Reykjavík - 04.05.1912, Blaðsíða 1

1R e$ k í a \> t k.
XIII., 18
Laugardag 4. Maí 1912
xin., 18
Frumvarp til laga
Leikfielaaið oo Joo“.
Skilnaður rikis og kyrkjn.
um
einkarjett og einkaieyfí til kolasölu á íslandi.
(Niðurl.). 6. gr.
Verðlagi á kolum, sem leyfishafi selur til útlendra skipa, ræður hann,
en það skal vera jafnt til allra slíkra skipa, er kol taka á sömu höfn og
á sama verðlagstimabili, nema þar sem sjerstakir samningar um birgingu af
kolum um ákveðið tímabil hafa verið gerðir, enda hafi allir jafnan aðgang að
slíkum samningum, án tillits til þjóðernis.
Á þeim stöðum, þar sem leyfishafi hefur ekki útsölu, nje samning við
innlenda kaupmenn um sölu til útlendinga, er landsmönnum heimilt að selja
útlendum skipum kol, sem þeir hafa keypt af leyfishafa, enfgreiðajskulu þeir
útflutningsgjald í landssjóð, 4 krónur af hverju tonni. Þegaríumboðsmaður
leyíishafa annast söluna, skal gjaldið vera svo sem ákveðið er í 12. gr., en
það er á ábyrgð leyfishala, að umboðsmaður hans skýri rjett frá sölunni, enda
stendur hann landssjóði skil á gjaldinu af því, er umboðsmenn hans selja.
7. gr.
Nú strandar skip hjer við land, sem hefur kol innanborðs, og má þá
selja þau við opinbert uppboð eins og lög standa til. Af hverju tonni afslík-
um kolum, skal gi'eiða gjald i landssjóð, 2 krónur af hverju tonni.
8. gr.
Einkaleyfið og samningur þessi gengur i gildi 1. jan. 1913 og gildir um
öll kol, sem seld eru eptir þann tíma. Þó er leyfxshafa ekki skylt að hafa kola-
birgðir eða fasta útsölu annarstaðar en í Reykjavik, ísafirði, Hafnarfirði, Seyð-
isfirði og Eskifirði, fyr en 1. júní 1913, þó með þeim sama fyrirvara, sem
tekinn er fram í 11. gr. Á timabilinu frá 1. janúar til 1. júní það ár er hon-
um heimilt að miða söluverð annarsstaðar, ef kolin eru tekin frá innlendum
sölustað, við gangverð á fyrsta flokks höfn, þannig, að við sje bælt nauðsyn-
legum aukakostnaði og öðrum aukaútgjöldum, er salan hefur í för með sjei'. -
Einkaleyfissamningur þessi nær yfir 15 ár og verður því á enda 31.
desember 1927. Leyfið má endurnýja, ef leyfishafi óskar og alþingi samþykk-
ir. Leyfishafi má ekki framselja einkaleyfi þetta.
9. gi'.
Leyfishafx skal vera undanþeginn aukaútsvai'i til sveitai- og bæjarsjóða
af kolavei'zlun sinni, svo og tekjuskatti til landssjóðs, en starfsmenn hans, bú-
settir hjer á landi, eru auðvitað ekki undanþegnir þessum gjöldum.
1°. gr.
Leyfishafi skal eigi greiða hærri bryggjugjöld á nokkrum stað, en venju-
legt ei', hvort sem bryggjurnar eru eign landsstjói'narinnar eða einstakra manna.
Þurfi hann að fá lóð til kolageymslu, til húsabygginga, eða undir bryggjui',
skal hann greiða fyrir lóðina eptir mati dómkvaddra manna, ef ekkifæstsam-
komulag á annan hátt.
11. gr.
Ef ís tálmar skipagöngum, eða alment verkfall kemur upp á Skotlandi,
eða annað slíkt, sem kalla má vis major, þá er leyfishafi vitalaus, ef hann
gei'ir það, sem í hans valdi stendui', til að fullnægja samningnum, eptir al-
mennum venjum og grundvallarreglum um skaðabótaskyldu í samningsmálum.
12. gr.
Til endui'gjalds fyrir einkaleyfi þetta skal leyfishafi greiða í landssjóð
1 krónu 50 aura af hverju tonni af kolum, sem hann selur til innlendrar
notkunar (sbr. 5. gr., fyrstu málsgr.) og 2 krónur 50 aura af hverju tonni af
kolum, sem seld eru til útlendra skipa (sbr. 6. gr.). í lok hvei's ársfjórðungs
skal leyfishafi senda landsstjórninni yfirlitsi’eikning yfir kol, sem seld hafa verið,
og jafnframt skal hann greiða i landssjóð þau gjöld, sem honum ber samkvæmt
reikningnum. Ársreikning skal semja og senda landsstjórninni ásamt fullnæg-
jandi sönnunargögnum fyrir febrúarlok ár hvert; skal hann endurskoðaður í
Stjórnarráðinu, svo sem aðrir reikningar fyrir landsjóðstekjum, og gjaldið síðan
greitt að fullu, eptir því sem athugasemdir, viðurkendar af leyfishafa, segja til,
sje gjaldið eigi greitt áður að fullu. Yerði ágreiningur um upphæð gjaldsins,
skal farið með liann svo sem segir í 14. gr. Stjórnarráðið getur, hvenær sem
vera skal, átt aðgang að því að skoða verzlunarbækur leyfishafa hjer á landi.
13. gr.
Til tryggingar því að leyfishafi fullnægi skuldbinding sinni samkvæmt
samningi þessum, skal hann jafnan hafa til geymslu í banka i Reykjavík £ 2000.
Af fje þessu má landssjóður taka, án frekari umsvifa, þær skaðabætur og gjöld,
sem leyfishafa kann að vera gert að skyldu að greiða af gerðarmönnum, eða
samkvæmt lögum, svo sem til er tekið í 14. gr. Vextir af þessari upphæð
greiðast leyfishafa.
[Framhald á 2. bls.J.
Fyrir skömmu síðan var
Ego nokkur á ferðinni í ísa-
fold með illindaraus í garð
Leikfjelags Reykjavíkur.
Jeg hefði eigi svarað manni
þessum neinu, ef grein hans
hefði verið byggð á einhverri
sanngirni í fjelagsins garð.
En svo er eigi.
Hún er einhliða óvildarnart
í fjelagið og barnalegt gleið-
gosaskjall um nokkrar stúlkur
í kvenfjelaginu „Hringurinn“.
Tilgangur höf. er auðsær.
Hann er fyrst og fremst sá,
að reyna að' æsa menn gegn
starfsemi fjelagsins og beina
hugum þeirra til annara leik-
enda, er hann nefnir.
Hann er í öðru lagi tilraun
til að kveikja vafa um það,
hvort sæmilegt sje af löggjafar-
valdi og bæjarstjórn að styrkja
slíkan fjelagsskap með fjár-
framlögum.
Ego þykist vita að fjelaginu
muni ókleift að starfa styrk-
laust. Og þá yrði það að logn-
ast út af. Og þá lægi það
ekki lengur á leikhúsi bæjar-
ins eins og ormur á gulli, svo
að Ego og aðrir ágætis leik-
endur, er hann þekkir, gætu
hlaupið þar saman til leika,
er þeim byði svo við að horfa.
Og þá væri leiklistinni borgið
í þessum bæ!
Ego tekst allur á loft er
hann hugsar um leiksnilli
Hrings-stúlknanna, og er hon-
um það ekki of gott að vísu.
Þessar „gjafvaxta yngis-
meyjar" sýndu okkur nýlega
danskan gamanleik, og gerðu
það hvorki vel eða illa. Og
engum kom til hugar að taka
til þess, þó að þær færu ekki
með neina list, eða neitt í
áttina til hennar. Þær voru
að þessu í líknarskyni, og
menn heimtuðu ekkert af þeim.
En þær reyndu að skemmta
fólki. Þær leituðust ekki við
að skila leiknum svo af sjer,
að neitt vit væri í honum í
heild sinni. Hver um sig
reyndi að eins að auðkenna
sjálfa sig með meira og minna
skringilegu látbragði. Og sum-
um þeirra tókst það, og fólkið
hló að þeim. Það hló á sama
hátt og hlegið er að ijelegum
eftirhermum og gamanvísna-
dóti. Það vissi að þetta var
engin list. Og jeg veit að
engum andlega fullveðja manni
hefir fundizt það.
Öðru máli er að gegna með
Leikfjelagið. Það er styrkt af
almannafje og menn eiga
heimting á, að það vinni r
þarfir listarinnar. Og því verð-
ur ekki með nokkurri sann-
girni neitað, að það hefir reynt
JFrh. á 2. bls.)
III.
Þeir sem nú orðið hafa á móti að-
skilnaði ríkis og kirkju, eru auðvitað
ekki þeir sem eru annarar trúar en
þjóðkirkjan. Og yfirleitt mun meiri
hluti, væntanlega talsverður meiri hluti
leikmanna í þjóðkirkjunni vera skil-
naði hlyntur — sumir af því að þeir
eru trúaðir menn, sem þykjast sjá
það hollast trúarlífinu, og aðrir af
réttlætistilfinning gagnvart þeim sem
ekki eru þjóðkirkjumenn.
Prestarnir eru tvískiftir. Sumir eru
skilnaðarmenn, og eru það venjulega
prestar með trúaráhuga og réttlætis-
tilfinning. Þó eru til trúaðir menn í
stéttinni, sem eru andvígir, og ber þá
oftast það til, að þeir gera sór alls
konar ímyndaðar grýlur, draga álykt-
anir af röngum hugmyndum, sem þeir
hafa um kirkjulífið í löndum, sem
enga þjóðkirkju hafa, eiga yfir höfuð
örðugt með að átta sig á öðru en því,
sem þeir hafa vanist frá barnsbeini.
Loks eru allir pokaprestar og galla-
gripir í stéttinni ákafir ge'gn skilnaði
ríkis og kirkju. Þeir gera sér ein-
hverja hugmynd um, að atvinnu þeirra
sé þá lokið — það muni enginn annar
söfnuður vilja hafa sig, og þeirra gamli
söfnuður muni gefa sér „reisupassa“,
undir eins og hann fái því ráðið.
Þessara manna ástæður eru skiljan-
legar, en þær eru ekki mikils virði
fyrir aðra en sjálfa þá.
IV.
Þá er það eitt, sem einmitt lúterskir
menn ættu á að líta, og það er það,
hve holt kirkjunni sjálfri muni vera
sambandið við ríkið.
Alþingi er skipað mönnum trúuðum,
hálfvolgum og vantrúuðum — mönn-
um, sem játa lúters-tjú og sem af-
neita henni, leynt eða ljóst. Menn eru
ekki kosnir á þing eftir trúarbrögðum.
Til þeirra er alls ekkert tillit tekið við
kosningar.
Sama er að segja um stjórn lands-
ins. Þeir sem hana hafa á hendi,
geta haft hverja trú sem vera vill,
leynt eða ljóst.
Er það nú kirkjunni holt, að vera
þannig ambátt rikisins, að málum
hennar ráði menn, sem margir hverjir
heyra henni ekki til, og sumir e. t. v.
sé henni beint andstseðir ?
Þó að kirkjumálanefndin síðasta
ynni eitt ið versta verk með því að
fjötra ríki og kirkju fastara saman en
áður fjármunalega, þá veröur þó varla
annað sagt, en að kirkjan sé fjármuna-
lega ölnbogabarn ríkisins, og kjör presta
eru yfirleitt svo, að þau eru mjög léleg.
Enda. er nú reynslan að færast í þá
átt, að ekki gefi sig til guðfræðisnáms
nema hrat stúdentalýðsins (með sárfám
uudantekningum). Og það er eðlilegt:
þetta er lóttasta námið, og lélegust
lífskjör í boði á eftir. Enda eru prestar
farnir að veltast úr prestskap og leita
sér annarar lífvænlegri atvinnu.
En er frjálsir söfnuðir ráða sér
prest, og þurfa ekkí að burðast með
prest, sem þeim líkar ekki, þá er eng-