Reykjavík - 02.12.1911, Blaðsíða 3

REYKJAVlK
205
Stjirnbyltingin i Kina.
[Niðurl.]. ----
Með því að uppreistarmennirnir hafa
lagt undir sig mörg auðugustu hjeruð-
in í Kína, og sömuleiðis helztu iðnað-
arborgirnar, og hafa komið í veg fyrir
allan aðflutning peninga, vista og vopna
til Peking, er stjórnin orðin í mestu
vandræðum með peninga, og hefir ver-
ið að leitast við að fá ián. Var lengi
talið líklegt, að hdn mundi fá það í
Bandaríkjunum í Norður-Ameriku, gegn
því, að Bandaríkin fengju að birgja
Kína með vörur, og fengju leyfi til
námareksturs og járnbrautalagninga í
Kína, og herskipasmíða fyrir Kínverja.
Ekki hafði Þó, er síðast frjettist orðið
úr því, að lánið fengist. Upphlaups-
menn hafa aftur á móti nóg fje, því
að bæði hafa þeir lagt undir sig alla
opinbera sjóði í borgum þeim og þorp-
um, er þeir hafa náð á sitt vald, og
svo hafa þeir einnig fengið ógrynni
fjár sent frá hinum auðugu kínversku
kaupmönnum í Ameríku og á Ind-
landi. Auk þess hafa þeir gefið út
peningaseðla, sem þeir lofa að leysa
inn einu ári eftir að þeir hafa borið
sigur úr býtum og nýja stjórnin er
sezt að völdum í Kanton. Peninga-
seðlar þessir eru prentaðir á frönsku
og ensku, og ganga vel út með á-
kvæðisverði. Aftur á móti vill nú
enginn sjá bankaseðla stjórnarinnar.
I raun og veru eru tvær stjórnir í
Kína nú sem stendur: Keisarastjórnin
í norðanverðu ríkinu, og lýðveldisstjórn
í suðurhluta þess. Og upphlaupsmenn
eru allt af að færa sig norður á bóg-
inn, og her þeirra vex svo þúsundum
skiftir á degi hverjum, og margar her-
sveitir keisarans hafa svikið stjórnina
og gengið í lið með upphlaupsmönn-
um. Þeir hafa náð á sitt vald járn-
brautinni frá Hankow til Peking, og
var búizt við, að þeir mundu þá og
þegar ráðast á höfuðborgina Peking.
Og mátti þá eiga víst, að dagar
Mandshu-stjórnarinnar væru taldir.
Þegar svona var komið, tók stjórnin
það ráð, að kalla saman þjóðfund í
Peking. — Shihto prins setti fundinn,
og forseti hans var hinn eiginlegi
stjórnandi í Kína, Na-Tchung, sem er
forseti „hins mikla ráðs“. Keisarinn
sjálfur er barn að aldri. Samkvæmt
kínverskri venju var ekki minnst einu
orði á uppreistina, heldur snúið sjer
að því að ræða um það, hve æskilegt
það væri, að einveldið væri afnumið,
og frjálslegra stjórnarfyrirkomulag lög-
leitt. Var siðan samin stjórnarskrá,
og í henni ákveðið, að Mandshu-
keisaraættin skyldi sitja að völdum
áfram, en vaid keisara skyldi vera
þingbundið. Þingið tilnefnir og keis-
ari skipar forsætisráðherra, og eftir
tillögum hans skipar keisari hina aðra
ráðherra. Menn úr ætt konungs mega
ekki eiga sæti á þinginu, og ekki sitja
i hinum æðstu embættum. Sama
ráðuneyti getur ekki roflð þingið nema
einu sinni. Keisarinn er yfirforingi
hers og flota, með skilyrðum, er þingið
ákveður. Keisaraboðskapur getur ekki
komið í stað laga, nema brýn nauð-
syn krefji. Samninga við önnur ríki
má ekki gera, nema þingið samþykki.
Þingið ákveður hirðeyririnn. Þjóð-
fundurinn er í stað þings, þar til það
kemur saman. Mörg fleiri ákvæðí eru
í stjórnarskránni, og öll svipuð því
sem gerist i þeim löndum, þar sem
er þingbundin stjórn.
Hinn 30. okt. gaf stjórnin svo út
opið brjef, og lofaði þjóðinni stjórnarskrá
þessari undir eins og nýtt ráðuneyti
væri myndað, sem Mandshúríumenn
ættu ekki sæti í. í brjefi þessu hjet
hún og öllum uppreistarmönnum al-
gerðri uppgjöf saka.
í þessu opna brjefi er keisarinn litli meðal
annars látinn komast svo að orði: „ Jeg hefi nú
setið að rikjum í þrjú ár, og hefi ávalt
reynt samvizkusamlega að gæta rjettinda
þegna minna. En jeg hefi ekki borið gæfu
til að hafa dygga menn í þjónustu minni,
af því að jeg er enginn stjórnfræðingur.
Jeg hefi ráðið of marga tiginborna stjórn-
málamenn í opinberar stöður. — í járn-
brautamálum brást mjer maður, sem jeg
hafði sýnt mikið traust. Varð það til þess,
að alþýðan snerist á móti mjer. Þegar jeg
hefi viljað koma á einhverjum umbótum,
þá hafa embættismenn og fyrirmenn notað
þau tækifæri til að stela úr sjálfs sins hendi.
Menn þessir hafa sölsað undir sig mikið af
almanna fje, en engar verulegar umbætur
hafa orðið til almennra þjóðþrifa. — Nokkr-
um sinnum hafa verið gefnar út tilskipanir,
en þeim hefir ekki verið hlýtt. Illur kur
hefir verið í almenningi, án þess jeg hafi
vitað um það. Ólán hefir vofað yfir, enjeg
hefi ekki orðið var við neitt. — Allt keis-
aradæmið er í uppnámi. Alt er þetta mjer
að kenna, og hjer með geri jeg það kunnugt
allri þjóðinni, að jeg vinn eið að þvi, að
gera þá breyting, er tíl batnaðar verði, og
án herskara og aðhalds alþýðu að halda
stjórnarskrána dyggilega, koma á hagkvæm-
ari lögum, fylgja fram áhugamálum alþýðu,
en lina a kúgun þeirri, sem hún á við að
búa, samkvæmt óskum hennar og áskorun-
um. Hin forna löggjöf er orðin óvinsæl og
skal úr gildi numin. Jeg ætla að koma á
þeirri sameiningu milli Mandshúríumanna
og Kínverja, sem keisarinn næsti á undan l
Eins og tekið var fram í byrjun
greinar þessarar, voru það aðallega á-
hrif Norðurálfumenningarinnar, sem
komu byltingu þessari af stað. En
ekki er ólíklegt, að Norðurálfumenn
hafi að byltingunni lokinni ástæðu til
að segja: „Of mikið hefi jeg kennt
þjer, strákur!“ Það verður ekki ein-
ungis stjórnin í Kína, sem feilur, heldur
hljóta áhrif byltingarinnar að verða
miklu víðtækari, og ná til allra ná-
granna-þjóðflokkanna. Japanar beita
hinni mestu harðstjórn í Kóreu, Rússar
ráða og ríkja í Mandshuríu, Englend-
ingar hafa lagt undir sig allar auðs-
uppsprettur Indlands, og Frakkar halda
dauðahaldi í Tonkin. Óeirðir munu
fljótlega byrja í öllum þessum löndum,
og tilraunír til þess að reka útlend-
ingana af höndum sjer, því að þótt
þjóðflokkar þessir sjeu harla ólíkir hver
öðrum, þá hafa þeir þó eitt sameigin-
legt, og það er hatrið til hinna hvítu
manna. Stjórnarbyltingin í Kína getur
áður en langt um líður orðið að heims-
byitingu.
*
* *
Eftir að framanrituð grein, sem átti
að koma í síðasta blaði, var sett,
kemur lausafregn um það, að upp-
reistarmenn sjeu búnir að taka höf-
uðstaðinn, Peking. Sje það satt, þá
eru dagar Mandshúríu-stjórnarinnar
taldir. Yuan-Shi-Kai hefir rekið er-
indi stjórnarinnar, og lagt mikið kapp
á það, að fá lyðveldismenn til að falla
Kína og nágrannalöndin.
mjer ráðlagði að koma til vegar. Fjármál
og stjórnmálastefna er í vondu lagi. Jafn-
vel þótt allir verði samtaka, óttast jeghrun
ríkisins. Ef þegnar ríkisins taka ekki tillit
til og hafa í heiðri bendingar forlaganna,
en iáta leiðast af æsingum, þá er ekki til
þess að hugsa, að Kínaveldi fái lengur stað-
izt. Jeg ber ugg og ótta dag og nótt.
Eina von mín er það, að þegnar mínir sjái,
að þeim ber að gera skyldu sína.“
Yuan-Shi-Kai var því næst beðinn
að mynda hið nýja ráðuneyti, en hann
færðist undan, og segja síðustu frjettir,
að hann sje að semja við uppreistar-
menn, er skiftast i tvo flokka : lýð-
veldissinna og menn, sem heldur kjósa
þingbundna keisarastjórn. Er talið
líklegt, að hinn síðar nefndi flokkur
verði yfirsterkari, enda mun Yuan-
Shi-Kai styðja hann að málum.
Sagt er, að stjórnin sje orðin alveg
vonlaus um sigur, og að hirðin sje
þegar lögð á flótta norður og austur
1 land. Það má telja áreiðanlegt, að
einveldi Mandshu-ættarinnar sje nú á
enda. Það eina, sem nú gæti bjargað
einveldinu, væri hjáJp frá öðrum rikj-
um, og er þá varla um aðra að ræða,
en annaðhvort Japana eða Rússa. Þeir
mundu sjálfsagt hvorir um sig fúsir
til þess að styðja Mandshu-stjórnina.
En sjálfsagt yrði sú hjálp Kínverjum
æði dýr.
frá kröfum sínum, og sameinast þeim,
er kjósa þingbundna keisarastjórn, og
er nú talið líklegt, að það veiði hon-
um sjálfum að falli. Áreiðanlegar
fregnir ei'u ekki komnar; en víst er
það, að stjórnin er í hættu. Bylt-
ingin hefir geisað yfir eins og snjó-
skriða, sem enginn máttur fær stöðvað,
og hafi upphlaupsmenn ekki þegar
tekið Peking, þá verður þess að minnsta
kosti ekki langt að bíða, að þeir geri
það. Fyrir sunnan Peking eru allir
vegir lokaðir, og eina úrræðið fyrir
keisaraættina er það, að flýja norður
til Mukden í Mandshúriu, bæjarins,
sem forfaðir núverandi keisai'a-ættar
kom frá, þegar hann brauzt til valda
í Kína 1664.
Nöfn og nýjungar.
Fimmtugsafmseli Hannesar Hafsteins
er á mánudaginn, 4. þ. m. Verður honum
og fjöJskyldu hans þá haldið fjöimennt sam-
sæti í Bárubúð. Þá verður og stofnaður
minningarsjóður H. Hafsteins, sem safnað
hefir verið til í sumar.
„Lord Nelson". Botnvörpuskipið
„Marz“ kom á sunnudagsmorguninn með
skipbrotsmennina, og hafa þeir borið það
hjer fyrir rjetti nú í vikunni, að ásiglingin
hafi að öllu leyti verið hinum enska botn-
vörpungi að kenna. Hann heitir „North-
man“ 414, og er frá Aberdeen.
Bátsskaði. A þriðjudaginn hvolfdi bát á
leið fra LaugarneBÍ til Viðeyjar, með 2 mönn-
um á, er drukknuðu báðir. Þeir hjetu Samúel
Símonarson, er var hjeðan úr bænum, og
Halldór Guðbjarnarson af Akranesi, miðaldra
menn og kvæntir báðir. Samúel sál. átti 5
börn á ómaga-aldri. Menn þessir höfðu hald-
ið til í Viðey í haust, og annast um mjólk-
urflutning í land.
ítalskur konsúll hjer í bæ er hr. Chr.
Zimsen nýlega orðinn.
Kosning í niðurjöfnunarnefnd fór
fram hjer í bænum á miðvikudaginn, og
voru kosnir 7 menn í stað jafn margra, er
ganga eiga úr nefndinni. Listarnir urðu
þrír, og voru kosnir
af A-Iista (Sjálfstæðismanna):
Guðm. Olsen, kauptnaður,
Ungfrú Sigurborg Jónsdóttir, verzl.k.,
Ari Antonsson, verzlunarmaður.
Af B-lista (Heimastjórnarmanna):
Kristján Kristjánsson, járnsmiður,
Frú Helga Torfason,
Jón Jóhannsson, ökumaður.
Af C-lista (Verkmannafjel.)
Árni Jónsson, daglaunamaður.
Fjárhags-ásetlun Reykjavikurbæjar
fyrir 1912 var samþykkt við þriðju umræðu á
bæjarstjórnarfundi í fyrradag, og verður hún
að likindum birt í næsta blaði.
Sunnudag 3. des. kl. 8 síðdegis
í Iðnaðarmannahúsinu.
Bæjarstjórn Reykjavíkur.
Fundnr 2. nóv.
1. Bygginganefndargerðir frá 30. f. m.
lesnar og samþ., þar með samþ., að lystihús
Odds Gíslasonar megi því að eins standa, að
hann rífi torfþakið af því.
2. Veganefndargerðir lesnar og samþ.
3. Fátækranefndargerðir frá 25. f. m.
lesnar upp, samkv. tillögu nefndarinnar var
Olafiu G. Þói'ðardóttur, Njálsgötu 30 B,
gefið eftir útsvar manns hennar, Jóhanns
heitins Hanssonar, er drukknaði 16. sept.
þ. á., 12 kr.
4. Skólanefndargerðir frá 27. f. m. lesnar
upp.
5. Fjelagið „MálmUr“. Nefndin í því
máli kom með svo hljóðandi nefndarálit:
„Málsókn gegn „Málmur“ eða stjórn hans
ætti að mega falla niður, ef útlent eða inn-
lent ábyggilegt fjelag fengist til þess að taka
að sjer greiðslu skulda „Málms“ til bæjar-
sjóðs, og taka á sig sömu skuldbindingar
gagnvart bæjarsjóði Tramvegis og á „Málmi“
lágu.
Gegn þvi vill bæjarstjórnin heimila slíku
fjelagi rjettindi „Málms“, með eftirfylgjandi
breytingum á skilmálum fyrir námurjetti fje-
lagsins „Málmur“ í Reykjavikurlandi, samkv.
ályktun bæjarstjórnar á fundi 15. júní 1905.
a. Að undan allri yfirborðsnotkun leyfis-
hafa sje þegin svæði þau, er E. Briem og
E. Helgasyni hafa verið heimiluð, og bæn-
um heimil frjáls grjóttaka úr Eskihlíð og
flutningur þangað, sem nota á grjótið.
b. Prófgrefti og prófborunum ska! lokið
innan tveggja ára frá 1. jaU. 1912. >
c. íslendingum skal gefinn jafn kostur á
hluttöku í fjelaginu, sem öðrum þjóðum.
d. Aftan af 4. lið skilmálanna falli: „og
bæjai'stjórnarinnar, hvernig hátta skal vinn-
unni“, en i þess stað komi: „enda hafi
bæjarstjórn eftirlit með því, að fjelagið gangi
ekki á rjett bæjarfjelagsins eða einstaklinga
þess“.
e. í stað 5. liðs skilmálanná komi: „Bæj-
arstjórnin hefir eftirlit með reikningum fje-
lagsins og annari starfsemi, að svo miklu
leyti sem nauðsynlegt er til þess að tryggja
sjer uppfyllingu á skuldbindingum fjelagsins
gagnvart bæjarfjelaginu“.