má upp, því að þá er
það undir löggjarvaldi íslands komið,
hversu lengi það vill bera þær byrðar,
er leiða af sameiginlegum rekstri þeirra.
Og þött ekki náist samkomulag um
mál þessi að 25 árum liðnum, þá eru
það hrein og bein ósannindi, að þau
eigi að vera óuppsegjanleg um aldur
og ævi.
Yér þurfum ekki að fara. í neinar
grafgötur um það, hvernig Danir
sjálfir líta á það atriði sem og allan
samninginn, því að það stendur með
berum orðum í athugasemdunum ein-
mitt við 9. greinina. Upphaf hennar
hljóðar svo :
„Þessi grein hefir verið það atriði,
sem örðugast hefir verið að ná sam-
komulagi um i nefndinni. Um tvent
kom mönnum þó að vísu saman frá
báðum hliðum, að samning þenna í
heild sinni skyldi mega endurskoða,
og eins hitt, að endurskoðun þessi
skyldi þó ekki eiga sér stað fyrri en
liðinn væri hæfilega langur frestur, því
að annarsvegar gæti þessi ríkisréttar-
samningur engu fremur en nokkur
annar mannlegur samningur verið
œtlaður til þess að gilda um aldur og
œvi, en þar sem hann þó stofnaði
ríkisréttarsamband milli tveggja landa,
hlyti hann hins vegar áð vera ætlaður
til þess að standa skilyrðislaust um
nokkuð langan tíma“.
Þarna sjá menn nú, hvernig „ísaf.“
umhverfir sannleikanum. Úr því, að
samningurinn á að gilda um nokkuð
langan tíma gjörir hún strax, að hann,
einkum að því er kemur til utanríkis-
málanna og hermálanUa, eigi að gilda
um aldur og ævi. — Þetta er þá
„ísafoldar-sannleikur eins og íleira.
Það er hrein og bein blekking að
halda því fram, að hervarnir og utan-
ríkismál só óuppsegjanleg, þvert ofan
1 þau orð sem á undan eru farin, „að
þessi ríkisréttarsamningur geti engu
fremur en nokkur annar mannlegur
samningur verið ætlaður til þess að
gilda um aldur og ævi“.
Svo er þá alt þetta hjal um óupp-
segjanleik um aldur og ævi, um lög-
festingu, innlimun, Gleipnis-fjötra o. s.
frv. tómur hugarburður. Það má sanna
það svart á hvítu einmitt með því að
vitna í frv. og nefndarálitið.
En er þá ekki ljóst, að „Ísaf.“-Björn,
fer með tilhæfulaus ósannindi úr því
að hann hefir sagst hafa allar nefnd-
argjörðimar í höndum sér og þykist
hafa gagnrýnt allar gjörðir nefndarinnar.
Huginn.
íjmjurinn i erminni.
Hnífurinn frani úr erminni.
Þó að hr. Sk. Thoroddsen sé ekki
öfundsverður af lofi þeirra manna, sem
hetja hann nú til skýjanna, þá þykir
það rétt að sýna það eitt skifti fyrir
öll, að hann á jafn vel ekki þetta lof
skilið.
Athugulir menn sáu alt af hnífinn
í erminni á honum, þegar hann mint-
ist á sambandsmálið á þingi í fyrra.
Óbreytt orð hans verða því miður
ekki rakin hér. En það nægir að til-
færa þau, eins og liann hefir látið
prenta þau eftir sér í þingtíðindunum.
Á bls. 2780 í ræðupartinum stend-
ur: „Óvíst þótt alþingismenn yrðu
loks á einu máli við ríkisþingsmenn-
ina dönsku, hversu heppileg niðurstað-
an yrði. Þó að eitthvað frumv. frá
nefndinni yrði lagt fyrir ríkisþing og
alþingi, þá er viðbúið að öðrum hvor-
um málsaðila, eða jafn vel báðum,
þyki ástæða til að breyta því í ýms-
um efnum“.
Á bls. 2783 talar hann um „stað-
festingu sambandslaganna, sem óvíst
er nú hvort eða hvenær kemst fram“.
Og á bls. 2787—88 segir hann;
„Getur vel farið svo að hið ný-kosna
þing verði á annari skoðun en sam-
bandslaganefndin og breyti gjörðum
hennar“.