Reykjavík - 18.03.1911, Blaðsíða 1

1Re^k javtk.
Langardag' 18. Marz 1911
ur líklegastan til að fara vel með
stjórnina til bráðabirgða („Forretnings-
minister"), og auðvitað verður þá ið
allra-fyrsta að rjúfa þing og stofna til
nýrra kosninga.
Auðvitað getur þá ekki um full
þingrœði verið að tala. En samkvæmt
þingræðisreglunni er það, að konungur
kveðji einhvern líklegasta manninn úr
þeim flokkum, er með atkvæðum sín-
um hafa valdið fráför síðasta ráðherra.,
Því að svo verður að líta á, að sá
flokkur, sem tjáði sig samdóma inum
fallna ráðherra, hafi jafnt sem hann
fengið vantraustslýsing frá þeim meiri
hluta, sem samþykti vantraustslýsing-
una til ráðherra.
Sá flokkur á því siðferðislega engan
rétt á að hafa nein áhrif á ráðherra-
skipun konungs.
XII., 13
Arni Eiríltsson
Austurstræti 6.
Rýmingar-útsalan
með ÍO—40°|0 afslsetti,
endar
miðvikudag1 22. marz.
XII., 13_____________________________
.REYKJAYÍK"
Argangurinn kostar innanlands 3 kr.; erlendis
kr. 3,50 — 4 sh. — 1 doll. Borgist íyrir 1. júlí.
Auglýsingor innlendar; á 1. b*s- ^r* U50;
3. off 4. bls. kr. 1,25. — ttl. augl- 33'/»°/o hærra.—
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Sitstj. og ábyrgðarm. Hunólfsson,
Pingholtsstr. 3. Talsími 18 8.
ýtjgreiísla ,Reykjavíknr‘
er i
S Uá I astræ ti 3
(beint á móti verkfræðing Knud Zimsen).
Afgreiðsla blaðsins er opin kl. 9—12
árd. og kl. 1—6 síðd. - Talsimi 199.
Tvö eða þrjú herbergi með eldhÚBÍ
*ru til leigu frá 14. noaí næstk. Afgr. vísar á
Pingræði og ráðherraskipun.
Hver á að skipa ráðherra?
Það getur konuDgur einn gert, og
enginn annar.
Það er konunglegur frumréttur (præ-
rogativ) að kjósa sér ráðherra og skipa
hann.
Móti því ber enginn heilvita maður.
Þessum rétti hefir aldrei neinn kon-
ungur í neinu ríki afsalað sér. Enda
▼æri það nokkurnveginn sama sem
að veltast úr konungdómi.
Hvað er þingrœði?
Það er sú regla. sem konungar víð-
ast fylgja nú, að taka sér ráðherra
úr þeim flokki, er meiri hluta hefir á
þingi, þann er treystir sér til að hafa
fylgi ineiri hluta á þinginu.
Konungar eru því vanir að snúa
sér tii einhvers manns og spyrja hann,
hvort hann treysti sér til að hafa fylgi
meiri hluta á þingi.
Sakir fjarlægðarinnar milli konungs
og þings hagaði konungur þessu svo
hér 1908, að hann bað að benda sér á
einhverja þrjá menn, er meiri hlutinn
vildi fylgja.
Meiri hlutinn þá neitaði þessu, og
vildi að eins benda á einn mann.
Þetta gat konungur auðvitað eigi látið
sér lynda, því að það var sama sem
að taka af honum réttinn til að velja
sér ráðherra. Því tók hann það ráð,
að boða á sinn fund alla forseta þings-
ins, sem hann varð að álíta að sam-
kvæmt forsetastöðu þeirra nytu trausts
meiri hlutans.
Þetta var konungur neyddur til að
gera, til þess að mótmæla á þann hátt
þeim barnaskap meiri hlutans, að meiri
hlutinn ætti að velja ráðherra og taka
valréttinn frá konungi, sem að eins
ætti viljalaus að skrifa nafn sitt undir.
Að hann í það sinn kaus • Björn
Jónsson, en ekki Hannes Þorsteinnsson
eða Kristján Jónsson, var víst að eins
fyrir tiliögur fráfarandi ráðherra Hann-
esar Hafsteins, sem mun hafa viljað
fara aem næst vilja þingsins, eftir að
konungur hafði skýrt markað rétt sinn.
Én ef enginn meiri hluti er til á
þinginu?
Hvernig fer þá?
Þá hefir konungur óbundnar hendur
að kjósa sér þann mann, er hann tel-
Við ráðherraskiftin hér nú stóð svo,
að enginn maður í veltiliðinu („spark-
verja“) hafði neitt meiri hluta fylgi.
Heimastjórnarflokkurinn, sem flest
atkvæðin hafði lagt til með vantrausts-
iýsingunni, hefði vel getað bent á eina
4—5 menn, eða fleiri úr sínum ílokki,
er fengið hefðu getað hver um sig
13—16 manna eindregið fylgi. Sá
flokkur (ásamt miðflokknum) er lang-
auðugastur af mannvali — af mönn-
um, sem frambærilegir eru og færir
til ráðherrastöðu.
En sá flokkur vildi ekki við völd-
um taka.
í sparkverja^-flokknum voru einir
tveir menn, er nokkurt teljandi fylgi
höfðu: Skúli Thoroddsen hafði fglgi
einna 6 manna, eða 7 að sjálfum sér
með töldum; Kristján Jónsson hafði
5 manna fylgi, eða 6 að sjálfum sér
með töldum.
Þetta: 6 og 5, eða 7 og 6, var
fglgi það sem hvor um sig hafði.
„Húnverjar“2 3) höfðu ritið Sparkverj-
um, og tjáð þeim, að þeir vildu enga
samvinnu við þá eiga um bending á
ráðherraefni.
Nú vóru góð ráð dýr. Það var
auðsætt, að nú varð eigi af komist
ún þess að leita á náðir heimastjórn-
armanna og miðflokksmannaaJ.
Hvor um sig, Skúli og Kristján,
leituðu þvi samninga við Heimastj.fi.
um liðsinni.
Skúli skrifaði Heimastj.fi. bréf og
fór fram á, að þeir lofuðu sér því, að
„láta sig óáreittan“ út þetta þing, ef
hann yrði ráðherra, en iét ekkert uppi
á móti, um þingrof eða því um líkt.
Kristján fór fram á, að heimastj.-
flokkurinn yrði ekki með til þess að
greiða atkvæði með vantraustsyfirlýs-
ing gagnvart sér „að tilefnislausu", ef
hann yrði ráðherra, en lét jafnframt
í Ijósi, að hann mundi rjúfa þing nú
1) ísaf. kallar þá úr fyrveranda stjórnar-
flokki, sem sneruEjj; móti Birni Jónssyni,
„sparkverja“ og „sparkara“ og „sparklið“.
2) Svo nefnist fylgilið Björns Jónssonar.
ffúnn merkir björn, og allir þingsins 4
Birntr eru i því liði.
3) í miðflokki þimgsins, sem oft, en eigi
évalt, er í bandalagi við heimastjórnarflokk-
inn, eru þeir Jóhannes bæjarf, Jón áHauka-
gili og Stefán kennari.
í vor og kveðja til nýrra kosninga (og
þannig skoða sig sem bráðabirgða-
-ráðherra að eins).
Heimastj.-flokkurinn bar sig saman
um máialeitanirnar við miðflokksmenn.
Og eins og eðlilegt var eftir því, hversu
málaieitunum var hagað, hvað sem
annars mönnunum ieið, þá varð svar
Heimastjórnarflokksins það, að neita
málaleitun Skúla.
Málaleitun Kristjáns var svarað á
þá leið, að honum var heitið þvi einu
sem hann fór fram á, en jafnframt
skýrt frá, að Heimastjórnarflokkurinn
héti honum að öðru leyti engu fylgi.
Heimastj.fi. mun hafa litið svo á,
að það væri skylda sín við þjóðina,
að vera ekki að baka henni kostnað
með óþörfum og tilgangslausum ráð-
herraskiftum, og valda hreinni óstjórn
í landinu, eða þá styðja að því, að
Björn Jónsson yrði að gegna ráðherra-
störfum áfram — enda álitið, að bráða-
birgðaráðherra, sem aðallega á að
gegna óhjákvæmilegum störfum og
rjúfa þing, þyrfti strangt tekið engan
meiri hluta stuðning.
Skúli fór nú að skríða aftur undir
tjaldskörina hjá Birni Jónssyni. Og
af því að Björn Jónsson og annar
Björn til hata engan mann eins og Krist-
ján Jónsson, þá vanst liðveisluheit frá
mörgum Húnverjum, þó ekki öllum.
Alls hafði Skúli fengið heitorð eitt-
hvað 11—12 manna, auk sinna 6
fylgismanna, um að þeir mundu þola
hann út þingið. Segist jafnvel hafa
haft munnlegt heitorð eins eða tveggja
til um sama.
En um hitt þegir hann, að sumir
af þessum höfðu í Ijósi látið, að þeir
mundu hvorugum verða til að veita
vantraustslýsingu, hvor sem yrði ráð-
herra. Og af þessum er það vitan-
legt, að sumir höfðu lýst því, að þeir
vildu Kristján heldur, þótt þeir vildu
ekki hjálpa til að hrinda Skúla, ef
hann yrði skipaður ráðherra.
Kristján þóttist eiga vísa von á
sams konar stuðning^frá 22—23 þing-
mönnum.
Eftir þessu er auðsætt, að algerlega
tilefnisleust er að bregða nokkrum
þingmanni um einurðarleysi eða tvö-
feldni, þó að þeir hafi iýst því, að af
þessum tveim mundu þeir hvorugan
vilja fella, ef hann yrði kvaddur til
ráðherrastarfs.
Samkv. skýrslu Isaf. um flokksfund
„sjálfstæðismanna" hér, að kvöldi 14.
þ. m., hefir hr. Skúli Thoroddsen með-
al annars mælt svo, að „hér vœri nú
komið, að þingrœðið vœri brotið;
en inn nýi ráðherra styddist við
uppkastsmenn, og þar á mcðal ina
konnngkjörnu þingmenn“.
Þetta virðist nokkuð undarlega mælt,
svo að ekki só annað sagt, einmitt af
hr. Skúla Thoroddsen, sem sjálfnr
hafði leitað stuðnings heimastjórn-
arflokksins og inna konnngkjörnn
þingmanna.
Bréf hans til heimastjórnarflokksÍDS
er til, svo að ekki tjáir að bera móti
þessu. J. Ól.
Matið.
Allir muna víst eftir matinu —
matinu bankaiannsóknarnefndarinnar;
matinu, sem fullyrti að bankinn hefði
í raun réttri tapað yfir milión — sem
svo alt í einu hjaðnaði ofan í 400,000
kr., án þess neinn skildi, hvernig á
þessu stóð.
Nú er aftur að færast vindur í belg-
inn í ísafold; nú segir hún að banka-
stjórarnir, sem nú eru, fullyrði, að
bankinn hafi reyndar tapað yfir hátfri
milión.
Þér hafið allir heyrt getið um iodd-
arana, sem leika þrem knöttum á lofti
í einu, svo að aldrei fellur neinn til
jarðar.
Svona leika rannsóknarnefndarmenn-
irnir, ísafold og bankastjórarnir að
tapinu bankans: hálf milíón — heil
milíón — 400,000 kr. — alt er á lofti
í senn, og menn vita ekki, hvað er
að marka og hvað er ekki að marka
af þessum tölum, eða hvort nokkuð
er að marka. eða alls ekki neitt.
En hvað er þetta ?
Var ekki mat — formleg matsgerð á
skuldum manna, mennirnir flokkaðir í
flokka — óreiðumennirnir, öreigarnir
— bæði þeir sem ekkert áttu, og þeir
sem ekkert áttu og gáta aldrei eignast
neitt ?
Var þetta mat ekki fært inn í þar
til gerða bók, sem rannsóknarnefndin