Reykjavík - 03.08.1912, Blaðsíða 1

1R e$ fc í a v t k.
Laugardag 3. Agúst 1912
Árni Eiríksson
Austurstræti 6.
NÝKOMIÐ :
Dömuklædi — Dagtreyjutau —
S vuntut au — Tvisttau — Flúnell —
Flóka- og Vaxdúks-hattar íyrir kven-
fólk. — Kvensvuntur — Kventöskur
og margt fleira.
Árnl Eiriksson,
Austurstræti 6. *
XIII., 31
Ritstj.: II jör-u Fálsson
cand. jur.
Talsimi 34. Miðstræti 10.
Heima daglega kl. 4—5.
Fyrrum og nú.
Eins og nærri má geta eru állir
heimastjórnarmenn á þingi — undan-
tekningarlaust — ánægðir yfir stjórnar-
skiftunum. Eirihuga voru þeir allir á
því að óska að hr. Hannes Hafstein
tæki við völdum. Samhuga eru þeir
allir á því, að styðja hann „til alls góðs
verks“ og veita honum fylgd sína í
framfaramálum landsins, en einkum og
sér í lagi í sambandsmálinu, ef auðið
mætti verða að bæta in grátlegu glappa-
skot síðustu ára í því rnáli. Eðlilega
fögnuðu því öll heimastjórnarblöð stjórn-
arskiftunum. En ekkert blað ritaði þó
um þenna viðburð með jafn-viðkvæm-
um fjálgleiksorðum eins og sá iðrandi
syndari ísafold. Hún segir nú um H.
Hafstein: „Hann hafði verið ráðherra
áður í rúm fimm ár, og hvað sem um
störf hans má segja þessi ár, hafði
hann verið óvenju-mikill framkvæmda-
maður1); hann hafði aldrei brugðist því
trausti, sem flokkur hans3) bar til hans,
og hann er enn á bezta aldri að telja
má.“
„Hitt er eftirtektarverðara, að hann
tekur við völdum, sumpart studdur til
þeirra, sumpart alveg mótspymulaust,
af mestum hluta þingsins — og mest-
um hluta þjóðarinnar má víst bæta
við.*8)
„Hugurinn hvarflar til ársins 1905*)
og næstu ára á eftir, alls þess hams-
lausa gauragangs og ofstopa, sem þá
var hafinn í landinu og jafnvel í er-
lendum blöðum til þess að koma heima-
stjórnarflokknums) frá völdum."
„Mikill meiri hluti þjóðarinnar er
ráðinn í því að gera tilraun til þess að
leiða sambandsmálið til lykta,“ á grund-
velli sambandslagafrumvarps millilanda-
nefndarinnar; „og þótt mikið hafi á
milli borið, treystir hún engum sona
sinna betur til þess — engum jafn-vel —
eins og Hannesi Hafstein. ísafold telur
það því skyldu allra góðra drengja í
landinu að styðja hann til þess.“
„En þetta starf getur enginn ráð-
herra int af hendi, nema friður sé í
landinu, nema að sem flestir hugir
vinni að því í bróðerni.“6)
1) Þar er nóg að nefna t. d. ritsímamálið,
sem ísafold studdi svo drengilega, og má
um það efni vísa til ísafoldar árið 1905 og
fyr og síðar.
2) Élokkurinn, aem á klassísku ísafoldar-
máli hét „heimanstjórnarmenn“, „Dana-
sleikjur“, „Föðurlandssvikarar“ og fleiri fögr-
um nöfnum.
3) Eins og ísafold benti svo hlýlcga á að
afstöðnum kosningunum siðasta haust.
4) í Isafold steudur hér að vísu 1909, en
það er auðsjáanleg prentvilla og því leið-
rétt hér.
5) í ísafold stendur hér að vísu „sjálf-
stæðisflokknum“, en það er einnig auðsjáan-
leg prentvilla og því leiðrétt hér. Blaðið
hefir nefnilega sýniloga haft í huga bænda-
leiðangurinn mikla út af ritsímamálinu og
alla ævisögu sjálfs sín frá þeim tíma.
6) Bróðernið reynir ísafold að efla með
tilefnislausum getsökum til einstakra hoima-
stjórnarmanna (sbr. 51. tbl., „stjórnarskiftin")
og með því að prenta æruleysisskammir um
sína nýju bandamenn í sambandsmálinu (sbr.
49. tbl. fsmöldar 20. þ. m.) og með aðdrótt-
unum ranglætis og samvizkulcysis til heima-
stj.flokksins (sbr. ummæli hennar um kjör-
bréfadeiluna um kosning M. Ó.)
„Óhætt er að fullyrða, að ráðherra
Hannes Hafstein hefur þetta starf að
nýju með heilum hug og bezta vilja
til friðsamlegrar samvinnu". ... „Er
þá óskandi, að honum mætti auðnast
gæfa til þess að leiða þetta mál til
lykta, sjálfum sér til sæmdar og þjóð-
inni til hamingju og blessunar."
Það er hvorttveggja, að stjórnmála-
ritstjóri ísafoldar mun vera maður
söngvinn, enda kvað hann nú vera að
kompónera nýja melódíu við þennan
pólitíska lofgerðarsálm blaðsins, því að
hann kvað ekki verða sunginn, svo að
vel fari, undir inu gamla grallaralagi
ísafoldar.
Ekki þarf að efa, að lofsöngurinn
sé af heilum hug kveðinn, en „hvað
sem um það má segja,“ þá óska allir
þingmenn þess einlæglega (að undan-
tekinni skilnaðarþríeiningunni), að þess-
ar góðu óskir megi rætast, og að ísa-
fold megi takast, jafnvel betur en
hingað til, að styðja að því, að vor og
hennar semeiginleg ósk uppfyllist, og
friðurinn og bróðernið batni.
J. Ó.
forastaleysi í löggjöj.
Það er auðvitað, að í landi með
þingræðisstjórn ber ráðherravaldinu að
hafa mest frumkvæði í löggjöf lands-
ins. Þegar miklu fleira kemur fram
af þingmannafrumvörpum heldur en
stjórnarfrumvörpum, þá má annaðhvort
leita að orsökinni í frumkvæðisleysi
stjórnarinnar eða í þroskaleysi lands-
manna. Um þetta mál ritar ísafold
31. fyrra mánaðar, og hefir hún rétt
fyrir sér í inum almennu hugleiðing-
um sínum. En ekki er það rétt eða
nærgætnislegt af blaðinu að ætlast til
sarna frumkvæðis af millibilsráðherra,
sem að eins rekur stjórnarstörfin um
stutta stund og hefir engan þingflokk
við að styðjast. Slíkur ráðherra er að
eins skipaður þegar sá tvístringur er
á þingi, að enginn flokkur heflr þar
meiri hluta.
Ég man svo langt, að sumum þótti
stjórnarfrumkvæðið heldur magurt í
þingbyrjun 1911, og hafði þó ráðherra,
sá er þá var við völd, óvenjustóran
meiri hluta í þinginu. En ég man
ekki til, að ísafold skrifaði þá neitt um
frumkvæðisleysi stjórnarinnar. Þá var
tilefni til þess, en nú ekki.
En almennur sannleikur er það, sem
ætíð er gott að minnast, og við ís-
lendingar þurfum sérstaklega að læra,
að þingmenn ættu milli þinga að leita
til stjórnarinnar miklu meira en nú
gerist, til þess að benda henni á verk-
efni og styðja hana til með góðum
bendingum, að leysa þau af hendi.
En auðvitað þurfa þeir þá líka að fá
svar stjórnarinnar um það, hvort hún
ætlar að sinna málaleitun þeirra eða
ekki. Og þá mega ekki hjólin í skrif-
finskubákni stjórnarráðsins vera svo
'stirð, að menn þurfi að bíða mörgum
mánuðum saman eftir andsvörum mála-
leitana sinna.
J. Ó.
fjalla-€yvinðnr.
Signr fyrir íslenzba leiklist.
Leikfélagið sýndi Fjalla-Eyvind enn
einu sinni á miðvikudaginn var. Það
er siður þess jafnan, að leika hér og
bjóða til þingmönnum meðan Alþingi
stendur yfir. Líklega hefði það þó
ekki undið svo bráðan bug að því í
þetta sinn, ef ekki hefði verið annað
tilefni, það að höfuudurinn var stadd-
ur hér nokkra daga í bænum. Hús-
fyllir var, enda boðið yfir 100 manns.
Auk þess voru margir aðkomumenn
í bænum um þessar mundir, sem ekki
hafa séð Ieikritið fyr, enda urðu margir
að hverfa frá. Það væri sjálfsagt gróða-
vegur fyrir félagið að leika hann enn
einu sinni.
Þarna voru margir í leikhúsinu, sem
séð höfðu leikritið í Kaupmannahöfn,
enda heyrðist víða í húsinuj^saman-
burður á leiknum þar og hér. Höf-
undurinn var stöðugt "umkringdur
vinum og kunningjum, síbrosandi og
með ánægjusvip.
XIII., 31
Samtál við höfundinn.
Hvernig líkar þér?
Ágætlega. Ég hafði aldrei ímyndað
mér að það væri svona vel leikið hér.
Það hafa þá ekki orðið vonbrigði
fyrir þig ?
Nei, það er öðru nær. Sumt í leik-
num hér tek ég langt fram yfir það
sem var í Dagmar-leikhúsinu. Til
dæmis þótti mér 3. þáttur allur fara
miklu betur hér, og sumir af leikend-
unum leika jafnvel betur en þeim tókst
upp í Danmörku. Leiktjöldin í öðrum
og þriðja þætti þykja mér stórum betri
en þar, sérstaklega var ég hrifinn af
fjallasýninni í þriðja þætti. Þess eins
saknaði ég, að félagið hafði ekki tök
á að láta heyrast fossniðinn, en þar
mun aðallega vera um að kenna
þrengslum á leiksviðinu.
Hvor endirinn þótti þér betri, sá
sem var notaður hér eða ytra?
Skilyrðislaust sá sem hér var not-
aður. En ytra var honum borgið með
hinum frábærilega góða leik frú Dybvad.
Hvernig þætti þér sú tilhugsun að
sjónleikar legðust hér niður?
Óbærileg tilhugsun, og ómetanlegur
skaði fyrir alla menningu þjóðarinnar,
bæði líkamlega og andlega.
En leikhúsið ?
Það þykir mér afleitt, og ég sár-
vorkenni leikendunum að þurfa að búa
við það. Það hlýtur að stórspilla á-
hrifum leiksins, hve áheyrendunum
líður illa. Getur það verið, að það sé
ókleift að koma hér upp viðunanlegu
leikhúsi ? Getur það verið, að Alþingi
íslendinga álíti landið svo bágstatt, að
ekki sé eitthvað leggjandi af mörkum
i til að auka menningu þess.
Ætli þeim þyki hún ekki nokkuð
dýr, blessuðum. Bókvitið verður ekki
látið í askana.
Fyrir bókvitið eitt hafa þó íslend-
ingar orðið kunnir öðrum þjóðum, og
hér er ekki um neitt stórfé að ræða.
Það er eins og setja 7—8 embættis-
menn á hálf laun, eða með öðrum
orðum, að gjöra 7—8 manns kleift,
að gefa sig algjörlega, eða að mestu
leyti, við leiklist.
Þú virðist þó ætla að stinga bók-
vitinu í askinn þinn. Hvar verður nú
Fjalla-Eyvindur leikinn í vetur ?
Á Þjóðleikhúsinu í Noregi. Drama-
tiske Teatern í Stokkhólmi og Gauta-
borgarleikhúsi og Dagmarleikhúsinu og
ef til vill víðar.
Er það satt að þú sért orðinn
göldróttur ?
Ekki er örgrant um það.
Hvað líður Lofti; hvenær verður
hann búinn ? Fáum við hann í vetur ?
Ekki nema eitthvað sérstakt lán
fylgi mér. Ég er ekki farinn að skrifa
hann enn þá, en ég hefi hann allan í
höfðinu.
Er það ókurteisi að spyrja þig,
hvernig maður Loftur sé ?
Nei. Galdra-Loftur er heljar-hlutverk,
og engu þýðingarminni fyrir það leik-
rit, sem á að bera hans nafn, heldur
en Halla er fyrir Fjalla-Eyvind.
Höfundurinn sagði að Fjalla-Eyvindur
væri kominn út á þýzku, Auk þess eru