Reykjavík - 15.03.1913, Blaðsíða 2

42
REYKJAVlK
feikféL Reykjaviknr.
lájri i jjfifcr
Leiknr í 4 þáttnm
eftir C. Hostrup
Mánndaginn 17. þ. m. kl. 8 síðd
í Iðnaðarmannahúsinn.
Hvers vegna Tyrkir biðu ósigur.
Prófessor Arminus Vambéry heitir
maður. Hann er allra manna fróð-
astur um Tyrki og þeirra hagi. Hann
heflr nýlega skrifað grein í enskt tíma-
rit um það hvers vegna Tyrkir hafi
beðið ósigur í Balkan-ófriðnum, og
farast honum orð á þessa leið :
Fyrir 60 árum kom ég í fyrsta
sinn til Tyrklands, en bókmentum
landsins var ég þá kunnugur um langt
skeið. Þá þótti mikið koma til Tyrkja
í vesturhluta álfunnar, menn dáðust að
þeim og báru virðingu fyrir þeim. Það
var mikið talað um hve gestrisin þjóð
þeir væru, og kurteisir og frjálslyndir.
Einkum keptust menn þó um að lofa
tyrkneska hermenn, og var þá sagt um
þá að enginn stæði þeim á sporði
að hreysti, þolgæði og eldmóð í
orustum.
Sextíu ár er stuttur tími, ekki nema
örstutt augnablik í veraldarsögunni.
Beri ég saman ástandið þá, og undrun
og aðdáun manna yflr því sem nú er
að gjörast, og þau miklu stakkaskifti,
sem þar eru orðin, þá flnst mér það
alt eðlilegt. Hingað til heflr mann-
kynssagan átt frá fáum jafn snöggum
umskiftum að segja. Hvernig getur á
því staðið að heil þjóð, heiit ríki, en þó
einkum herinn, sem allir dáðust að,
skuli hafa mist alt vald svo snögglega.
Þessar hrakfarir eru hreinasta ráðgáta,
en þá gátu er þó hægt að leysa ef vér
athugum hvað valdið heftr afturför
þeirri, sem lengi heflr átt sér stað.
Rothöggið korn ekki alt í einu, það kom
fram á ýmsan hátt.
Ég var sjálfur staddur á Tyrklandi
þegar írelsis- og /ramfara-aidan geys-
aði þar sem mest, og mér vaið það
brátt Ijóst að í vestur hluta álfunnar
vi8su miklu færri hvernig ástandið var
í raun og veru, heldur en Tyrkir
sjálflr, því í vestur hluta álfunnar hafa
sjaldan verið uppi menn er vissu deili
á ástandinu á Balkan. Vér létum oss
engu skifta hvað gjörðist á þessari um-
bótaöld Tyrkja, vér trúðum því sem
oss var sagt. Væri mönnum bent á
afturförina, þá var sagt að þeir menn
sem henui hömpuðu væru óvinir
Tyrkja, og vildu þeim alt til ills gjöra.
Sendiheriarnir í Miklagarði t.oguðu hver
í sinn skækilinn og vissu ekkert meira.
Þeir kærðu sig kollótta um hvernig
umbótunum mundi reiða af. Þótt að
Vesturiönd vöknuðu við og við, eins
og t. d. 1876, og við manndrápin i
Armeníu og uppreisn Ung-Tyrkja, þá
vii tust menn þó gleyma því fljótt aftur.
Slikt andvaraieysi hefir nú loks hefnt
sín og þess vegná stendur Norðurálfan
nú höggdofa. Vér viljum ógjarnan játa
því, að það hafi verið skaðvænt fyrir
Austurlandaþjóðir, að þær væru neyddar
til að taka upp hætti vora og siði og
landsstjórnarfyrirkomulag, alveg ó-
undirbúnar, fyr en þessi voðatiðindi
gjöiðust, er allar undir urðu berar.
Hnignunin byrjaði, þegar stjórnar-
skráin var gefin. Þeir sem þektu Tyrki
og var vel til þeirra, þótti leitt að
vesturþjóðirnar skyldu vera dregnar á
tálar og látnar halda, að Tyrkir væru
að taka vestræna menningu, sem ekki
var nema til málamyndar. Og ekki
urðu þeir sömu menn síður hissa, að
heyra og sjá fögnuð vesturþjóðanna
yfir stjórnarbyltingunni og sigri Ung-
Tyrkja. Sá fögnuður var miklu meiri
í Evrópu, heldur en í Tyrklandi sjálfu.
Abdul Hamid var meir hataður í vest-
urlöndum, heldur en heima fyrir, og
það ekki að ástæðulausu.
Ung-Tyrkir voru nú álitnir frelsis-
hetjur og ósérplægnir ættjarðarvinir,
og um leið kænir stjórnmálamenn,
sem alt í einu mundu koma Tyrkjum
i flokk með menningarþjóðunum, laga
stjórnarfarið o. s. frv. Þessi hugmynd
var auðvitað röng að sínu leyti alveg
eins fráleit og aðdáun manna fyrir
fyrstu endurbótunum. Eg var vel
kunnugur stjórnarbyltingarhreyfing-
unni, hafði verið við útgáfu uppreisnar-
blaðs Tyrknesks, er út var gefið í
London. Á síðari árum hefl ég fylgst
með í því, sem gerst heflr í þessum
efnum, og eg var einn af þeim, sem
rituðu aðaJ-greinarnar í blað það, sem
gefið var út í París.
Síðar meir reyndi ég sjálfur að telja
Abdul Hamid soldán af þvi að stjórná
með jafn-mikilli harðýðgi, sem gekk
vitfyrring næst. Hann var ekki ó-
skynsamur maður, en fortölur mínar
komu fyrir ekki. Mér yar því vel
kunnugt um frelsishreyfingar i Tyrk-
Jandi, en það verð ég að segja, að
mér hugnaði ekki það, sem þar var
að gerast, þvi að aðal-mennirnir í
þeirri hreyfingu höfðu ekki þá alvöru,
þekkingu og einlæga föðurlandsást til
að bera, er með þarf til þess, að vel
fari. Það voru að mestu Jeyti ungir
menn, bæði ungir að aldri og reynslu,
sem mestu réðu eftir stjórnaibylting-
una. Þeir kunnu alls ekki að stjórna,
höfðu enga reynslu í þeim efnum, og
héldu að þeir gætu á einu augnabliki
breytt þessaii gömlu Asiuþjóð og vakið
Tyrki til dáða. [Framh.j.
Nikulás Svartfellingakonungur
heflr sem kunnugt er, stjóinað riki
sínu með miklum dugnaði í meir en
50 ár. Hann er dugandis hermaður
og vitur stjórnmálamaður, hann hefir
gefið landinu stjórnarskrá. Hann er
lika skáld og þykir mikið til kvæða
hans köma, svo að þau hafa verið
þýdd á útlend tungumál. Þegar S*vart-
fellingar fengu borgina Antivari eftir
ófriðinn 1877—’78, þá sór tyrkneskur
aðalsmaður þar Nikulási konungi holl-
ustueið. Svartfellingur af háum stig-
um gat eigi fyiirgefið þessum tyrk-
neska mauni grimd þá er hann hafði
áður sýnt kristnum mönnum, og varð
af því fullur fjandskapur með þeim.
Konungur vildi sætta þessa þegna sína
og bauð báðum til veizlu. Hann bauð
þeim þar að lesa upp kvæði, er hann
hafði þá nýlega ort. Það var um Tyrki.
Lofaði hann þar mjög hreysti og ágæti
tyrkneskra hermanna, og bað þess að
fyrri yfirtroðslur þeirra yrðu þeim fyrir-
gefnar. nÞó að vér séum óvinir, þá
vil ég eigi gjöra litið úr yður, vér veið-
um að bera virðingu hvor fyrir öðrum,
svo sem sæmir hraustum drengjum".
Mennirnir sættust.
Frá ófriðnum.
Hingað er símað frá Kaupmanna-
höfn 12. Marz að :
Úrslitaáhlaup á Skutari sé í
undirbúningi.
í síðustu enskum blöðum er þess
getið að Serbar ætli þá að senda
30.000 hermanna til að setjast um
Skútarí. Er það eftir samkomulagi
við Qrikki og Svartfellinga. Þessi
hjálparher Serba á að fara á skipum
frá Saloniki og lenda í Durazzo. San
Giovanni di Medua og Antivari. Þeir
fara á grískum skipum og hafa með
sér ÍO' fallbyssur feykistórar og 24
fallbyssur minni.
Sálarfrœöislegar rannsóknir.
Harvard háskólanum í Norður Ame-
ríku voru nýlega ánafnaðar um 40,000
krónur til sálarfræðislegra rannsókna
og þáði hann gjöfina. Er það sama
sem opinber viðurkenning háskólans
— á vÍBÍndagildi þessara rannsókna.
Enda eru þær sí og æ að vekja meiri
og meiri eftirtekt, og er það annar
vottur þess, að nú síðast í þessum
mánuði verður alþjóðafundur um sál-
arfræðislegar tilraunir (Experimental
Psychologi) haJdinn í Parísarborg, og
verða þá þar til umræðu öll hin marg-
víslegu fyrirbrigði sálarfi æðislegar rann-
sóknar, þar á meðal ekki sizt þau,
sem sérstaklega eru undirstaða sam-
bandstrúarinnar (Spiritualism).
Fundinn sitja ýmsir vísindamenn og
sérfræðingar í þessum efnum.
Næstu liarðindin.
Greinar með þeirri fyrirsögn hafa
verið að koma út í „Lögréttu" undan-
farið, fróðlegar og piýðisvel skrifaðar,
eftir G. Björnsson landlæknir.
Það eiu varnaðarorð til lands-
manna, að muna eftir hörðu árunum,
þótt nú hafi verið góðæri um all-
Jangan tíma. Telur landlæknir alt hið
mikla skraf manna um foiðabúr hafa
reynst árangurslaust, og að því þurfi
að Jeita betri ráða. Nefnir hann til
tvö höfuðráð:
1) Sumyöngubœtur, svo öruggar, að
á öllum timum árs sé unt að flytja
matbjörg inn í hverja sveit á landinu,
og hægt væri fyrir vinnandi fólk að
komast úr þeim héruðum, þar sem
atvinna bregst um stund vegna harð-
inda, í aðra fjóiðunga, þar sem betur
árar og atvinna er fáanleg.
2) Tryggingaryjóðir; hér þyrftu
bændur tryggingu gegn grasbresti og
fóðurskorti i höiðum vetrum, sjómenn
gegn fiskileysi, svo að almenningur
þurfl ekki að flýja landið, eða leggjast
h landssjóðinn og lifa á útlendum öl-
musugjöfum í næstu harðindunum —
eins og þeim síðustu.
Aðvörun fyrir sjófarendur.
Að gefnu tilefni.er sjófarendum bent
á, að oft — sérstaklega á haustin þegar
vindur stendur af landi — getur mistur
legið yfir landinu, svo að vit.ar sjáist
ekki, þótt bjart sé til hafs. Einkum
getur þetta átt sér stað hjá Rifstanga
og Langanesi.
Svo segir Stj.r. í ,Lbb].B 6. þ. m.
Also sprach —
Ég hefi þvi miður verið fatlaður frá vinnu
nú um tima. Ég iékk ákafan skrifkrampa
hérna á dögunum, og upp úr houum svo
mikla blekapýju að öllum sem á horfðu þótti
nóg um, og hugðu þetta upphaf stórtíðinda.
Það var nú lika svo, þvi litlu seinna kom á
mig pyþiskt óráð, og ég tók að þylja. apáir
miklar af munni fram svo óhug sló á alla,
er á hlustuðu. Svo þungar voru spárnar.
En Þorbjörg eiginkona min þreif penna og
letraði jafnskjótt alt sem ég þuldi. Því hún
er allra kvenna vitrust. Set ég þær nú í
Reykjavíkina, svo allir landsmenn megi vita
hvers er von.
Also sprach Ingimundur.
„Sumarið 1913 verður hallæri mikið og
hungursneyð á íslandi og viðar. Þá svelta
allir, sem ekkert hafa til að lifa á. Nema
Toifi. Hann tekur lán. Þá verða frost svo
mikil að allir hverir botnfrjósa, og Tryggvi
tekur inn úr laugum allan ís til ishússins.
Þá eru haldnar tombólur á Jónsmessu og
grimuböll á miðjum túnaslætti, en allir eru
búnir með hey sín í Agústmánuði snemma,
nema G. Björnsson. Hann er búinn i Maí.
Verð á öllum matvælum hækkar svo mjög
að Sigluneshákarl kostar 12 krónur pundið
hjá Hafliða hreppstjóra, og hann borðar
hann allan sjálfur. Þá borða fátæklingar
. rottur og mýs og margarine frá Brynjólfi
Bjarnasyni. Þá er alt borðað. Þá er
hungrið svo mikið að Jón landsskjalavörður
Þorkelsson lætur sjóða og hefir til matar
sér Reykholtsmáldaga og ýms önnur forn
og fémæt handrit sem á kálfskinn eru Bkrifuð.
Þetta sumar fer Jóhann kaupmaður Jóhann-
esson i kost hjá frú Zoega og þrifst allvel.
Þá skrifar Ólafur Gje á vixil fyrir Sigurð
Hjörleifsson, en Sigurður deyr samt úr sulti,
í Danmörku hafa allir um þær mundir
varið fé sínu til kanónukaupa, svo enginn
hefir ráð á að kaupa sér matarbita, nema
kóngurinn og drotningin. Þau selja kanón-
urnar.
í Pólverjalandi elur hvolpur folald, en i
Reykjavík étur ársgamall köttur ritstjóra
Vísis, þrjá Visis-straka og nefið af Júliusi
Halldórssyni. Þá gjörist margt sögulegt.
Þá er Magnús Torfason dæmdur af lifi i
yfirréttinum, en vill ekki una við dóminn.
Þá sækja sjö prestar um laust brauð, en
það er veitt cand. theol. Halldóri Jónssyni
af því hann sótti ekki. í Júlimánuði er Jón
Árnason prentari tvisvar endurreistur i
stúkunni Bifröst, og í sama mánuði er
Samson Eyjólfsson sæmdur jústitsráðsnafn-
bót. Þá er áfergja presta um giftingar
orðin svo mikil, að þeir vaða inn í húsin og
gefa saman konur og karla að þeim nauð-
ugum. En i Ágústmánuði seint drífur séra
Jóhann þrjár telpur úr efsta bekk barna-
skólans, til að giftast kærustum sínum, að
foreldrunum fornspurðum, og meðan þeir
(foreldrarnir) eru að drekka kaffi með boll-
um inni á Skjaldbreið.
í þessum mánuði er samþykt á alþingi
eftir uppástungu Jóns alþingismanns ólafs-
sonar, að Bjarni Jónsson frá Vogi skuli fara
með viðskiftaráðunautsstarfið á meðan hann
lifir, en að honum látnum skuli það ganga
að erfðum í ætt hans. Þá kemur doktor
Valtýr gangandi á ís frá Kaupmannahöfn
og setur upp 3571 kr. 71 ey. ferðakostnað-
arreikning. Tvö þúsund kr. fyrir skóslit,
eitt þúsund kr. ýmislegt 07 hitt fyrir þjór-
fé. Þá eru samþykt lög á þingi um að
refsa þeim, sem stela af landssjóði. Þá fara
margir á höfuðið. Þá leikur Jeikfélag Reykja-
víkur söngleikinn „Carmen“ og syngur
Kristján Þorgrímsson hlutverk Don José af
lílilli snild. Þá er Gisli Sveinsson gerður
að dannebrogsmanni og margir dæmdir i
tukthúsið. Ýmislegt ótrúlegt ber þá við.
Stúlka fyrir vestan bæ elur fimmbura og
getur feðrað þrjá þeirra, en Guðm. Egilsson
gjörist anarkisti og sprengir stórhýsi sitt á
Laugavegi, sjálfan sig og niu tíu og fimm
vínarbrauð i loft upp.
Þá gerist margt hér í bænum, sem eg er
of finn. til að segja frá. Þá er og mörgu
logið upp á sjálfan mig.
Eg hefi talað,
Ingimundur.