Reykjavík - 03.09.1910, Blaðsíða 2

14C>
REYKJAVIK
I Góðverðs Útsalan
S-á-p-u-h-ú-s-i-n-u
er framlengd enn þá í 14
til
Laugardagsins liimii 17. september.
Notið tækifærið !
Sápuhúsið og Sápubúðin
Austurstr. 17. Laugaveg 40.
ekki nenna að vinna fyrir sjer, slá sér
á þjóðmál og gerast pólitiskir skrum-
postular, láta „setja sig á aktíur", til
að halda sér við fjárhagslega. Og þó
má gott heita meðan einstakir flokks-
menn Iáta taka sér blóð í þessu skyni;
en þá fer gamanið að grána, ef farið
er að láta landssjóð undir einhverju
yfirskini borga brúsann.
Það er bráð nauðsyn á, að gera
ráðherrastarfið eftirlaunalaust,' svo að
alveg óhæfir menn fari ekki að sitja
um það sér til forsorgunar á eftir-
launum.
Sé embættismaður tekinn fyrir ráð-
gjafa, er nálega ávalt auðgefið að setja
mann í embættið, en halda því óveittu,
unz ráðherra fer írá völdum. Eða ef
annað jafn gott embætti losnar, þá má
og halda því óveittu, en veita ið fyrra,
ef svo þykir betur henta. — Skyldi
það nokkru sinni fyrir koma, sem lítt
hugsandi er, að þessu verði ekki við
komið, þá ætti ráðherra, sem frá völd-
um fer, að vera skyldur til að taka
við hverju því embætti, er laust er
eða fyrst losnar (og fái þá biðlaun á
meðan), af þeim embættum, sem hann
er hæfur til að þjóna. Sé það launa-
lægra, en það embætti, sem hann
hafði áður en hann varð ráðgjafi, mætti
bæta honum launamuninn.
Þá er maður verður ráðgjafi, sá er
ekki var embættismaður áður, er alveg
ástæðulaust að veita honum eftirlaun.
Hann getur þá tekið sína fyrri atvinnu
fyrir aftur, og væntanlega stendur hann
betur að vígi við atvinnu sína eftir að
hafa verið ráðgjafi. Það álit, sem það
veitir honum, er fémætt fyrir hvern
mann.
Hafi hann svo arðsama atvinnu, að
hann þykist ekki standast við að verða
ráðgjafi eftirlaunalaust, þá er fyrir hann
að neita stöðunni.
Með þessu móti yrði ráðherrastaðan
ekki skoðuð aðallega sem veglegur
aðgangur að ómagaforlagi,
Hún væri samt svo sæmilega launuð,
að hver maður ætti að vera skaðlaus
af að þjóna, og vel af sæmdur. —
Nýtir menn og hœfir, sem áhuga hefðu
á að vinna þjóð sinni gagn, mundu í
hana fást. En hún yrði síður svo
uiikið keppikefli fyrir eigingjarna menn,
að þeir legðu stórfé í sölurnar til að
vekja úlfúð í landinu að ástæðulausu,
að eins til að komast að soðpottinum.
Eftir því sem útlitið er, má búast
víð því (ef sömu lög haldast sem nú
eru), að vér eftir fá ár, og upp frá
því, megum halda að minsta kosti eina
3—4 ráðherra á eftirlaunum, og eru
það jafnmikil útgjöld árlega, eins og
laun 2 iáðgjafa, ef þeim yrði við bætt.
Þannig yrði fult svo ódýrt, að ráð-
gjafar væru þrír alls, eftirlaunalausir,
eins og að ráðherra sé að eins einn,
og hafi eftirlaun. — Hitt er auðvitað,
að slík lög geta ekki svift eftirlauna-
rétti þá, sem þegar hafa verið ráð-
herrar eða þann sem verður í emb-
ætti, þá er lögin koma út. Enginn
verður með lögum sviftur rétti, sem
hann éinu sinni hefir öðlast.
Þó að telja megi víst, að vér fáum
betri, og væntanlega í flestum tilfell-
um gætnari stjórn með þrem ráðgjöf-
um, en einum, þá er það fyrirkomu-
lag þó engan veginn nein fall trygging
gegn gerræði stjórnar.
Mun ég því næst taka til íhugunar
hver helzt væri tiltækileg ráð í því skyni.
[Meira].
Kaíli úr ræðn,
er Hannes Ha/stein flutti í samsæti,
sem kjósendur hans í Eyjafirði hjeldu
honum 21. f. m.:
„Það kynni mörgum að finnast, að
jeg, sem nú hefi dvalið hátt á 5. mán-
uð hjer nyrðra og á að heita þing-
maður ykkar, hefði átt að verða fyrri
til, til þess að biðja ykkur að koma
saman til þess að tala um landsins
gagn og nauðsynjar og þingmál kom-
andi þings. — Jeg hefi líka oft verið
að velta því fyrir mjer, hvort jeg ætti
ekki að boða til fundar einhvern sunnu-
daginn í surnar. En margt hefir valdið
því, að jeg hefi komizt að þeirri nið-
urstöðu, að ekki væri í þetta sinn vert
að ómaka kjósendur frá sumarsiörfun-
um til slíkra hluta. Svo jeg að eins
nefai einá ástæðu: Mjer hefir þótt það
litt bærileg tilhugsun, að koma á fund
með kjósendum mínum, og geta ekk-
ert um það sagt nje við það ráðið,
hvort alþingi einu sinni foér að koma
saman á lögskipuðum tíma, til þess
að ráða ráðum sínum og gæta hags-
muna lýðs og lands, nje auk heldur
þá vitað um hitt, hvort næsta alþing,
ef einhverntíma kann að þykja ómaks-
ins vert, 0g stjórninni óhœtt, að kalla
það saman, verður þannig skipað, að
til nokkurs hrærandi hlutar sje fyrir
oss hjer, sem ekki erum fylgjandi
sömu stefnu og núverandi landsstjórn,
að gera oss nokkura von um fram-
gang nokkurs eins einasta smáatriðis
af því, er vjer álítum þjóð vorri fyrir
beztu, hvað þá meira. — Því svo er
nú komið alþingi íslendinga, eins og
raun bar vitni um á síðasta þingi, að
jafnvel ekki meinlausir vegspottar,
bráðnauðsynlegir og ákveðnir eftir rjett-
um tiltöluhlutföllum af verkfræðingi
landsins, geta fengið framgang, ef veg-
spottinn liggur í kjördæmi sem ekki
hefir „kosiðrjett“ að dómimeiri hlutans.
Og verði svo, sem eftir öllum eyktar-
merkjum verður að álíta, að ráðherr-
ann varni konungi þess, að kalla al-
þingi saman, þangað til hann hefir
getað fyllt efri deildina með fullkom-
lega eindregnum fylgismönnum sínum,
þá getur sá flokkur varnað framgöngu
hvers einasta máls, stórs og lítils, sem
mislikar þessum eina manni eða þeim
sem hans vilja stjórna, felt hverja
viðleitni til þess að koma íram nauð-
synlegum og langþreyðum bótum á
stjórnarfarinu og jafnvel eyðilagt og
komið í veg fyrir það, að alþingi í
heild sinni láti uppi . álit sitt eða að-
hafist nokkuð út af bankayfirgangin-
um eða öðrum miður heppilegum ráð-
stöfunum núverandi stjórnar. — Undir
slíkum kringumstæðum virðist æði
þýðipgarlítið fyrir þá, sem standa fyrir
utan þennan hring, að ræða og gera
ályktanir um einstök atriði, svo sem
um skattamál landsins og slíkt, sem
annars væri ekki vanþörf að minnast
á. En nú vitum við ekki einu sinni,
hvort þingið fær að taka þau mál til
alvarlegrar meðferðar. Það er sagt,
að efst sje á baugi að íresta þessu
fyrst um sinn, ef til vill fram undir
næstu kosningar, og þá auðvitqð líka
framkvæmd aðflutningsbannslaganna,
sem ráðherra og flokkur hans hefir
fengið svo mikla dýrð og vegsemd
fyrir. — í öllu falli fær enginn að vita
neitt endanlegt um þetta fyr en á þing
er komið. Undir þessum kringum-
stæðum, segi eg, virðist ekki vera
annað fyrir hendi fyrir þá, sem ekki
eru í „borg“, en það, að halda fast
saman um meginatriðin, aðalstefnuna.
En um hana erum við, vona jeg,
sammála allflestir,' og þurfum ekki
nein fundarhöld til þess að ryfja það
upp fyrir okkur.---------------— -----
Starfið, sem jeg hef haft á hendi
hjer nyrðra í sumar heflr ekki ætíð verið
mjer þægilegt, þar sem fjárhagsaðstaða
landsins og fjármálahorfur hafa neytt
bankann, sem jeg hefi starfað við, til
þess að synja mörgum lánbeiðslum,
sem undir öðrum kringumstæðum
hefðu verið veittar viðstöðulaust, og
færa saman seglin eftir því sem unt
hefir verið. Að hve miklu leyti þetta,
og yfir höfuð peningavandræðin í land-
inu, stafa af stjórnarástandinu í land-
inu og aðförum ráðherrans og síðasta
alþingis, það skal jeg ekki fara út í
hjer. Hitt er vist, að enginn getur
tölum talið það tjón, sem landið varð
fyrir við mótspyrnu og synjun sam-
bandslagafrumvarpsins og upptöku
þeirrar stjórnmálastefnu, ef stefnu
skyldi kalla, sem nú dynur yfir þetta
land og horfir við útlöndum hjeðan.
Enginn getur metið til verðs það stór-
kostlega tjón, sem vjer höfum beðið
í álitsmissi, lánstraustsspjöllum og
samhygðarglötun hjá öðrum þjóðum,
og er þó, því miður ekki sjeð fyrir
endann á því enn. Hverju land voit
hefir glatað og fyrirgert, inn á við,
fyrir ýmsar aðgerðir siðasta þings og
núverandi stjórnar, verður tíminn að
sýna.
Þó svo sje að vísu, að hver sje að
nokkru leyti sinnar lukku smiður,
hver þjóð hafi þá stjórn, sem hún
hefir til unnið, og megi sjálfri sjer
um kenna þau glapræði, sem starfs-
mönnum hennar helzt uppi að gera,
þá má þó ekki kasta þungum steini
á íslensku þjóðina fyrir það, hvernig
tókst til við siðustu kosningar. Hið
svonefnda þjóðræði, skilyrðislaus meiri-
hlutadrotnan, hefir sína kosti, en hefir
einnig ætíð haft og mun ætíð hafa
sína miklu ókosti. Hugtakið þingræði
er gott, en vegurinn til þess að það
verði holt og gott og hættulaust í
reyndinni, er þröngur og þyrnum stráð-
ur. Hann er sem sje i einu orði
þjóðaruppeldi, mentun og aftur ment-
un allrar alþýðu, sem atkvæðisrjettinn
hefir og þar með valdið, ekki yfir-
borðsmentun í hjegómlegu lærdóms-
tildri, heldur mentun hugsunarháttar-
ins, holl og rjett sjálfsþekking, sann-
gjörn viðurkenning á annara rjetti og
kostum, útrýming ástæðulausrar tor-
trygni, þjóðardramt>s og persónuhaturs,
yfir höfuð sem mest þroskun í þeirri
erfiðu list, að elska sannleikann af
öllu hjarta, og náungann eins og sjálf-
an sig. Engin þjóð í heimi er svo
langt komin, að hún hafi náð þessu
takmarki nje svipað því, þó að fram-
tíðarvonirnar verði þangað að stefna.
Það er því engin furða, þó að ung og
fámenn þjóð, sem eftir margra alda
ósjálfstæði alt í einu fær í hendurfull
ráð yfir málum sínum og hag, verði
fyrst að reka sig á og kenna til, áður
en hún verulega kemst inná þá braut,
sem knýr almenning til þess að nota
vel valdið yfir framtíð föðurlandsins.
Þegar svo er enn í löndum, þar sem
alþýða lengi hefir ráðið lögum og lof-
um og þingræði ríkt, að einstakir lýð-
skrumarar geta á svipstundu afvega
leitt fjöldann, meira, en hundrað vitr-
ingar geta aftur bætt á löngum tíma,
þá má það vissulega ekki þykja furða,
þó að íslenzkir kjósendur, ný búnir, að
kalla, að fá vald sitt í hendur, Ijetu
glepjast í svip í öðru eins tilfinninga-
máli eins og sjálfstæðismálið var orð-
íð í kosningahríðinni 1908. Vjer vilj-
um vona, að hjer sje um barnssjúk-
dóm að ræða, æskubrek, sem síðar
verði til varnaðar.
Svo sem stendur er það ekki lysti-
legt nje vandalaust verk að sitja á ai-
þingi íslendinga og eiga þátt í stjórn-
málaþrefinu og flokkafarganinu utan
þings, eins og alt er nú í garðinn bú-
ið, og er það engin furða, þótt ýmsir,
sem fyrir rás viðburðanna hafa staðið
í þessu undanfarin ár, vilji nú gjarn-
an draga sig í hlje og sjá til, hvort
eigi koma í þeirra stað aðrir færari
menn og vitrari, megnugri þess að
vinna landinu og þjóðinni gagn -og
hrinda þjóðlífinu inn á rjettar brautir.
Jeg segi fyrir mitt leyti, að enginn
skyldi fagna því meira en jeg, ef kjós-
endur mínir fengju í minn stað annan
mann, aí sömu megin reglu og eg hefi
fylgt, en fremri mjer að pólitískum
dugnaði og framkvæmd. En svo lengi
sem kjósendur mínir hjer bera það-
traust til mín, að jeg geti eitthvert
gagn gert á þingi þjóðarinnar fyrir
þeirra hönd, mun mjer vera Ijúft og
skylt og jafnframt sæmd í því, að
gegna því starfi, enda mun svo vera
um flesta, sem við landsmál hafa
fengist, að þó að þeir annað veifið
finni til vanmáttar síns til að reisa
rönd við því, er þeirn finnst aflaga
fara, þá hafa þeir þó ekki frið með-
sjálfum sjer, nema þeir reyni að gera
það, sem þeir geta, til þess að sporna
við því, sem þeir álíta ilt og hættu-
legt fyrir land og lýð, og margur, sem
þykist sjá það tákn tímanna, að tíð-
arandinn sje orðinn svo spiltur og-
pólitíkin svo meini blandin og marg-
víslegum háðungum, að naumast sje
mannskemdalaust við hana að fást,
kemst þó að þeirri niðurstöðu, að
einmitt þess vegna verði menn með-
einlægum vilja og hreinum hvötum
að kasta sjer út í stríðið, til þess að-
reyna að stemma stigu við spilling-
unni og stuðla að því, að sem minnst
verði unnið landinu til tjóns".
Viðvörun. Guðmundurlæknir
Hannesson skrifar langa og rækilega
grein í síðustu „ísaf.“, til þess að vara
almenning við auglýsing dr. Kidds,
sem birt hefir verið nokkrum sinnum
í flestum Reykjavikur-blöðunum. Sýnir
hann þar fram á, að auglýsingin sje
að eins til þess gerð, að ginna fje út
úr auðtrúa mönnum, og Þykir senni-
legast, að þessi Kidd sje alls ekki til,
heldur sje hjer að ræða um glæpsam-
legt gróðabrall ólæknisfróðra misendis-
manna. — Hjeraðslæknirinn hefir eflaust
rjett fyrir sjer í þessu; en sennilega er
viðvörun hans með öllu óþörf, því að
auglýsingin er þann veg orðuð, að ó-
skiljanlegt er að nokkur maður glæp-
ist á henni. — „Reykjavíkin" er bundin
föstum samningi við sænska auglýsinga-
skrifstofu um að flytja auglýsingu þessa
fjórum sinnum alls, og á hún þá eftir
að flytja hana tvisvar sinnum enn þá.
Hún sjer enga ástæðu til að rjúfa þann
samning, en þótti hins vegar rjett, að
geta um viðvörun þessa.
íbúðir til leigu
við
Hverfisgötu,
Skólavörðustíg,
I’ingholtsstærti,
Bókhlöðnstíg.
Grísli Porhjörnssoii.