Reykjavík - 22.06.1912, Blaðsíða 1

V

avtk.
Lauffardagr 33. 1913
XIII.. 35 |
Dagtnn og veginti.
Oef oss í dag vort daglegt brauð. —
Það var einu sinni lítil stúlka, sem las
íaðirvorið sitt á hverju kveldi. Móðir
hennar tók eftir því, að hún tautaði
eitthvað lágt fyrir munni sér á eftir
orðunum „daglegt brauð“. Móðir henn-
ar gekk á hana og spurði hana hvað
hún væri að segja. Loksins meðgekk
litla stúlkan það að hún segði: „og
nóg smjör ofan á“. Móðirin var nefni-
lega eitthvað knöpp á smjörinu.
Nú eru sumar húsmæður hér í bæn-
um, sem, þegar þær lesa faðirvor, skjóta
inn á eftir „gef oss í dag vort daglegt
brauð“ orðunum: „og láttu ekki bak-
arann stela vigtinni".
Það er einhver kurr í húsmæðrun-
um út af brauðavigtinni hjá sumum
bökurunum. Húsmæður hafa spurt
mig, hvort engin lög værp til um
þyngd brauða, sem seld eru. Ég hefi
orðið að segja þeim, sem satt er, að
ég sé ekki svo fróður að vita það, en
þykist mega fullyrða að svo sé ekki.
*Hitt þykir mjer líklegt, að bæjarstjórnin
mundi hafa heimild til að semja reglu-
gerð er ákvæði hverjar þyngdir þær
brauðtegundir skyldu hafa, sem selja
megi. Þetta þyrfti að minnsta kosti
svo að vera, því að það er beint til
að freista bakaranna til óráðvendni og
ala hana upp í þeim, ef þeir mega
selja fólki brauð sín hvaða verði sem
þeir vilja, án þess að fólk eigi nokk-
urn kost á að vita, hvað mikið eða
tivað lítið það er sem það kaupir.
Annaðhvort ættu brauðhleifarnir að
hafa ákveðna vigt, eða þá að brauðin
væru vegin í hvert sinn er þau væru seld,
svo að kaupandinn vi3si, hvað hann
fengi fyrir peningana.
Mjólkur-einokunin. — Menn kveina
hástöfum — og ef til vill ekki alveg á-
stæðulaust — undan einokun á kolum,
óðara en hún er rædd og um hana
taiað. i
Og sú fyrirhugaða einokun átti þó
að vera ýmsum lagatryggingum bundin.
En það á ekki úr að aka fyrir vesl-
ings Reykjavík með „einokun". Það
er eins og forsjónin elti oss með ein-
okunum. Einokaðir skulum vér vera.
Ég tala náttúrlega ekki um einokanir
skaparans, sem hefir einokun á veður-
lagi, aflabrögðum, grasvexti og öðrum
lífsins gæðum og þægindum. Um þá
einokun tjáir ekki að kvarta; enda
hefir einokunarherrann þar farið vel
með okkur í alla staði það sem af er
þessu blessaða ári. Nei, ég átti við
þá einokun, sem mannanna börn leggja
á okkur. Steinolíu-einokunina erum
við búnir að hafa í svo mörg ár, að
við erum hættir að kvarta. En nú
byrja bændurnir í og umhverfis Rvik
á samtökum til að einoka mjólkur-
söluna. Þeir slá sér nú saman og
auglýsa oss, að mjólkurverð hjá sér
hækki frá 16. þ. m., svo að nýmjólk,
sem til þessa hefir verið 18 aura al-
ment fyrir pottinn, skuli nú verða 20
aura fyrir líturinn.
En auk uppfærslunnar á verðinu,
svíkja flestir, ef ekki allir, mjólkursal-
arnir málið og láta oss að eins fá
1 pott í staðinn fyrir 1 lítur af mjólk
fyrir þessa 20 aura; en ef potti er
helt í líturmál, þá skortir fulla sex af
hundraði upp á málið. Það er með
öðrum orðum : Þeir einoka okkur í
báða enda, bæði löglega (með uppfærslu
verðsins) og ólöglega, með sviknu máli.
Er nú ástæða til þessarar verð-
uppfærslu ? Mjólkursalarnir bera fyrir
sig aukinn framleiðslu-kostnað við
mjólkur-framleiðsluna og mjólkursöl-
una. En það er ekki ljóst, í hverju
sá aukni kostnaður sé fólginn, hvorki
við framleiðsluna né við söluna. Það
er nú ef til vill ónærgætni Reykvík-
inga að álíta, að mjólkursalan sé full-
arðsamur atvinnuvegur án þess að þörf
sé á að auka arðsemina með einok-
unar-samtökum.
Því kurrar nú í mörgum Reykvík-
ingi og menn eru að stinga saman
nefjum um, hvort enginn vegur sé til
að verjast þessum einokunar-ófögnuði.
Þeir einokunar-jherrarnir mega nú
ekki taka okkur illa upp, þeim ein-
okuðu, þó að við reynum að minnast
málsháttarins: „Argur er sá sem
engu verst". Og vér getum varist, ef
vér að eins viljum. Yér getum lika
haft samtök engu síður en þeir.
Strangt tekið erum vér Reykvíkingar
ekki alveg tilneyddir að kaupa aðra
mjólk en þá sem þarf handa ung-
börnum. Og jafnvel handa ungbörnum
er út-bleytt purmjólk alveg eins holl
og góð eins og nýmjólk. Þurmjólkin
er ekkert annað en bezta nýmjólk, sem
alt vatn er dregið úr, svo að hún
verður að dufti; hún er hvorki blönduð
sykri eða neinu öðru óviðkomandi efni.
Og hún hefir þann stóra kost fram
yfir nýmjólkina mjólkursalanna, að
ekki þarf að bleyta út í senn meira af
henni, en barninu er ætlað að neyta í
einu. Hún þarf því aldrei að standa
og verða súr, enda er hún víða um
lönd tekin fram yfir nýmjólk til barna-
fæðu.
Þeir sem eigi vilja neita sér um
mjólk út i kaffi, geta vel notað „Vík-
ing-mjólk“ til þess. Eins má nota
hana útþynta eða þá þurmjólk upp-
bleytta út á graut.
Menn kunna nú að segja, að þetta
verði eins dýrt eins og uppskrúfaða
mjólkin mjólkursalanna. Já, víst verð-
ur það eins dýrt og jafnvel dálítið dýr-
ara; en ef menn vildu hafa samtök
um, nokkuð alment, að hætta öllum
mjólkurkaupum af einokunarmönnun-
um og hætta sem flestir í einu, þá
skulu menn sjá, að það líöa ekki
margar vikur, þangað til einokunar-
mennirnir setja niður mjólkina; þeir
verða nauðbeygðir til þess. Og þó að
einhverjir af inum allra fátækustu
mjólkurnotendum kynnu að eiga örð-
ugt með að taka þátt í þessum sam-
tökum, þá eru hinir nógu margir samt,
því að þeir eru miklu fleiri, sem efni
hafa á að kosta nokkrum aurum um
vikuna til þess, að verzla ekki við
mjólkureinokarana. Og þann litla
kostnað, sem þeir leggja á sig fáeinar
vikur, vinna þeir fljótt upp aftur, þeg-
ar einokararnir neyðast til að setja
niður verðið.
Hvað segja nú húsmæður bæjarins
um þetta? Þær eru svo ósparar að
leggja á sig ómak á stundum fyrir
pilsaþytsfundi og ýmislegan bríetar-
skap, sem hvorki hefir orðið þeim til
arðs né frægðar. Mundi þeim ekki
miklu fremur bæði arður og sæmd í
því að hafa myndarskap til að koma
á slíkum samtökum? Hér eiga þær
heimili sín og hagsmuni að verja. Og
með samtökum og hyggindum væri
þeim hér sigurinn vís á örstuttri stund.
Bannlaga-brot á brimsönduhum. —
Eins og menn vita, hvarf vínfangatoll-
urinn úr lögum, þegar aðflutningsbann-
ið gekk í gildi síðastliðið nýjár. Toll-
ana höfum við að vísu mist og hvað
höfum vér fengið í staðinn? Fyrst
fengum vér í staðinn fyrir nýárið meir
en tvöfaldan aðflutning við það sem
vant er, af öllum áfengistegundum,
einkanlega þeim sterkustu og skaðleg-
ustu. í annan stað höfum vér fengið
meiri drykkjuskap hér í landið síðan
nýjár, heldur en áður hefir átt sér stað
í manna minnum á jafnlengdartíma.
í þriðja lagi höfum vér fengið sívax-
andi leyniaðfluutning á áfengum drykk-
jum, svo að það er þegar fyrirsjáanlegt
að með lögunum er haldið uppi öflugu
og ötulu námsskeiði eða kenslu í að-
flutningssvikum. Þar hjálpast að bæði
útlendir og innlendir, oss liggur við
að segja bæði guð og menn, yfirvöld
og undirgefnir.
Sá sem fyrstur varð uppvís að því
að brjóta aðflutningsbannið, var guð
almáttugur (eða náttúran, ef menn
vilja heldur hafa það orð). Hann sendi
á land eftir nýárið austur á Skafta-
íellssýslusanda fyrst rauðvínsámu, sem
Skaftfellingar vissu ekkert hvað átti við
að gera, því þeir kunna ekki að drekka
rauðvín. Þar næst sendi haun Skaít-
fellingum á Sandana 12 tunnur af
frönsku kúníakki. Þetta er bersýni-
lega hreinasta lögbrot, því að enginn
hefur leyfi til að flytja nú áfengi inn
í landið. Lögin hafá þar ekki undan-
skilið guð almáttugan eða forsjónina
fremur en aðra, og þarna standa allir
ráðalausir, stjórnarráð og óæðri yfir-
völd, alt frá ráðherranum niður til
hreppstjórans. Ekki má selja óþverr-
ann á uppboði, ekki einu sinni selja
hann fyrir tolli, því að tollurinn er úr
lögum numinn.
Af þessu eru nú sprotuar meðal al-
þýðu allskonar kynjasögur um, að em-
bættisbréfin fljúgi fram og aftur eins
og örfadrífa milli hreppstjóra, sýslu-
manns og ráðherra. Líklega verður
niðurstaðan sú, að einhver andans
maður i stjórnarráðinu fær þann inn-
blástur, að við þessar glæpsamlegu
tunnur sé ekki annað að gera en að
hella niður úr þeim. En fyrir því er
hvorki trúandi hreppstjórum né bænd-
um, og verður líklega að senda sýslu-
manninn þangað embættisferð á lands-
sjóðs kostnað til að framkvæma þessa
bleyti-fórn og líklega verður að kveðja
dómkvadda menn til að þefa fyrst úr
tunnunum, því að sýslum. er bind-
indismaður og Goodtemplari og þekkir
ekki kúníakks lykt.
Já, svona verður það haft — nátt-
úrlega.
XIII., 25
Bara að það verði nú ekki lekið alt
úr tunnu-skömmunum þegar til kemur.
Þær hafa stundum viljað verða lekar
kúníakkstunnurnar þar austur á sönd-
um.
Heiðrunardropinn á höfninni. —■
Hér á höfninni er mér sagt að liggi
farmur af kúníakki í frönsku koladöll-
unum, sem liggja hér fyrir akkerum
ár eftir ár. Þessir dallar eru gamlir,
ósjófærir skipaskrokkar, sem frakknesk-
ur kolamangari hefir fengið leyfi bæjar-
stjórnarinnar til að prýða og tryggja
höfnina með, og geyma í kol, sem
seld eru þar frá skipi gufuskipum, sem
leggjast að skipshlið og taka þar kol.
Yæntanlega hefir þó bæjarstjórnin
að eins leyft þeim að liggja þarna í
því einu skyni, að þau sé höfð fyrir
kolaforðabúr, en ekki leyft að nota
þau til geymslu og afhendingar á vín-
fangabirgðum fyrir menn, sem ekki
hafa leyfi að lögum hvorki til að flýtja
vin hingað til lands né til að afhenda
það hér í landhelgi.
Þetta kúnjakk kvað vera handa
frakkneskum fiskiskipum, sem birgja
sig af því hér — þykir ódýrra að láta
senda sér það frá Frakklandi, en að
kaupa það hér.
Auðvitað er þetta hreint og beint
brot gegn aðflutningsbannslögunum.
Um það þarf engum blöðum að fletta.
En nú kemur ískyggilegasti þáttur
sögunnar. Því að hún segir, að þetta
sé framið samkvæmt stjórnarráðs-
úrskurði, sem hafl leyft þetta lögbrot.
Getur þetta verið satt ?
Ef satt væri, þá hefir stjórnarráðið
brotið aðflutningsbanns-lögin, því að
þau heimila því hvergi neitt vald til
að undanþiggja nokkurn mann frá lög-
unum.
Því spyr ég nú stjórnarráðið blátt
áfram : Er þetta satt ? Eða er það
ekki satt ?
Vel veit ég það, að stjórnarráðinu
ber engin laga-&kylda til að svara mér.
En er það ekki siðferðislega skylt gagn-
vart almenningi að svara spurning-
unni ? Og er það ekki einmitt geðfélt
stjórnarráðinu að fá tœkifœri til að
svara, og að gera grein fyrir ástæðum
sínum, ef það skyldi verða að svara
játandi.
Og vel má það vita, að sem al-
þingismaður get ég á Alþingi fengið
tækifæri til að knýja fram svarið.
Fleiri stjórnarráðs lögbrot ? — Enn
er mér meira á vörum um vinfanga-
löggjöfina.
Allir vita, að fram til síðasta Nýjárs
voru vínföng tollskyld hér á landi. En
ég hefi fyrir satt, að síðustu ráðherraf
hafi með úrskurði undanþegið tvo kon-
súla hér í bænum frá toltskyldu —
leyft peim að flytja inn ótolluð öll þau
vínföng, sem þeir þóttust ætla til eig-
inna nota.
Ég vil nú ekki efa, að þessir herrar
hafi sjálfir notað öll þau vínföng, sem
þeir fluttu inn ótolluð — og ekki selt
neitt af þeim.
En hvaðan kom ráðherra heimild til
að gefa þessum mönnum upp Vögboðin
landssjóðs-gjöld P