Reykjavík - 06.04.1912, Side 1

/
a v
♦
XIII., 14
Liaugardag' 6. Apríl 1913
XIXX., 14
Skilnaður ríkis og kyrkja.
II.
Þá halda sumir því fram, að það
mundi verða mesta tjón allri trú og
kristinaómi, ef ríkis-hækjurnar væru
teknar undan lútersku kyrkjunni.
Ég hygg nú þvert á móti.
Hvernig er trúarlífið í þeirri kyrkju
nú ?
Húslestrar eru af lagðir hvervetna
um alt land að kalla. Kyrkjuræknin
er mikið til farin sömu leið. í öllum
fjölda kyrkna er messað 3, 4, 5, 6 sinn-
um á ári. Menn reisa að vísu hér og
hvar rétt myndarlegar kyrkjur — af
fordild eða monti. Því að tómar standa
þær mestan ársins hring í sveitunum.
Það eru nú eitthvað 14 ár síðan ég
sá síðast skýrslur um altarisgöngur og
messuföll í þjóðkyrkjunni. Það var í
Móvember-blaði „Yerði ijóss“ 1897.
Þá hafði í helmingi allra prestakalla
landsins orðið messufall annan hvern
messudag ársins og þar yfir.
í 18 prestaköllum liöfðu messu-
föllin orðið 40 og þar yflr. 54 messu-
föli var ogþar að finna (af 60 messudög-
um á árinu).
Það er varla efi á, að siðan þá hefir
messuföllum fjölgað, en ekki fækkað —
líklega hríðfjölgað.
Þetta sama ár var í 12 prestaköll-
um alls engin sál til altaris, ekki einu
sinni presturinn eða nokkurt fermingar-
barn!
í 5 prestaköllum vóru frá 1—5 til
altaris.
í að eins 13 prestaköllum var svo
mikið sem helmingurinn til altaris af
öllu fólki á altarisgöngu-aldri.
Hér í Reykjavík vóru þá 3293 sálir
fermdax-, en af þeim vóru einir 152 til
altaris (um helmingur þeirra væntanl.
fermingarbörnin, og hitt aðallega for-
eldrar einhverra af þeim).
Þá var engin fríkyrkja hér í Rvík.
Ég hefi engar skýrslur um altarisgöng-
ur nú hér, en tel víst að altarisgöng-
um í samanburði við fólksfjölda hafi
e. t. v. fjölgaðsíðan — bæði í þjóðkyrkju-
söfnuðinum og frikyrkju-söfnuðinum.
Ber þetta ástand vott um mikið
trúarlit hjá söfnuðunum?
Dettur nokkrum í hug, að menn,
sem af frjálsum vilja mynda söfnuð
og ráða sér prest eða forstöðumann,
mundu iáta sér lynda 5—6 sam-
komudaga áári? Nei, þeir mundu án
efa heimta meira af presti sínum en
það.
En svo segja aðrir, að heilmargir
muni í ekkert trúarfólag, engan söfnuð
ganga, ef klafi iíkiskyrkjunnar verði
leystur af hálsi þeim — ef þeir sé ekki
bundnir nauðungar-oki.
Vel má vera að svo fari í fyrstu.
En þar til er því að svara, að þetta
munu þeir einir verða, sem eru þegar
áður dauðir limir á Jíkama kyrkjunnar,
og verða það áfram svo lengi sem þjóð-
kyrkju-fyrirkomulagið heldst. Þeim er
engin eftirsjá í — nema til að gjalda
þjóðkyrkjuprestunum.
En hér munu myndast nokkur trú-
fólög önnur en ið lútei-ska. Og ein-
hver þeirra kunna að fullnægja þörf
m

$
éHarlmenn
uncjir og gamlir, Rvœníir og oRvœnfir,
munld aö á liorninu á IIÓTGL Í8LAID fæst allt.
sem þiö þurfiö meö til þes§ aö líta vel út
hátídisdagana.
Reinh. Anderson.

sumra þeirra manna, sem ekki vilja
vera í lútersku kyrkjufélagi. Og þegar
trúarfólögin eru fleiri, þá vex áhuginn
á að efla og útbreiða sína trú. Þá
verður gert sér far um, að hoöa þeim
trú og vekja þá til trúar, sem eru sof-
andi og hugsunarlausir.
Og algerlega tríilausir eru sárfáir
menn, en hugsunarlausir, skeytingar-
lausir um þau efni eru margir. En
hjá flestum lifir móttækileiki fyrir trú,
ef menn hafa lag á að leita hans og
setja sig inn í huga þeirra. Án nokk-
urrar lífsskoðunar eru sárfáir. En öll
lífsskoðun hvílir á einhverri trú, hvort
sem það er meðvitanlegt eða ekki.
Þessara manna er nú ekki leitað í
þjóðkyrkjunni; en þeirra verður vafa-
laust ieitað, er þjóðkyrkjan hverfur,
og vafalaust ekki allra án árangurs.
Ég veit t. d. að hér á landi er fjöldi
manna víðsvegar um alt land — lík-
lega ekki allfáar þúsundir, sem eru
únítarar (eingyðismenn eða einingar-/
menn), sumir játandi það afdráttar-
laust, aðrir, sem varla eða ekki hafa
gert sór grein fyrir því, en kannast
undir eins við það, er þeir heyra hvað
únítara-kenning er.
Þá er það enn ætlun sumra rnanna,
að hér muni fjölga mjög svo trúfiokk-
um í landinu, og þá muni alt loga í
fjandskap og trúardeilum, og vitna
þeir þar til landa vorra í Vesturheimi,
og ætla þeir, að svona muni vera um
öll Bandaríkin og Canada, af því að
þar er trúarbragðafrelsi og engin þjóð-
kyrkja. — En þetta er alls ekki svo.
í Canada verður ekkert vart við presta-
krit og trúardeilur flokka, milli, nema
meðal íslendinga. Og þó ber nú til-
tölulega lítið á deilum milli ólíkra ís-
lenzkra trúflokka. Þær mega nú heita
hættar. En aftur er risinn allmikill
fjandskapur milli tveggja stefna innan
íslenzku lútersku kirkjunnar þar.
Alveg eins er í Bandaríkjunum.
Þar vóru lengi harðar og skarpar
deilur meðal Norðmanna, Dana og
Svía, er allir vóru lúterskir; en það
var ósamlyndi og ágreiningur innan
lútersku kyrkjunnar. Sama var meðal
lúterskra Þjóðverja sín á milli.
En alveg ólíkir trúarflokkar lifðu í
friði og spekt sín á meðal.
Það eru aðallega útlendingar, vanir
og uppaldir í ríkiskyrkju, sem harð-
astir eru deilumenn innan síns^ þjóð-
ernis. En þetta smáhverfur.
Næst er mér að ætla, að lúterska
kyrkjan vestan hafs sé illindasömust
innra, og Norðmenn og íslendingar þar
sýnu verstir, þá Svíar, en Danir beztir.
En er nú nokkuð friðsamara í þjóð-
kyrkjunni hjá oss?
Nóg er hér úlfúðin milli gamlkyrkju-
manna og innar „nýju guðfræði".
Að illindin eru þó vægri hér, stafar
mest af þeirri deyfð og áhugaleysi um
trúbrögð yfir höfuð, sem er gamalt
einkenni vor íslendinga.
Og prestarnir!
Þeir virðast flestir hugsa mest um
„brauðið“.
Aldrei hefir nokkur prestur hér lagt
niður prestskap fyrir sakir trúarskoð-
ana — aldrei! Enda er kyrkjustjórnin
ekki að fjargviðrast neitt um það,
hverju prestar trúa og hverju ekki.
Söfnuðurnir ekki heldur.
Hér eru prestar örsjaldan settir af em-
bætti, þótt hreinir hneykslismenn séu að
lifnaði og munnsöfnuði — jafnvel þótt
safnaðarmenn kæri þá, og annars aldrei.
Fýrir trú eða vantrú aldrei, þótt
vitanlegir afneitendur séu þjóðkyrkju-
trúarinnar. ^
Nei, hér er „friðsamt“ í kyrlfunni,
nema hvað urgur kemur stundum upp
milli prests og safnaðar — út úr ein-
hverjum veraldlegum hagsmunum.
Þetta kemur rc. a. af þvi, að söfn-
uður á þess hér engan kost, að losna
við prest, hve hataður sem hann verð-
ur, ef hann verður ekki staðinn að ó-
lifnaði (drykkjuskap, kvennafari) eða
glæp. Og jafnvel fyrir þessu er aug-
unum stundum lokað.
Nei, ekki mundi þetta ástand versna
við abskilnað ríkis og kyrkju. Það
væri blátt áfram óhugsandi.
[Framh.j. .
Jón Olafsson.
Samskot í Danmörku tii ekkna og barna
þeirra manna sem drukknuðu á ,Geir‘.
í gær símaði blaðið „Berlingske
Tidende“ Landsbankanum hér, að það
væri að safna fé til þeirra sem mistu
forstöðu sína við drukknun mannanna
á „Geir“. Segir 1000 kr. þegar komnar
og kveðst senda ávísan fyrir þeirri upp-
hæð sem fyrstu sending; samskotin
haldi áfram.
Þetta er fljótt og drengilega undir
vikist. „ J. Ó.
teikfjelag Reykjavikur:
Leikur í 5 þáttum
eftir Walter Christmas.
Annan páskadag'
kl. S síðd. í Iðnaðarmannahúsinu.
Fáum líkar tillaga „ísafoldar" um
kosning innar nýju stjórnar. Afleitast
af öllu þykir mönnum að vogað sé að
nefna Dr. Jón Þorkelsson til þeirra
hluta. Hann er forseti Þjóðvinafélags-
ins og Sögufélagsins, en þau eru bæði
keppinautar bókmentafélagsins. Hann
ætti, ef í stjórn Bókmentafél. væri, að
hafa eftirlit með sjálfum sér með út-
gáfu Fornbréfasafnsins. En þar er þörf
á skörpu eftirliti :— skarpara en verið
hefir, því að með trassaskap sínum
hefir dr. Jón nú svift félagið landsjóðs-
styrknum til Fornbréfasafnsins. Ráð-
herra getur ekki borgað hann út, má
það ekki, af því að félagið hefir ekki
fullnægt skilyrðum þeim, sem styrkur-
inn er við bundinn í fjárlögunum.
Þar stendur: „Styrkurinn er bundinn
því skilyrði, að sams konar registur
sem við 1. bindi sé gefið út við hvert
hindi af safninu."
Tvö síðustu bindin, sem út eru komin,
eru registurslaus.
Maðurinn hefir auk þess ekkert skyn
á almennum hökmentum — að eins á
fornbréfum og ættartölum.
Einar Hjörleifsson var aftur ekki
illa til fallinn í tillögunni. En
siðau hún var gerð, er það í ljós
komið, að hann er að setja á stofn
ársfjórðungsrit — keppinaut við Skírni,
og gerir það hann ófæran til að vera
í stjórn félagsins, meðan hann er keppi-
nautur tímarits félagsins.
Ég hefi vei'ið beðinn að birta til-
lögu þá, sem hér kemur á eftir, og
skal ég geta þess, að ég á engan þátt
í samningi hennar:
Stjórn Bóhmentafélagsins.
(Tillaga, að þessir verði kosnir í vor.)
Próf., dr. B. M. Ólsen forseti.
Rektor Stgr. Thorsteinsson varaf.
Próf., dr. Ágúst Bjarnason.
Dr. Ouðm. Finnbogason.
Próf. Ouðm. Hannesson.
Próf. Ouðm. Magnússon.
Dr. Helgi Jónsson.
. Bóks. Sig. Kristjánsson.
Þeir, sem eiga ókosið, ættu að sam-
eina sig um þennan lista. Listinn er
laus við alla pólitík, enda er hann
víst saminn af mönnum af ýmsum
flokkum — og að eins með gagn fé-
lagsins fyrir augum.