Reykjavík - 24.08.1912, Blaðsíða 1

1R fc \ a v t k.
Laugrardas: 24. Agriíst 1913
XIII., 34
XIII., 34
Ritstj.: Björn Pálsson
cand. jur.
Talsími 34. Miðstræti 10.
Pósthólf A 41.
Heima daglega kl. 4—5.
irpr er sá sem enp Terst".
Allir hafa frétt hækkunina á stein-
olíuverðinu síðustu dagana — fimm
krónur á fatinu,. og sögð væntanleg
innan skamms ný hækkun — sjö
krónur. Það er von að fólkinu ægi
þetta, og von að Alþingi hafi gert
málið að umhugsunarefni, hvort
ekkert sé auðið að gera af löggjaf-
arvaidsins liálfu til að varðveita
þjóðina fýrir inum banvænu faðm-
lögum þessa risa-blekfisks, sem nú
tegir angana í flest lönd og lifir og
fitnar á að blóðsjúga þjóðina.
Það er vitanlegt, að þessi hækkun,
sem nú er orðin tólf krónur í Dan-
mörku og milli sex og sjö mörk í
Hamborg, stafar sem mest eingöngu
af fégræðgi steinolíufjelagsins. Þó
að hér sé borin fyrir hækkun á
farmgjaldi með skipum, þá er það
hrein ósannindi og fyrirsláttur. Vitp-
skuld hefir farmgjaldið hækkað, en
eklti neitt í áttina sem þessu nem-
ur, enda er farmgjaldið nú alls á olíu
frá New York og hingað, frá New
York til Reykjavíkur að einsdiðug-
ar þrjár krónur á fal.
Fleiri ástæður hafa heyrst fyrir
hækkun þessari, hvað sem þtr í er
til hæft. Ein sú liklegasta er sú,
að félagið sé með þessu nð láta
Norðurálfnþjóðirnar, þær sem það
hefir náð einokun hjá, horga kostn-
aðinn fyrir húshónda sinn, Rocke-
feller gamla, sem nýlega var í hæzta*
rétti Bandaríkjanna dæmdur í fjöru-
tíu miljóna dollara sekt auk máls-
kostnaðar fyrir óleyfileg einokunar-
samtök í Bandaríkjunum. Því að
Bandaríkin standa það framar öðr-
um ríkjum, að þau hafa lög í landi
hjá sér, þau er banna einstakling-
um og félögum að hafa einokunar-
félagsskap til samningasamtaka um
uð hindra frjálsa verzlunarsamkepni
og hækka vöruverð fram úr eðli-
legu hófi.
Steinolíufélagið danska, sem kall-
ar sig D. D. P. A. og danir lesa Det
Danske Petroleums Aktiesrlskab,
en íslendingar lesa úr: »Danskur
Djöfull Petróleums-Andskoti«, er
ækki annað en einn angi af ein-
okunarsamsteypufélagi Rockefellers.
Það hefir gert samninga við flest-
ulla islenzka kaupmenn, sem skuld-
binda kaupmennina til að kaupa
ekki steinolíu af neinum öðrum en
félaginu. Fyrst mun það hafa byrj-
að á árlöngum samningi, svo fór
það að gera samninga til fimm ára
og síðan mun það hafa farið að
smálengja samningatímann og er
mælt, að síðustu samningarnir bindi
kaupmenn við félagið í fjörutíu ár.
Það væri engin vanþörf á, að lög-
gjafarvaldið tæki hér í taumana, ef
það hefði hugsun og mannrænu til
þess.
Stjórnin lagði nú fyrir þetta þing ■
frumvarp til laga um lieimild fyrir
stjórnina til að selja einstökum manni
eða félagi einkasölu á steinolíu hér
á landi. En þetta frumvarp var
samið áður en steinolíufélagið sýndi
sig í að fara-að misbeita valdi sínu
hér eins og nú er bert orðið. Og
tilgangur frumvarpsins var ekki sá,
að trj'ggja landsmöpnum sanngjarnt
steinolíuverð og gæði olíunnar, lield-
ur vár tilgangurinn einvörðungu sá,
að auka landssjóði tekjur með því
að selja þjóðina undir einokunar-
vald einstaklings; og líklega mun
helzt hafa verið hugsað um, að selja
D. D. P. A. einokunarleyfið.
Þetta leizl landsmönnum ekki á.
Landsmeun eru yfirleitt andvigir þvi,
að einstaldingum sé í hendur selt
einokurvald yfir þjóðinni. Ef nauð-
syn ber til, mundu menn heldur taka
því að landsstjórninni sjálfri væri
einkasölui’éttur veittur á einhverri
vörutegund. Landsstjórnin hefir
nefnilega enga hvöt til að svíkja gæði
vörunnar, en það mundi í framtið-
inni reynast ókleift að gæta slíks
um einstaklinga.
Alþingi hafnaði því þessu frum-
varpi stjórnarinnar. En þegar liækk-
unin mikla á steinoliuverðinu kom
í Ijós, svo að sýnt var, hvert félagið
stefndi, þá báru nokkrir þingmenn
(Jón Ólafsson, Eggert Pálsson og
Bjarni Jónsson) upp frumvarp um
að veita stjórninni einkaleyfi fyrst
um sinn um eitt ár, eða til ársloka
1913, til að flytja hingað steinolíu til
lands og selja landsmönnum hana
fyrir það verð, er ríflega svaraði inn-
kaupsverði og kostnaði. Frumvarp
þetta var samþykt með allmiklum
atkvæðafjölda í neðri deild á fimtu-
daginn og var á dagskrá til annarar
urtiræðu í gær, og var tilgangurinn
að hafa bæði aðra og þriðju um-
ræðu sama daginn í neðri deild með
þingskapaafbrigðum og þá gæti efri
deild með þingskapaafhrigðum sam-
þykt frumvarpið við þrjár umræður
í dag, eða ef á þyrfti að halda lok-
ið síðustu umræðu snemma dags á
mánudagsmorguninn.
Frumvarp þetta er bygt á því, að
nefndarmönnum var kunnugt um, að
landsstjórnin hafði verið í samninga-
umleitunum við steinolíufélag í
Bandaríkjunum, sem framleiðir á-
gæta olíu (sem sýnishorn eru til af
hér) og er alveg óháð einokunarfé-
lögum Rockefellers. Enda til fleiri
óháð félög í heiminum, sem kostur
mundi á að semja við. Dálítil mót-
spyrna hefir komið fram gegn frum-
varpinu, aðallega bygð á vanþekk-
ingu á almennu verzlunarfyrirkomu-
lagi og grýlum um upphugsuð van-
kvæði fyrir stjórnina á þvi, að reka
það starf, sem frumvarpið heimilar
henni. Hefir þó verið bent á á þingi,
að auðvelt sé að fá einhvern merk-
an og óháðan kaupmann í Reykja-
vík til að reka starfið fyrir stjórnina
fyrir mjög sanngjarnt kaup (svo sem
sex þúsund krónur eða þar um bil).
Þá hefir því verið hreyft, að
stjórnin hlyti að hafa birgðaútsölu
af olíu á hvrrri löggiltri höfn á
landinu. En þetta er ekki annað en
hégóma-grýla. Frumvarpið ætlast
að eins til að stjórnin hafi ávalt
nægar birgðir fyrirliggjandí á ein-
um stað í landinu (Reykjavík).
Kaupmönnum, kaup'félögnm, sveita-
félögum og öðrum er ekkert erfið-
ara að birgja sig upp með olíu frá
Reykjavík, heidur en nú og undan-
farið að birgja sig upp frá Kaup-
mannahöfn eða Skotlandi eða öðr-
um stöðum í útlöndum.
Þegár þetta er skrifað (föstudags-
morgun), er enn óséð um forlög
frumvarpsins. En geta má þess, að
fram er komin brej'tingartillaga í þá
átt, að veita Landsbankanum einka-
sölurétt þennan í stað þess að veita
stjórninni hann, og um jafnlangan
tíma.
Það verður nú fróðlegt að sjá,
hversu andstæðingar frumvarpsins
snúa sér við þessu.
Það erí mæli, að starfslið D.D.P.A.
hér í bænum hafi verið mjög á
hreyfingu síðan á fimtudagsmorgun-
inn, til að reyna að eiga tal við
þingmenn og hafa áhrif á þá. Eg
legg nú ekki mikinn trúnað á þá
sögu, og því síður á hitt, að þeir
lingmenn, sem annars hafa verið
frumvarpinu fylgjandi, muni verða
falir til að leggja þessu danska ein-
okunarfélaði lið sitt.
En málið er mikilsvert fyrir þjóð-
ina, og ekki sízt fyrir mótorbátaút-
veg landsmanna. Hann hefir víða
staðið svo tæpt með að bera sig, að
þessar hækkunar-aðfarir félagsins
mundu koma honum á kaldan klaka.
Stærsti mótorbátabátaútgerðarmað-
urinn hér við land hefir sagt, að
fimm króna hækkun leggi fimtán
hundruð króna aukaskatt á útgerð
sína. Hvað verður, þegar hækkun-
inn er komin upp í tíu krónur eða
meira ?
Hér getur verið um líf og dauða
mótorbátaútgerðarinnar að ræða.
Það er engiim vafi á þvi, að þess-
ar aðfarir félagsins geta rekið þús-
undir manna burt úr landinu.
Því verður óefað veitt eftirtekt,
hvernig hver þingmaður greiðir at-
kvæði um þetta mál.
J. Ó.
íslenzkur þingmaður í Canada.
Nýkomið „Lögberg“ skýrir frá þvi,
að afstaðnar séu fylkiskosningar í
Saskatchewan. Hberalar urðu þar í
miklum meiri hluta, komu að yfir 40
þingmönnum, en mótflokkurinn að
eins 7.
Einn liberölu þingmannanna er ís-
lendingur, Wilhelm H. Paulson, sem
mörgum hér á landi er að góðu kunnur.
Hann bauð sig fram í kjördæmi því
er Quill Plains heitir, og er þar tals-
verð íslendingabygð.
Wilhelm H. Paulson er fæddur á
Hallfríðarstöðum í Hörgárdal 14. ágúst
1857. Hann ólst upp hér heima, en
26 ára fór hann vestur um haf og
Verzlun
Guðrúnar J ónasson
Aðalstroeti 8.
Bezt, fjölbreyttast og ódýrast
SÆIiGrÆTI og ÁVEXTIR
í bænum.
Alls þrifnaðar gætt við afgreiðsluna.
hefir átt þar heima síðan, en fyrir
nokkrum árum kom hann tvívegis til
íslands í erindum Dominon-stjórnar-
innar; kyntist hann þá mörgum mönn-
um hér og gat sér bezta orð.
Þeir vita það gjörst sem reyna, hve
miklum erfiðleikum það er bundið fyrir
mann, sem fullorðinn kemur að heiman,
að ryðja sér braut í framandi landi,
einkum á þetta þó við um þá, sem
taka ætla þátt í stjórnmálum, því þar
háir tungan manni. Þessa erfiðleika
hefir Vilhelm Pálssyni tekist að yfir-
stíga. /
Fyrstu árin eftir að vestur kom
fékst hann við trésmíði, hafði numið
>á handiðn hjá Vilhjálmi heitnum
Bjarnarsyni frá Rauðará, þá í Kaup-
angi. Rak svo hrðavöru-verzlun, sem
þar er kallað, í Winnipeg um nokkur
ár. Var síðan um hrið í þjónustu
Dominion-stjórnarinnar, sem fyr erað
vikið. Fasteignasali var hann um
nokkur ár í Winnipeg, en fluttist
haustið 1910 til Leslie í Saskatchewan
og stofnaði verzluu þar.
W. P. tók strax þegar hann kom
vestur að hugsa um landsmál og fylgdi
jaínan frjálslynda flokknum. Brátt
fór hann að vinna fyrir flokk sinn við
kosningar, og ferðaðist þá um og hélt
ræður á þingmálafundum, en þó fyrst
að eins meðal íslendinga. En hin síð-
ari ár færði hann út kvíarnar, og var
hann oft fenginn til að tala á fundum
enskumælandi manna. Sýndi það ber--
lega hvílíkt traust flokksmenn hans
báru til hans, því til þess eru ekki
fengnir nema málsnjallir og færir
menn. W. P. er lika prýðilega vel
máli farinn og ve^ mentaður, þótt
aldrei hafi í skóla komið.
Ætla mætti, að W. P. hefði gleymt
ættjörðu sinni, þar sem hann hefir
gefið sig svo mjög að málum Canada,
en svo er ekki. Hann hefir jafnan
fylgst með í því sem hér gjörist, og
lesið flestar þær bækur og blöð sem
út hafa komið hér á landi hin síðari
ár. Hafði hann sérstaklega gott færi
á að kynna sér íslenzkar bókmentir
meðan hann rak verzlun í Winnipeg,
því þá var hann umboðsmaður Bók-
salafélagsins. Um ekkert þykir W. P.
skemtilegra að spjalla en ísland, og
þar dvelur hugur hans marga stund.
W. P. er mesti gleðimaður, fyndinn
og fjörugur í samræðum, heldur snjall-
ar tækifærisræður, og er öruggur og
einbeittur í kappræðum. Hann er
vinsæll maður, enda drengur góður.
Sveinn Bjömsson
yfirdómslögmaður.
er fluttur i Hafnarstræti SS.
Skrifstofntíini 9—2 og 4—6.
Hittist venjulega sjáifur 11—12 og 4—5.