Reykjavík - 20.08.1910, Blaðsíða 1

1R e\> fc í a v í h.
Laugardag 30. Agúst 1910
XX., 36
Baðhusið virka daga 8—8.
Biskupsskrifstofa 9—2.
Borgarstjóraskrifstofa 10—3.
Bókasafn Alp.lestrarfél. Pósthdsstr. 14, 5—8.
Bréfburður um bæinn 9 og 4.
Búnaðarfélagið 12—2.
Bæjarfógetaskrifstofa 9—2 og 4—7.
Bæjargjaldkeraskrifstofa 11—3 og B—7.
Bæjarsíminn v.d. 8—10, sunnud. 8—7.
Forngripasafnið hvern virkan dag kl. 12—2.
jslandsbanki 10—21/* og 5l/s—7.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. 7—8 e.m.
Landakotsspitalinn lCP/a—12 og 4—5.
Landsbankinn ÍO1/*—2'fa.
Landsbókasafnið 12—3 og 5—8.
Landskjalasafnið á þrd., fmd. og ld. 12—1.
Landsjóðsgj.k. 10-2, 5-6, þrjá 1. d. í m. 10-2, 5-7.
Landssíminn v.d. 8—9, sunnud. 8—11 og 4—6.
Læknaskólinn ók. lækning þrd. og fsd. 12—1.
Náttúrugripasafnið sunnud. l‘/s—2*/s.
Pósthúsið 8—2 og 4—7.
Stjórnarráðið 10—4.
Söfnunarsjóður 1. md. í mán. kl. 5.
Tannlækning ók. í P.str. 14, 1. og 3. md.ll—12.
„REYKJAVÍK"
Árgangurinn kostar innanlands 3 kr.; erlendis
kr. 3,50 — 4 sh. — 1 doll. Borgist fyrir 1. júlí.
Auglgsinqor innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
3, og **. bls. kr. 1,25. — Útl. augl. 33l/*°/o hærra.—
Afsláttur aö mun, ef mikið er auglýst.
Ritstj. og ábjTgðarm. Stefán JRunólfHSon,
Pinglioltsstr. 3. Talsími 1 8 8.
^jgdísia ,Heykjavíkur‘
er i
Skólastræti 3
(beint á móti verkfræðing Knud Zimsen).
Afgreiðsla blaðsins er opin frá kl. 9
árd. til kl. 8 síðd. — Talsími 199.
Ritstjóri er til viðtals virka daga
kl. 12—1. — Þingholtssfr. 3.
Smá-liugleidingap
um
stj ó r narskr ár-br ey tingar.
Eftir Jóti Ólafsson.
I.
Inngangur.
Sá flokkur, sem nú er í meiri hluta
á þingi, var í minni hluta 1907; ég
man nú 'ekki glögt, hvað hann nefndi
sig J)á mánuðina, — nöfnin eru orðin
svo mörg og hafa breyzt svo oft á því
barni — gott ef hann hét ekki þjóð-
ræðisflokkur, eða var það framfara-
flokkur eða framsóknarflokkur?
En hvað sem því líður — sami
flokkurinn er það, og telur sig vera.
Reyndar var hann eitthvað orðinn
Landvarnar-bíldóttur á snoppunni á
síðasta þingi, og með loðna Landvarn-
ar-rófu, eða að minsta kosti einhverja
Landvarnartýru á skottinu. En nú
er hann genginn úr hárum, síðan
hann varð stjórnflokkur, og hefir kast-
að öllum landvarnarlit.
En alt er sama tóbakið. Sami flokk-
ur, sömu foringjar. Því að þó að
Björn frá Djúpadal ætti þá ekki sæti
á þingi, þá var hann þó flokksins Jjós
og leiðarstjarna. Hr. Skúli Thórodd-
sen lét hann leiða sig þá, og hann
fylgir honum víst enn í öllum aðal-
atriðum.
Kristján háyfirdómari var einn helzti
maðurinn í því liði, og hann er í því
enn. Hitt má ekki villa mann, að
hvorugur þessara er nú í náð hjá
Birni ráðherra, þó að Björn frá Djúpa-
dal, ísafoldar-maðurinn, gæti brúkað
þá. Sú náð hvarf, þegar þeir urðu
keppinautar hans um ráðherra-stöð-
una.
Þá var þessum ílokki mesta áhuga-
mál, að fá breytingar á stjórnarskránni.
Kvenréttindin og afnám konungkjör-
inna þingmanna „þoldu“ þá „engabið",
að því er flokkurinn sagði einróma.
Heimastjórnarflokkurinn var á sama
máli um það, að breytinga væri þörf
á stjórnarskránni. En af því að þá
var verið að undirbúa sambandsmálið,
vildu heimastjórnarmenn láta stjórnar-
skrár-endurskoðunina bíða næsta þings,
enda óskuðu þeir helzt að mákð yrði
pndirbúið af stjórninni, því að það var
litt undirbúið í þetta sinn (1907).
Svo kom Alþingi 1909, og vóru þá
orðin þau umskifti á, að flokkurinn
fjölbreytilegi með mörgu nöfnunum var
kominn í meiri hluta, en heimastjórn-
arrnenn í minni hluta, og hann fá-
mennan.
•
Fráfarandi ráðherra (H. H.) lagði þá
fyrir Alþingi, ásamt sambandslögunum,
kgl. frumvarp til stjórnarskrár. Það
var vandlega undirbúið og hafði inni
að halda allar þær breytingar, er helzt
hafði verið óskað, og auk þess var
það samið sem stjórnarskrá hvers
annars konungs-ríkis, því að það hygði
á sambandslaga-frumvarpinu og skýrði
þau.
Björn Jónsson lét yfirleitt vel yfir
þessu frumvarpi, og það munu þing-
menn úr báðum ílokkum hafa gert.
Björn vildi þó breyta því töluvert, t.
d. af taka alla efri deild, og hafa óskift
þing í einni deild. Þegar hann fór
utan, um mitt þing, talaði hann svo
um í nefndinni, sem fjalla átti um
sambandsmálið og stjórnarskrármálið
(en hann var þá formaður hennar), að
nefndin skyldi ræða stjórnarskrár-mál-
ið meðan hann væri burtu. Það hefði
nefndin og getað gert, væntanlega með
einhverjum árangri, því að um þau
atriði, sem ekki stóðu í óslítandi sam-
bandi við sambandslagafrumvarpið,
virðist ekki hafa verið neinn flokksá-
greiningur, þó að einstaka menn kunni
að hafa greint á um einstök atriði.
Þegar Björn Jónsson fór utan, varð
Skúli Thóroddsen formaður í nefnd-
inni. Hann kvaddi svo sem aldrei
til funda í nefndinni í fjarveru Björns;
vildi hann fá minni hlutann til að
hætta samvinnu í nefndinni, en minni
hlutinn vildi það ekki; vildi fá stjórn-
arskrármálið rætt. En það fekst ekki.
Og þá hætti formaður að halda fundi.
Skúla skoðun var sú, að með því
að frumvarp meiri hlutans i sam-
bandsmálinu gæti eigi náð samþykki
hins málsaðiJa og staðfesting konungs,
þá væri tilgangslaust („óviðfeldið“,
sagði hann) af þinginu að senda frá
sér stjórnarskrár-frumvarp á því bygt,
sem hlyti að standa og falla með því.
En hins vegar taldi hann það ekki
takandi í mál, að afgreiða frumvarp,
er miðaði við sambandsástand það sem
nú er, því að með því hefði þingið
játað, að sambandslaga-frumvarp meiri
hlutans væri alveg vonlaust, algerlega
andvanafætt. En svo hreinskilinn var
hann þó, að játa berum orðum, að
„nauðalitlar líkur væru til þess, að“
sambandsl.-frv. meiri hlutans „næði
fram að ganga“.
Hitt virðist honum hafa yfir sést,
að vel mátti ræða málið á þingi og
láta frumvarpið komast gegnum neðri
deild og til tveggja umræðna í e. d.,
án þess að það yrði afgreitt til full-
naðar frá þingi. En þá hefði verið
skýrari grundvöllur til umræðna um
málið milli þinga, er kunnug var orð-
in afstaða þingsins (og þar með ein-
stakra þingmanna) til einstakra greina
og atriða málsins.
Hins vil ég ekki til geta, að hann
hafi gert þetta af slægð, til að forðast
að meiri hlutinn þyrfti að taka fasta
afstöðu, svo að auðveldara yrði síðar
að draga málið með nýjum ágreiningi,
er hefði kunnað að jafnast að miklu
leyti, ef málið hefði verið tekið til
meðferðar þá þegar.
Eg vil ekki geta þess til, af því, að
ég hygg Skúli vilji fá ýmsum breyt-
ingum á stjórnarskránni framgengt.
Björn mun aftur hafa verið skamm-
sýnn í því, að vilja láta ræða málið
meðaií hann var burtu, því að honum
er það óefað ið mesta áhugamál, að
hindra framgang nokkwra stjórnar-
skrárbreytinga fyrri en 1913, að nýjar
kosningar eiga fram að faia hvort sem
er. Honum getur ekki staðið eins
mikill stuggur af neinu eins og nýjum
kosningum — af skiljanlegum ástæð-
um.
Vér megum því vænta þess, að á
næsta þitigi verði barátta milli Björns
ráðherra og hans nánustu fyJgismanna
af annari hálfu, Skúla hinsvegar og
hans fylgismanna, og auk þess allra
annara, sem alvara er með breytingar
á stjórnarskránni.
Björn í'restar að kveðja saman þing
til Maí n. á., og hefir þá fengið sér
sex „peð“ í efri deild, því að eftir
hans skoðun eiga konungkjörnir þing-
menn ekki að vera annað en peð,
sem ráðherrann gæti teflt með, eða
svo talar blað hans.
Hann vinnur þar tvent í einu: hann
tryggir sér örugt fylgi efri deildar til
að fella eða svæfa allar stjórnarskrár-
breytingar: hann hefir þar þá ætíð
sex „peðin“ og svo Sigurð Hjörleifs-
son, Gunnar og Ara, hvað sem hinum
öðrum meirihlutamönnum þar kynni
að líða.
Og á sama hátt skapar hann sér
sjálfur sex dómara um aðgerðir hans
í bankamálinu.
Hann getur þá flotið á „kongs-peð-
um“ sínum, þó aðhann fengi meiri hluta
neðrí deildar móti sér, og jafnvel þótt
bann fengi meiri hluta allra þjóðkjör-
inna þingmanna gegn sér.
Pað má því ganga að því vísu,
að engin stjórnarsla’ár-breyting nái
fram að ganga á næsta þingi.
Öll loforð meiri hlutans um stjórn-
arskrár-breytingar verða því ekki til
fyrirstöðu. Það mun sannast þegar
þar að kemur.
Engu að síður virðist rétt, að hug-
leiða ýmsar breytingar á stjórnar-
skránni, svo að menn geti rætt þær
á þingmáiafundum.
XI., 36
II.
Aðferðin við stjórnarskrár-breytingar.
Tvær aðferðir aðallega getur verið
um að ræða. Önnur aðferðin er sú
sem hingaðtil hefir verið höfð. En
álitamál gæti verið, hvort hin gæti
ekki verið heppilegri.
Fyrri aðferðin er sú, að reyna að
koma fram í einni endurskoðun öllmn
þeim breytingum, sem hver fyrir sig
álítur æskilega. Sú aðferð hefir það
til síns máls, munu þeir segja er halda
henni fram, að með þvi móti þurfi
ekki að endurskoða stj.skrána nema
með mjög löngu millibili ára. Telja
þeir það óheppilegt, að oft sé verið
að gera breytingar á henni.
Þetta síðasttalda er rétt, ef um
breytingar á sömu atriðum er að ræða;
því að tíðar breytingar á sömu atrið-
um bæru vott um staðfestuleysi þjóð-
arinnar, og er sízt á þann eiginleik
þjóðarinnar bætandi.
Hins vegar hefir þessi aðferð þann
galla, að þá er fjölnjargar breytingar
er um að ræða í einu, þær er ekki
standa í óslítandi sambandi hver við
aðra, þá er mjög hætt við að það
verði hrossakaupa-stjórnarskrá, sem
samþykt verður.
Ég skal taka dæmi: einum er mest
áhugamál t. d. að þing sé óskift í
deildir, en er andvígur kvenfrelsi og
aðskilnaði ríkis og kirkju. Hann vinn-
ur það til, að greiða atkvæði með
kvenfrelsinu og trúfrelsinu, til að fá
atkvæði annara þingmanna, er þau
mál voru mest áhugamál, til íylgis við
óskift þing. Þingmaður, sem annast
er af öllu um aðskilnað ríkis og kirkju,
eða annar, sem annast er um kven-
frelsið, eða inn þriðji, sem annast er
um að fá inn ákvæði gegn bráða-
birgða-fjárlögum, geta vel leiðst til að
greiða atkvæði fyrir óskiftu þingi, þótt
þeim sé það móti geði hverjum um
sig.
Með þessu móti getur svo farið, að
óskift þing verði samþykt, þótt meiri
hluti þingmanna mundi hafa greitt at-
kvæði móti því, ef það atriði hefði ekki
verið samferða öðrum ákvæðum, sem
þeir vildu allt til vinna að koma fram.
Á sama hátt gæti hin atriðin (og mörg
önnur) orðið samþykt, þó að meiri
hluti væri í raun og veru móti þeim
liverju út af fyr.ir sig.
Pannig fengjum vér þá hrossakaupa-
stjórnarskrá.
Ekki er til neins að halda því fram.
að þjóðin mundi kippa hér í taumana
og lagfæra þetta; hún fái svo sem
tækifærið við þingrof og nýjar kos-
ningar.
Eins og þingið er ekki annað en
allir einstakir þingmenn til samans,
eins er þjóðin ekkert annað en ein-
stakir kjósendur allir til samans. Hver
kjósandi liti vitanlega oftast fyrst á
það, að framgengt yrði þeirri breyting,
eða þeim breytingum, sem honum væri
hvað mest umhugað um, og sætti sig
þá heldur við aðrar breytingar, sem
hann væri mótfallinn, heldur en að
eiga á hættu að missa af þeim endur-
bótunum, sem honum væru mest keppi-
kefli.