Reykjavík - 02.12.1911, Blaðsíða 2

204
REYKJAVlK
það var sem þeir höfnuðu við kosn-
ingarnar 1908.
„Sjálfstæðis“menn munu þó hafa
sjeð einhver missmíði á þeirri pólitík,
að drepa hendi við íslenzkum fána, en
láta Dannebrog óáreitta. Á síðasta
þingi komu þeir því fram með frum-
varp um íslenzkau fána. Að vísu var
þeim kunnugt, að málefninu gátu þeir
ekkert gagn með því unnið, því að
það var fyrir fram vitanlegt, að efri
deild mundi ekki sinna frumvarpinu.
Og í öðru lagi hlýtur þeim að hafa
verið það Ijóst, að þó að báðar deildir
þingsins hefðu samþykkt frumvarpið,
þá var óhugsanlegt, að það öðlaðist
staðfestingu konungs, — af þeirri ein-
földu ástæðu, að fána getum vjer ekki
fengið fyr en vjer höfum fengið það,
sem fáni á að t&kna,: viðurtcenndríkis-
rjettindi landsins!
Hvörs vegna komu þá „Sjálfstæðis"-
menn fram með þetta frumvarp á sið-
asta þingi? Hvers vegna er verið að
hampa miklum og vandasömum mál-
um, sem snerta instu taug þjóðernis-
tilfinningarinnar, án þess að nokkrar
líkur sjeu til, að þau fái hinn minnsta
byr, hvort heldur er innan lands eða
utan?
Þeir sem þekkja stjórnmálaferil
„Sjálfstæðis“manna, munu ekki verða
í vandræðum með svarið. í íslenzk-
um þjóðsögum segir einhversstaðar frá
fjósastrák, sem hófst til valds og virð-
ingar á einkennilegan hátt. Hann sá
einu sinni óvenjulega mikla mergð af
flugum á fjóshaugnum, og sletti hann
þá rekunni á hauginn, og lágu fimtíu
flugur dauðar. Pilturinn hagDýtti sjer
nú þetta þrekvirki á þann hátt, að
hann fjekk sjer gullskjöld og ljet letra
á hann: „fessi drepur 50 í einu
höggi“. Síðan fór hann víða um lönd
með sköldinn við hlið, en hvar sem
hann kom í orustur, varð mönnum
felmt við á hann að ráða og lögðu
flestir á flót.ta, svo mikill geigur stóð
mönnum af höggum hans. Að lykt-
um eignaðist hann kóngsdótturina og
hálft konungsrikið. Og hafði hann þó
ekkert þrekvirki unnið annað en þetta,
að merja nokkrar flugur á fjóshaug.
En hitt hafði hann kunnað, að láta
ekki minna yfir verkum sínum en vert
var, — enda hefir það gefist vel mörg-
um fleirum en honum bæði fyr og
síðar.
Ekki skal getum að því leitt, hvort
þessi flugnabani og hamingjumaður
úr þjóðsögunum hefir beinlínis verið
fyrirmynd „Sjálfstæðis“-leiðtoganna, en
hitt er víst, að 1908 höfðu þeir sömu
aðferð og hann gagnvart íslenzku þjóð-
inni og heppnaðist hún þeim vel.
Síðan hefir öll þeirra pólitík nálega
ekki verið annað en gort og glamur
um stórvirki, sem þeir hefðu unnið
eða ætluðu að vinna, en nú hafa kosn-
ingarnar væntanlega sýnt þeim svart
á hvítu, að þeir verða að leita sjer
annars ráðs, ef þjóðin á að trúa þeim
fyrir völdunum í annað sinn. Hvergi
kom þessi furðulega bardaga-aðferð
„Sjalfstæðis“-manna betur fram en við
meðferð fánamálsins á síðasta þingi.
Flutningsmönnum frumvarpsins var
fyrst og fremst bent á, að þeir hefðu
rifið fánamálið út úr rjettu samhengi,
og að óvit væri að hreyfa því máli,
nema rjettarstöðu landsins væri um
leið gerbreytt. Þeir voru spurðir,
hvort þeim sýndist vel til fallið, að
alþingi færi að samþykkja lög um
siglingafána, meðan stafirnir D. E.
(dansk ejendom) væru höggnir á hvert
einasta íslenzkt skip! Þeim var sýnt
fram á, að siglingafáni ætti að tákna
hverju riki skipið tilheyrði, undir vernd
hvaða ríkis það stæði, en ísland væri
ekki viðurkennt ríki, hvorki utanlands
nje innan, og mundi því engin þjóð
taka neitt mark á fána, sem vjer
tækjum upp að svo vöxdu máli. Þeim
var ennfremur bent á, að Danir mundu
fjandskapast við málið og konungur
með öllu ófáanlegur til að staðfesta
það, — af þeim ástæðum, sem að
ofan eru greindar og mörgum fleirum!
Loks voru þeir spurðir, hvað þeir ætl-
uðu til bragðs að taka, til þess að fá
fána viðurkenndan, sem þannig væri
samþykktur þvert á móti vilja sam-
bandsþjóðarinnar, þveit á móti vilja
konungs og þvert á móti alþjóðavenju
og alþjóðalögum !
Hverju svöruðu nú „Sjálfstæðis"-
menn ? Framsögumaður þeirra, Skúli
Thoroddsen, var hvorki smávirkur nje
seinvirkur, þegar hann var að slátra
andmælum mótstöðumannasinna. Hann
lýsti því fyrst og fremst yfir, að það
væri hin mesta fjarstæða, að „vjer
þyrftum að fá viðurkenning annara
ríkja fyrir fánanum". (Auðvitað hefir
fáni því að eins nokkurt gildi, að hann
sje viðurkenndur af öðrum ríkjum!).
Um Dani sagði hann, að óþarft væri
að óttast mótstöðu þeirra gegn frum-
varpinu, því að þeir hefðu með stöðu-
lögunum viðurkennt fánarjett vorn.
Samkvæmt, stöðulögunum væru sigl-
ingar sjermál, „en fáni er eins óskiljan-
legur liluti skips, eins og t. d. stýri
eða seglu! 1 Einn af andmælendum
hans hafði vitnað í rit merkra þjóð-
rjettarfræðinga, — en ekki gat fram-
sögumaður „Sjálfstæðis“-manna verið
að taka neitt tillit til slíks: „Hver
þjóð á að hafa þann rjett, sem henni
þóknast, og það kemur engum við“ !!
Allar aðrar mótbárur hrakti hann
með viðlíka rökum.
Er ekki skemmtilegt, að sjá foringja
„Sjálfstæðis“manna byggja rjett vorn
til fána, sjálfstœðismerkis, á stöðulög-
unum, hinum ótvíræðu innlimunarlög-
um ? Og er ekki gott til þess að vita,
að vjer eigum svo fullhugaða foringja,
að þeir treysta sjer til að skapa oss
hvern þann rjett, er þeim sýnist, án
þess að taka nokkurt tillit til annara
þjóða, eða skeyta hið minnsta um laga-
setning þeirra og rjettarvenjur?
Getur nú nokkrum manni blandazt
hugur um, hver meiningin hefir verið
með öllu þessu fleipri og fimbulfambi?
Engum mun þó koma til hugar, að
mennirnir hafi haldið þessum fáránlegu
fjarstæðum fram í fullri alvöru. Nei,
hitt var, að þeir vissu að þjóðinni er
fánamálið hjartfólgið mál, og að hún
mundi fyr eða síðar heimta fána sinn
af þeim mönrium, sem höfðu ginnt hana
til þess að hafna honum, þegar henni
var boðinn hann. Að útvega þjóðinni
fána, það vissu þeir að þeir voru ekki
menn til. Og því varð þetta fanga-
ráðið, — að sletta rekunni á fjóshaug-
inn og freista svo, hvort ekki mætti
takast að telja almenningi trú um, að
,enn á ný hefðu „Sjálfstæðis“menn stig-
ið stórt og þýðingarmikið spor í frels-
isbaráttu þjóðaiinnar. Þeir höfðu brall-
að .annað eins áður með helzt til góð-
um átangri!
Annar höfuðtalsmaður fánafrum-
varpsins af hendi „Sjálfstæðis“-manna
var Bjarni Jónsson frá Yogi. Hann
hóf ræðu sína á þessa leið:
„Skáldið lætur Sverri konung segja
þessi orð í banalegunni:
Breidd skal Sigarflugu sængin
svo til hinsta flugs ei vænginn
skorti gamlan Birkibein.
En hvað mun Ijetta þeim flugið, sem
engan eiga fánann?"!! Þingmaðurinn
heldur svo áfram í sama stíl og flyt-
ur langt erindi á fornu máli. Hann
játar að vísu, að frestur kunni á því
að verða, að fáninn fái viðurkenningu,
og nú er hann þeim mun vitrari en
1908, að hann skilur, að viðurkenn-
ing á fánarétti er sama sem viður-
kenning á ríkisrétti. Honum mun
hafa verið ókunnugt um þetta, þegar
hann prjedikaði sem geystast móti
frumvarpi millilandanefndarinnar sem
innlimunarfrumvarpi! En þangað til
fáninn fær viðurkenningu á hann að
tákna vilja vorn og kröfur og vonir!
Með örðum orðum: í stað löghelgaðs
þjóðfána frumvarpsins eigum vér að fá
vonarfána „Sjálfstæðis“manna!
Er það kyn, þótt mörgum manni
finnist að sem möru sje ljett af þjóð-
inni, eftir að hún hefur losað sig und-
an forustu slikra leiðtoga?
^jónleikixr.
Um síðustu he!gi tók „Leikfjelag Reykja-
víkur“ ti! starfa, og sýndi frakkneskan leik
eftir Dinaux og Lemoine, er kallaður var
á íslensku „Heimanmundurinn“.
Efnið í þessum sjónleik er sannrjettir við-
burðir úr daglegu l(fi manna á tímum stjórn-
arbyltingarinnar miklu á Frakklandi um og
eftir árið 1790. Sonur ríkrar greifafrúar
hefir fengið ást á fóstursystur sinni, en
faðir hans hefir lagt þá ákyldu á herðar
honum í erfðaskrá sinui, að hann gengi að
eiga aðra stúlku. Til þess að hJýðnast vilja
mannsins síns, tekur greifafrúin það ráð, að
gifta fósturdóttur sína óbreyttum, en duglegum
og heiðarlegum almúgamanni, að nafni Chenu.
Fósturdóttirin gengur að þessu, enda þótt
hún elski greifann. Greifinn kemst að þessu,
og framkoma hans gerir það að verkum, að
ekkert verður úr giftingunni, en Chenu fer
burt með unnustu sína til heimkynna sinna
í Bretagne. Sex) árum síðar eru þau Chenu
og Suzette, fósturdóttir greifafrúarinnar,
komin til Parísar, og eru þá orðin forrík,
og halda allir að þau sjeu hjón. Greifa-
frúnni hefur verið kastað í fangelsi — eins
og öðrum aðalsmönnum á stjórnbyltingar-
árunum — en sleppt úr því aftur, og lifir
hún nú sem fátsekur einstæðingur í hrörlegu
kvistherbergi í Paris. Sonur hennar hefir
farið af landi burt, þegar hann missti af
Suzette, og hefir orðið fyrir því happi, að
frelsa líf móður Chenus. Ábóti nokkur
hefir frá öndverðu gert tilraunir til að ná
ástum Suzettu, og af því að hann skoðar
greifann ætíð sem meðbiðil sinn, kemur
hann með hrekkjabrögðum nafni hans á
skrána yfir landflótta aðalsmenn, sem dæmd-
ir hafa verið til dauða. Móðir Chenus
hefir sent greifann til sonar síns, og kem-
ur hann því til leiðar, að greifinn er náðað-
ur, í launaskyni fyrir að hafa frelsað móður
Chenu. Chenu hefur fengið ást á Suzette, en
kemst þá að því, aðgreifinn oghún unna hvort
öðru hugástum enn þá. Hann álítur sig
þess vegna ekki hafa rjett til að giftast
henni, en gefur hana greifanum með þess-
um orðum: „Þjer hafið frelsað líf móður
minnar; jeg gef yður Suzette. Jeg vona,
að við eigum ti! einskis að telja hvor hjá
öðrum“.
Aðulhlutverkið, Chenu, leikur herra Helgi
Helgason, og tekst vel. Hann er blátt á-
fram leikinn og innilega. Frúin og Suzette
eru einnig blátt áfram og eðlilega leiknar.
Sízt leikinn er sonurinn, ekki svo mjög
vegna meðferðar á efninu, eins og vegna
hins, að ástarhlutverk hæfa ekki leikaranum.
Fjöregg leikritsins er vinur Chenus og fje-
lagi, Picheloup að nafni, og kona hans,
Cadiche, og eru þau bæði með stærri hlut-
verkum leikritsins. I’ykir öllum Picheloup
vera skemmtilegur karl, en Cadiche er þó að
vorum dómi betur leikinn. Er það skemmti-
leg, örgeðja og fjörug stúlka, og hefir leik-
andinn sýnilega lagt sig fram með, að þetta
kæmi allt greinilega í ljós. Hvergi eru nein
stór lýti á leiknum, og teljum vjer engan
Nlarkús Þorsteinsson
Frakkastig 9 — Reykjavik
tekur að sjer allskonar aðgerð á
--- Hljóðfœrum. --------
vafa á því, að þeir, sem á horfa, munu
skemmta sjer vel.
Leikurinn fer ágætlega' á leiksviði, er vel
byggður og skýr, og er laus við þá galla,
sem margir svo kallaðir „litterærir“ sjón-
leikar hafa, að vera viðburðalaus eiutöl
sálarinnar við "sjálfa sig, draumórar meira
eða minna velgefinna skálda, sem ekkert
eiga saman við sjálft lífið að sælda, og eng-
inn maður hefur þolinmæði til að hlusta á.
Frá Leikfjelagsins hendi er leikurinn
prýðilega úr garði gerður, bæði að leik-
tjöldum og búningum. Leiktjöldin í fyrsta
og öðrum þætti eru máluð af Carl Lund.
Tvennt er það, sem gerir aðsókn að leikn-
um miklu aðgengilegri; fyrst það, að nú
er komið gasljós á leiksviðið, og er þvi birt-
an miklu betri en verið hefir. Annað er
það, að nú er leikið á þrjú hljóðfæri á milli
þátta, og gerir það veruna miklu vistlegri.
Vjer teljum það ekkert efamál, að rjett
sje að hvetja almenning til að sjá þennan
sjónleik, enda á fjelagið það skilið, því að
allt hefir sýnilega verið gert af þess hálfu,.
til þess að leikurinn mætti fara sem best
fram. Listavinur. .
Leiðrétting.
Út af ummælum frú Bríetar Bjarn-
héðinsdóttur í síðasta tbl. „Rvíkur“„.
um skóla Ásgríms Magnússonar, skal
eg láta þess getið, að eg flutti nokkur
erindi í nefndum skóla veturinn
1909—’ 10, og leyfði Ásgrími að aug-
lýsa það um haustið. í fyrra haust
gaf eg honum ádrátt um að flytja
eitt erindi eða svo einhvern tíma
vetrar, ef eg sæi mér fært, án þess
þó að það væri auglýst fyrir fram,.
enda veit eg eigi til að hann hafi gert
það. Aftur á móti hafði blaðstjóri
einn hér í bænum getið þess í grein
um skólann, að eg mundi kenna þar
í fyrra vetur, og kom Ásgrímur nokkru
síðar til mín og bað mig afsökunar á
því, og kvað gert án sinnar vitundar..
Annað hefir okkur eigi á milli farið í
þessu máli.
Rvík, 28. nóv. 1911.
Jón Jónsson,
sagnfr.
H:
Vegna ummæla frú Btíetar Bjarn-
héðinsdóttur á bæjarstjórnarfundi 23..
nóv., er hún sagði, að sér væri kunn-
ugt um, að hr. Ásgr. Magnússon tæki
engan inn á skóla sinn fyrir minna en
25 kr. borgun fyrir fram, og vegna
þess, að hún hygst að sanna þessi
xirnmæli sín með einu vottorði í síð-
asta tbl. „Reykjavíkur", þá vottum
við undirritaðir kennarar skólans, að
okkur er kunnugt um, að hún fer hér
ekki með rétt mál.
Kenslugjaldi er þannig hagað, að
hver sá nemandi skólans, er óskar
eftir þátttöku í 3 námsgreinum eða
fleiri, alt að 11, borgar kr. 4,19 mán-
aðarlega eða kr. 25,00 fyrir alt tíma-
bilið, eftir samkomulagi.
Aftur á móti eru margir, sem taka
þátt í 1—2 námsgreinum um lengri
eða skemri tíma, og borga þá þeim
mun minna gjald, svo að skólagjaldið
verður sem Dæst 15 kr. á hvern nem-
anda að meðaltali, svo sem forstöðu-
maður skólans hefir áður tekið fram.
Reykjavík, 30. nóv. 1911.
Pórli. Jóhannesson, Jónas Jónasson,
(stud. med.). (stud. med.).