Reykjavík - 18.08.1908, Side 1

iKe^kjavtR.
IX,, 36
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
Þriðjudag 18. Agúst 1908
Áskrifendur í b æ n u m
yfir 1000.
^ ALT FÆST t THOMSENS MAGASlNI.
Ofna og eldavélar selur Kristján Porgrímsson.
„REIYKJAYIK“
Árg. [minnst 60 tbl.] kostar innanlands 3 kr.; erlendii
kr. 3,00—3 sh.— 1 áoll. Borgist fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Auglýsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,60;
3. og 4. bls. 1,36 — Útl. augl. Z2ll»°lo hnrra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýet.
Útgef.: Hlutafélagið „K,eykjavík“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Magnús B. Jölöndal
Pingholtsstræti 23. Talsími 61.
Ritstj, er áreiðanl, að hitta heima
á virkum dögum
lvl. 12—1 og 4—5 síöd.
Pf* Hciðraðir kaupcndur
ojf útsölumeuu „R.vibur“
ámiunast uin. aö gjalddagi
blaðsin§ var 1. júlí.
Hamfarir Björns lónssonar.
Göngu-Hrólfs-saga segir svo frá Grími
ægi : „Hann brást oft í ýmsra kvik-
inda líki og skifti hömum svo fljótt,
að varla festi auga á, hann spjó og
ýmist eitri eða eldi á menn". — Slíka
menn kölluðu forfeður vorir hamhleypar.
Það virðist vera töluvert ættarmót
að þessu leyti með Birni ritstj. Jóns-
syni og Grími ægi. Enginn er eins
fimur og hann að spýja eitri og ólyfjan
yfir mótstöðumenn sína, og enginn er
jafnsnjall honum í því að skifta hömitm.
Yér munum ekki reyna tii að rekja
hamskifti Björns Jónssonar í öllum
málum — til þess þyrfti tilbera —
heldur munum vér að þessu sinni að
eins benda lauslega á hamfarir hans
í sjálfstæðisbaráttu landsins nú á síð-
asta aldarfjórðungi. Yér munum styðja
mál vort með tilvitnunum í „ísafold"
og tilgreina ár og dag, er blað það, er
vér vitnum í, kemur út, nema þar
■sem um alkunnugt mál er að ræða.
I. Arið 1885 berst Björn Jónsson
undir merkjum Benedikts Sveinssonar
fyrir stjórnarskrárfrumv. því, er gekk
fram á því ári; var þar gjört ráð fyrir
því, að konungur skipaði landsstjóra,
er hefði ráðgjafa sér við hlið, og er það
hið svonefnda landsstjörafyrirhomulag
(sjá t. d. „ísaf.“ 4. sept. 1885).
1895 stekkur hann undan merkjum
Benedikts Sveinssonar í lið með hin-
um svokölluðu „tillögumönnum" (sjá
t. d. „ísaf.“ 6. og 13. júlí 1895); 1897
fellst hann í faðma við Yaltý, og úr
því er auðvitað landsstjórafyrirkomu-
lagið óhafandi. í „ísafold" 17. júlí 1897
segir hann, að landsstjórahugmyndin
sé „steindauð11.
1901 þóknast honum þó að vekja
þessa steindauðu hugmynd upp aftur
í viðlögum, er hann ásamt öðrum
stjórnendum Vaitýs-flokksins (,fimminu‘
sæla) biður Alberti í bréfi dags. 6. des.
1901 (birtu í „ísafold" 14. s. m.) að
leggja fyrir næsta alþingi stjórnarskrár-
frumv. með . landsstjórafyrirkomulagi.
Og enn heidur hann fram landsstjóra-
fyrirkomulaginu í „ísafold" 11. og 14.
apríl 1906, en afneitar því aftur 26.
janúar 1907!
II. Framan af er það eindregin
skoðun hans, að æðsta stjórn landsins
eigi að vera búsett í landinu sjálfu.
Um það farast honum þannig orð í
„ísaf.“ 4. sept. 1885. „Sú aðalstefna
(í stjórnarskrárfrv. 1885) var og á að
vera að fá alt stjórnarvald og stjórnar-
ábyrgð inn í landið. Hitt er óskiljan-
legt, að nokkrum manni geti verið
alvara að ím'ynda sér, að vér værum
hóti bættari, þótt vér fengjum útlendan
ráðgjafa til að skjótast hingað í selið
eða reka inn nefið annaðhvort ár, meðan
á þingi stæði“. Og í „ísaf.“ 13. maí
1896 segir hann enn : „Og þingmann-
inum (Valtý) hefir ekki tekist að sann-
færa oss um það, að oss sé fyrir beztu,
að það fyrirkomulag haldist, að ráðgjaf-
inn sé búsettur í Kaupmannahöfn".
En 1897 er komið annað hljóð í
st-rokkinn. Þá berst hann (t. d. í „ísaf.“
28. júlí 1897) með hnúum og hnefum
fyrir „Valtýzkunni", sem, eins og allir
vita, hafði það markmið að lögfesta
ráðgjafann „hjá dönsku mömmu“ í
Kaupmannahöfn. Jafnvel eftir það, að
fregnin kom um það, að vinstrimenn
væru komnir til valda í Danmörku
1901, vi]] hann ólmur knýja fram
Hafnarstjórnarfrv. Valtýs á alþingi, þó
að hann vissi, að líkur væru til, að
vinstrimenn vildu unna oss að hafa
ráðgjafann hér búsettan („ísaf.“ 7. ág.
1901) og í „ísaf.“ 10. ágúst sama ár
segir hann, að krafan um ráðgjafa-
búsetuna „só ekki annað en vitleysa;
engin óvitlaus stjórn gangi að henni,
og engin óvitlaus þjóð gansr' að öðru
eins“. í áðurnefndu bréíi „fimmsins"
til Alberti’s halda þeir Björn Jónsson
að vísu fram landsstjórafyrirkomulag-
inu í orði kveðnu — það þurfti að slá
því fram sakir kosninganna, sem í
hönd fóru — en segja þó jafnframt,
að „þau úrslit stjórnarbótarmálsins, sem
felast í stjórnarskrárfrv. frá síðasta al-
þingi, verði oss hagfeldust eftir at-
vikum“.
En þá kom út konungsboðskapurinn
10. jan. 1902, er gaf oss kost á að fá
ráðgjafann búsettan hér á landi ef vér
vildum það heldur en „Valtýskuna".
Þá snýst B. J. hugur. í bréfi 28. jan.
1902 ræður „fimmið" — þar á meðal
B. J. — til að kjósa heldur, að ráð-
gjafinn sé hér búsettur!
III. Þá er ríkisráðsseta íslandsráð-
gjafans. í „Isaf.“ 6. okt. 1896 segir
B. J.: „Samband vort við ríkisráðið
er sá hnútur, sem vór verðum að fá
leystan, áður en vér getum gjört oss
von um það, sem öll stjórnarskrár-
baráttan er fyrir háð“ ; þykir honum
þá þetta mál mjög athugavert. En
svo kemur makkið við Valtý 1897, og
þá er ríkisráðssetan allt í einu orðin
alveg meinlaus eða hættulaus. Þá
lætur B. J. „Corpus juris“ skrifa hinar
alkunnu greinar sínar um, að hér só
engin hætta á ferðum („ísaf.“ 18. sept.
1897 og eftirfarandi blöð) og tekur
sjálfur í sama strenginn („Isaf.“ 15.
sept. 1897). Honum þótti því ríkis-
ráðsfleygurinn í frv. því, sem Alberti
lagði fyrir alþingi 1902, ekki neitt við-
sjáll, og leggur til í „Isaf.“ 2. júlí s. á.,
að það só samþykt óbreytt. í ritdómi
um bækling þann er Eiríkur Magnús-
son skrifaði það sumar gegn ríkisráðs-
ákvæðinu segir „Isaf.“ 8. nóv. s. á. :
„Engin ný hugsun eða röksemd. Allt
gamalt dót, marg hrakið og sundurtætt“.
Vorið 1903 heldur blaðið samt fram
Jóni Jenssyni til alþingiskosninga, telur
það að vísu „annmarka“ á honum, að
hann „ vilji fá burtrýmt úr frv. fyrir-
mælunum um setu ráðgjafa í ríkis-
ráðinu“, eu þar sem hann sé og verði
einn síns liðs á þinginu, þá sé „þessi
sérstaða hans eða sérkredda alveg
bagalaus“ („ísaf.“ 7. marz 1903)! En
réttu ári síðar líkir hann hinni nýju
stjórnárskrá við skip og nagar sig sáran
í handarbökin yfir því, að meinviður-
inn, hin lögboðna ríkisráðsseta, komst
inn í eitt umfarið“ („Isaf.“ 9. marz
1904). Og í „ísaf.“ 14. apríl 1906
kallar hann ríkisráðsákvæðið „undir-
ferlis-innskot“ af hálfu Alberti’s í frv.
1902; framsóknarflokkurinn „hefði
vitaskuld átt að greiða atkvæði á móti
því“, ber sór á brjóst og segir, að
„því skuli engin bót mælt nú“. Þá
er hann kominn aftur alveg í hring,
afneitar bljúglega fortíð síns flokks, til
þess að Landvarnarflokkurinn ekki út-
skúfi flokknum og sjálfum höfuðpaur-
anum ! Yfir höfuð að tala hafa Land-
varnar- og Þjóðræðismenn ekki lifað
á öðru síðustu árin en ríkisráðsákvæð-
inu, sem Þjóðræðismenn hafa sjálfir
greitt atkvæði með, og svo undir-
skriftarmálinu. Og hvað nú ? Þegar
bót fæst á hvorutveggju þessu — þá
vill B. J. ekki iíta við því!!
IV. Þá er þingmannafórin til Dan-
merkur. Þegar heimboðið kom frá
konungi og ríkisþinginu, þá hamast
B. J. á móti því í 5 blöðum „ísaf.“
og leggur til, að Þjóðræðismenn sitji
heima, segir það vera „beina óhæfu
að vera að heimscekja samríkisþjóð
vorau, kallar það „matarferð11 o. s. frv.
(„ísaf.“ 14., 17., 24. og 31. marz, og
7. apríl 1906). En þá gjörði Skúli
skrúfu! B. J. er þá ekki lengi að hafa
stakkaskifti og vill allt í einu allra
náðarsamlegast leyfa Þjóðræðismönn-
um að fara. Til að breiða yfir ham-
farirnar lætur hann í veðri vaka, að
þeir eigi að fara til málaleitunar við
Dani um umbót á sambandinu milli
landanna, eins og það hefði ekki vakað
fyrir öllum þeim, sem til farar hugs-
uðu og ekki vildu sýna af sór þá ó-
IX, 36
Yfirréttarmálaflutningsmaður
Andr. Heyer, Aalesund.
Símnefni: H © y e r.
svinnu að hafna vinsamlegu heimboði
frændþjóðar vorrar! Það sýndi sig,
þegar á hólminn kom, að Heima-
stjórnarmenn fóru engu skemmra í
umbótakröfum sínum en Þjóðræðis-
menn.
V. Næst er „Blaðamannaávarpiðu.
Þar er aðalkrafan, undirskrifuð af B. J.
sjálfum, þannig orðuð („ísaf.“ 14. nóv.
1906):
„ísiand skal vera frjálst sambands-
land*) við Danmörk, og skal með
sambandslögum*) er Island tekur ó-
háðan þátt í, kveðið á um það, hver
málefni íslands hljóta eftir ástæðum
landsins*) að vera sameiginleg mál
þess og ríkisins*). í öllum öðrum
málum skulu íslendingar vera einráðir
um löggjöf sína og stjórn, og verða
þau mál ekki borin upp fyrir konungi
í ríkisráði Dana“.
Við þetta ritar B. J. í sama blaði
athugasemdir til skýringar, segir meðal
annars: „Orðið land merkir að
vér lmgsuni ekki til að vera ríki
sér“.*) fetta þurfti að vísu ekki að
taka fram, því að það felst Ijóslega í
orðunum, sérstaklega mótsetningunni
milli orðanna „landsins“ og „ríkisins“.
Sambandslagafrv. gefur oss kost á
öllu þessu og meira til. — ísland á
eftir því að vera sérstakt ríki. Og
samt vill B. J. nú ólmur láta hafna
sambandslagafrv.! Af hverju? Af því,
að ísland er þar nefnt „land“ en ekki
„ríki“, eins og yiafnið gjöri nokkuð til
og eins og Danmörk só ekki líka all-
staðar nefnt „land“, en hyergi „ríki“
í frv. Önnur mótbára er sú, að samn-
ingurinn, ef hann gengur fram, eigi
ekki að heita „Sáttmáli um ríkisréttar-
samband“ heldur „Lög um ríkisréttar-
samband“, eins og hið síðara sé ekki
alveg sama og „sambandslög" í Blaða-
mannaávarpinu.
VI. Á Þingvallafundinum 29. júní
1906 samþykkir B. J. með öðrum
þessa ályktun: „Fundurinn krefst
þess, að væntanlegur sáttmáli við
Dani um afstöðu landsins sé gerður
á þeim grundvelli einum, að Island sé
frálst sambandsland (NB. ekki ríkil)
í konungssambandi við Danmörku með
fullu jafnrétti og fullu valdi yfir öll-
um sínum málum. En þeim sátt-
mála má hver aðili segja upp“.
Þetta verður með engu móti skilið
öðruvisi en svo, að öllum sáttmálan-
um, þar á meðal konungssambandinu,
megi segja upp. í Isaf. 6. júli geng-
ur B. J. frá þessu og reynir að sýna,
að þetta hafi aldrei verið meiningin.
VII. Þá er skipun sambandslaga-
nefndarinnar. B. J. barðist móti því
í lengstu lög, að þjóðræðismenn tækju
móti kosningu í hana, en þegar hann
sá sitt óvænna, fékk hann ílokks-
bræður sína til að samþykkja i sam-
ráði við sig erindisbréf fyrir þá þjóð-
ræðismenn, sem kjörnir voru i nefnd-
ina; gerðist þetta 11. júlí 1907. Jón
Jensson einn af hörðustu forvígis-
*) Auðkennt af oss.