Reykjavík - 09.08.1913, Qupperneq 1

IRe^kJ aví ft.
Laugardag 9. A^úst 1913
XIV., 33
Bitstj. Kr. Linnet
Laugaveg 37.
Heima kl. 7—8 siðd.
Feluleikurinn.
Brot úr íslenzkri stjórnmálasögu.
Eftir próf. Lárus H. Bjarnason.
22. apr. 1912 vitnaðist það, að 1
eintak af leynisamningnum væri kom-
ið í hendur hr. Oísla Sveinssonar og
er mér persónulega kunnugt um, að
fregn sú sló miklum felmtri á bræð-
inga. Daginn eftir hitti hr. H. H.
mig á heimili mínu og stakk eg þá
upp á því við hann, að leynisamning-
urinn væri ónýttur en 2 menn, sinn
af hvorum flokki, gerðir á fund kon-
ungs til þess að ganga úr skugga um
hvers vænta mætti þaðan. Skyldu
grið sett um sambandsmálið á meðan
og síðan leitað undirtekta beggja flokka
um málið. Hr. H. H. þóttist ekki
sjálfur geta barist fyrir þessu, en stakk
upp á því, að við hr. Einar Hjörleifs-
son ættum tal um þetta, enda lofaði
ég að taka við hr. E. H. í þvi skyni.
Við hr. H. H. höfðum átt tal sam-
an kl. 10 um morguninn 23. apr.
Samdægurs um kl. 121/* e. h. kom
hr. Einar Hjörleifsson til mín. Talið
barst fyrst að því, að leynisamningur-
inn væri kominn í „ómildra" hendur
og að búast mætti við, að samningur-
inn yrði birtur almenningi von bráðar.
Hr. E. Hj. kvað „líf liggja við“, að
samningurinn yrði ekki birtur, og varð
það að ráði, að ég reyndi að fá mann,
sem vel er kunnugur hvorum okkar
hr. G. Sv. um sig, til þess að tala svo
um fyri^hr. G. Sv., að hann birti
ekki samninginn. Ég bar upp fyrir
hr. E. Hj. sömu tillöguna og fyrir hr.
H. H. um morguninn, og lagði sér-
staklega áherzlu á það tvent, að ekk-
ert mætti gera að ófrávíkjanlegu skil-
yrði fyrir samtökum um málið að svo
stöddu og að leynisamningurinn yrði
að falla niður. Hr. E. Hj. tók heldur
vel í sjálfa tillöguna, en hélt allfast á
niðurlagi leynisamningsins, loforðinu
um flokksrofin og stofnun nýja flokks-
ins, sagðist hafa fengið sína menn til
fylgdar með því einu. Ég sagði hon-
um, að ekki lægi nein fullnaðartrygg-
ing í slíkum skuldbindingum, gáfaðir
menn „gætu“ smokkað af sér flestum
böndum, og játti hr. E. Hj. því að
nokkru leyti um leið og hann laut
niður og sagði með mér minnisstæð-
um svip: „Að vísu, en tdkmörk eru
J>ó fyrir öllu“. Skildum við hr. E. Hj.
svo með virktum eftir um 2 stunda
samtal, enda lofaði hann að bera til-
lögu mína undir samverkamenn sína,
og skildist mér á honum sem búast
mætti við sæmilegum árangri af þeim
umleitunum, ef komið yrði í veg fyrir
að leynisamningurinn yrði birtur.
Stundu síðar hitti ég mann þann,
er tala skyldi við hr. G. Sv. Hann
tjáði mér, að hr. Skúli Thoroddsen
mundi hafa komizt yfir leynisamning-
inn, enda mundi hr. G. Sv. alls ekki
fáanlegur til að fara leynt með samn-
inginn.
Samdægurs birtist leynisamningur-
inn á prenti í „Þjóðviljanum" og
„Yísi". Og féllu þá niður samkomu-
lagstilraunirnar um tillögu mína, en
ég skrifaði þá greinarkorn, er birtast
átti í „Rvík“, en síðar var gefið út
sérprentað og kallað „Nýju samtökin*.
Nokkru síðar, eða 4. Maí, átti ég
langt tal við hér ónefndan Heima-
stjórnarblaðamann. Hann tjáði mér,
að hann hefði alt af skilið svo Heima-
stjórnarbræðingana, sem þeir væru að
„draga ísafoldarmenn á eyrunum“ til
að negla hana og hennar fylgismenn,
en héldu öllum leiðum opnum fyrir
sig. En áður hafði ég sannspurt það
eftir hr. Einari Hjörleifssyni, sem nú
kvað vera orðinn samverkamaður blaða-
mannsins, og lengi hefir verið „hæzta
ráð og kanselli" hr. H. H., að hr. E. H.
forsvaraði leynisamninginn gagnvart
sínum mönnum með því, að utan-
ríkisráðherrann íslenzki í Kaupm.höfn,
ætti að verða deilu atriði milli íslend-
inga og Dana, og að nú væru Sjálf-
stæðismenn vissir um að fá nýjar
kosningar áður en langt um liði.
Svona voru heilindin á háða hóga.
í næsta flokki segi ég sögu alþingis-
bræðingsins 1912, og síðan syng ég
yfir „grútnum* sáluga.
Ég tel það lífsnauðsynlegt, að kjós-
endur og þjóðin í heild sinni fái að
sjá og heyra, hve óhyggilega og
óheilt hefir verið farið með landsins
mesta mál. Vona, að sú saga færi
mönnum enn einu sinni heim sanninn
um það, að óvandað vopn bítur jafn-
vel ekki fyrir góðu máli, sízt til
lengdar. [Framh.].
Skattamáls-rxður
Jóns Ólafssonar,
(við 3. umr.)
I.
Herra forseti! — Af því að ég var
einn i nefnd þeirri sem um frumvarp
þetta fjallaði, og var þar í meiri hluta
og studdi að því, að frumvörp þau
sem hér liggja fyrir, fengju fylgi nefnd-
arinnar, þá finn ég ástæðu til að lýsa
afstöðu minni til málsins og gera
grein fyrir atkvæðagreiðslu minni.
Ástæður mínar til þess að styðja
þessi frumvörp, eru tvenns konar, og
skal ég nú nefna þær.
Fyrst er það, að ég tel beina skatta,
þegar þeir eru þolanlega sanngjarnlega
á lagðir, réttlátari í, sjálfu sér heldur
en óbeina skatta, eða tolla svo nefnda.
Beinu skattarnir eru nefnilega miðaðir
við eign manna eða tekjur, og standa
þannig í meir eða minna réttu hlut-
falli við gjaldmegnið. En tollarnir eru
aftur lagðir jafnháir á vörutegundir,
og koma því, að því er nauðsynjavör-
ur snertir, eins háir á öreigann sem
auðmanninn. Þeir eru ranglátasti á-
lögu-vegur, sem til er. Þeir eru, ef
mér leyfist að komast svo að orði,
ekki annað en löghelgaður vasaþjóf-
naður, — lögleyfðir fyrir landssjóð til
þess að lauma hendinni í hvers manns
vasa, hálfgert í laumi.
Af þessari skoðun, sem ég hygg
viðurkenda af ölium viðskiftafræðing-
um í heimi, þeim er nokkurt nafn
hafa.
Játa skal ég það, að 1. þ. m. Reyk-
víkinga hefir rétt fyrir sér í því, að
skattar þessir komi harðara niður á
bæði landbændur og menn við sjávar-
síðu, heldur en núgildandi skattalög.
Auðvitað! Úr því að tilgangurinn er
að anka tekjur landssjóðs fram yfir
það sem beinir skattar gefa nú af sér,
þá hlýtur að koma hærra gjald á gjald-
þegna. Hitt var gildara í athugasemd-
um hans, er hann sýndi með rökum fram
á, að hækkunin yrði mun meiri á mönn-
um í kauptúnum og mönnum við sjávar-
síðu yfir höfuð en á landbændum, og
það væri misrétti. En þurfi að auka
tekjur landssjóðs, þá svara ég því, að
tollarnir fela þó í sér enn meira mis-
rétti fyrir sjávarmenn, og því kýs ég
heldur hækkun beinna skatta en tolla.
Út af því sem háttv. 1. þ.m. Reyk-
víkinga sagði, kom sú athugasemd frá
háttv. 1. þ.m. Skagfirðinga, að rang-
lega hefði verið farið með samanburð-
inn, af því ekki hefði verið tekið tillit
til skipa; en þau væru eins konar
fasteign.*
Það er mér alveg ný kenning, að
skip sé fasteign. Ef háttv. þingmað-
urinn kæmi inn í banka og ætlaði sér
að fá veðdeildarlán út á skip sem
fasteign, er ég hræddur um að hann
yrði að bíða töluvert lengi eftir láninu.
Ef þarf að auka tekjur landssjóðs,
verð ég, eins og ég hefi gert í nefnd-
inni, að hallast að frumvörpum þess-
um, og þá óhreyttum, eins og þau
komu úr nefndinni.
Mig furðar á því, að tveir háttv.
nefndarmenn úr meiri hluta nefndar-
innar flytja nú breytingartill. (þskj.
206) gagnstæða því, sem þeir greiddu
atkvæði með í nefndinni og ég með
þeim.
Það er alveg ný afstaða, sem þeir
hafa tekið í þsssu máli. Ef þessi breyt-
ingartillaga hefði komið fram í nefnd-
inni, hefði ég gert ágreining. Það er
fyrir mér eins og mörgum öðrum
„princip-spursmál* að þessar jarðir
séu ekki undanþegnar gjaldi.
Ég get því ekki greitt atkvæði með
breytingartill., og tæplega með frum-
varpinu, verði hún samþykt.
Annars er ég frumvarpinu fylgjandi
eins og það liggur fyrir frá nefndinni,
svo framarlega sem nauðsyn ber til
að auka tekjur landssjóðs.
Þá er á það að líta, hvort slík
nauðsyn sé ekki fyrir hendi. Ég tók
það skýrt og oft fiam í nefndinni,
gagnvart minnihlutanum sérstaklega,
að það sem knýði mig til að styðja
frv. þessi, væri það, að ég í annari
nefnd, bankanefnd, væri með að flytja
annað frv., sem bakaði landssjóði 100
þús. kr. útgjöld næstu 20 árin; og
vildi ég því með þessum frv. bæta
landssjóði upp útgjöld, þau sem af
hinu frumv. leiddi, ef það næði fram
að ganga. í því var farið fram á að
landssjóður greiddi lán, það sem tekið
var handa Landsbankanum, með 100
XIV., 33
Drekkið *^HI
Egilsmjöð og MaltextraKt frá
innlendu
ölgerðinni
„yigli Skallagrimssyni".
Ölið mælir með sér sjálft.
Sími 390.
þús. kr. á ári í 20 ár, en bankinn
skyldi borga landssjóði vöxtu af lán-
inu þessi ár.
Ef tvö fyrstu frv. á dagskránni ná
fram að ganga, mundu þau auka tekj-
ur landssjóðs um 65 þús. kr. á ári.
Og eftir frumkvæði mínu tók nefndin
upp stimpilgjaldsfrumvarpið, sem mundi
gefa landssjóði um 30 þús. kr. Með
öðrum orðum: Öll þrjú frumv. mundu
auka tekjur landssjóðs um 95 þús. kr.
eða sem næst bæta upp útgjaldaauk-
ann, 100 þús. kr. á ári til Landsbank-
ans, næstu 20 árin. Þetta tók ég
skýrt fram hér í deildinni undir um-
ræðunum um bankafrv. og eins undir
umræðu um stimpilgjaldsfrumvarpið.
Þá taldi ég þeim frumv., sem hér
er um að ræða, vel fylgjandi gegnum
þingið og vel gert að koma þeim fram,
svo að tekjuaukanum, sem af þeim
mundi leiða, yrði varið til að bæta
upp það fé, sem landssjóður legði
Landsbankanum til. — Þessi var og
er tilgangur minn með fylgi við frum-
vörpin, en ekki hitt að demba á þjóð-
ina 95 þús. kr. sköttum, ef landssjóð-
ur þarf ekki nauðsynlega á fénu að
halda.
En úr sæti hæstv. ráðherra var
lagst allfast á móti frv. um bankann,
er það kom fram, og þegar stimpil-
gjaldsfrumv. var til umræðu, var
hæstv. ráðherra sjálfur viðstaddur og
lagðist hann þá eigi síður fast á móti
því, taldi hann þá hag landssjóðs svo
góðan, að það frv. væri óþarft, lands-
sjóður þarfnaðist ekki fjársins.
Ég skora nú á kæsthv. ráðherra að
segja, hvort hann vilji heita því að
beitast fyrir það, að bankafrumvarpið
komist í gegnum þingið.
Yill hæstv. ráðherra og vill formað-
ur stjórnarflokksins, sem hér á sæti
í deildinni, sjá um, að það frumvarp
komist í gegn um efri deild?
Vona ég að báðir svari játandi, og
mun ég þá greiða atkvæði með þessu
frumvarpi. (Pétur Jónsson: Fæst ekki
nema eitt atkvæði ?) Hver ræður sínu
atkvæði. Það liggur í augum uppi, að
ef á að drepa bankafrumvarpið, þá er
horfin ástæða mín til að styðja frum-
vörpin, því að mér virðist algjörlega
lega ástæðulaust að kasta nýjum skött-
um á þjóðina, þar sem þeirra er þá
engin þörf.
Youa ég að ég fái slíka yfirlýsingu,
að ég geti með góðri samvizku stutt
þetta mál með atkvæði mínu.
II.
Herra forseti! Ég skildi ekki vel
orð hæstv. ráðherra, er hann í sam-
bandi við ummæli mín fór að nefna
„hrossakaup*. ‘Er mér óskiljanlegt,
hvernig honum fór að detta slíkt í
hug.