Ríki - 18.08.1911, Qupperneq 2

18
R í K I
áður er sagl ekki leitt í lög með
stjórnarskránni; að eins gefin heim-
ild til þess að leiða það í lög. Par
á móti yrði lögleitt alþýðuatkvœði um
breytingar á sambandinu milli Islands
og Danmerkur, þannig að hverja slíka
breyting, sem alþingi samþykkti, væri
skylda að leggja undir leynilega at-
kvæðagreiðslu allra kosningabærra
manna í landinu til samþykktar eða
synjunar. Með því yrði þjóðinni
tryggð mikilsverð rjettindi.
Eptir hinu nýja frumvarpi yrði
hvergi minnst í stjórnarskránni á
nein eptirlaun, hvorki ráðherra nje
annara embættismanna. Með því
væru auðvitað ekki eptirlaun afnum-
in. En þau mætti afnenia, ef mönn-
um sýndist svo, án stjórnarskrárbreyt-
ingar.
Þingrofs-ákvœðinu er breytt til bóta.
í stjórnarskránni stendur, að alþingi,
skuli stefnt saman nœsta ár eptir að
það var leyst upp. Frumvarpið mæl-
ir svo fyrir, að alþingi skuli stefnt
saman innan árs frá þingrofi. Efþing
er nú rofið um þingtímann, áður en
fjárlög eru samþykkt, er ekki unt að
fá fjárlög samþykkt fyrir lok fjárhags-
tfmabilsins, af því að þinginu má
ekki stefna saman fyr en næsta ár.
Frumvarpið bætir úr þessum galla.
Um bráðabirgðarlög bætir frumvarpi
ið þeim ákvæðum við ákvæði stjórn-
arskrárinnar, að samþykki alþingi þau
ekki áður en þingi slítur, falli þau
úr gildi, og að bráðabirgðafjárlög
megi eigi gefa út, ef fjárlög fyrir fjár-
hagstímabilið eru samþykkt af alþingi
Eptir núgildandi ákvæðum getur
konungur ráðið því, hvenœr reglulegt
alþingi kemur saman það ár, sem það
á að heyja. Eptir frumvarpinu get-
ur hann stefnt alþingi saman á und-
an hinum lögmælta degi; en hann
getur ekki frestað samkomudegi þess.
Um aukaþing er svo fyrir mælt í
frumvarpinu, að krefjist meiri hluti
þingmanna hvorrar deildar, að það
sje haldið, þá kveðji konungur al-
þingi til setu svo fljótt sem unt sje,
en að það þing megi ekki lengur
sitja en 4 vikur án samþykkis kon-
ungs.
Á yfirskoðun landsreikninganna gerir
frumvarpið þá breytingu tilbóta, að
sam«inað alþingi skuli kjósa þrjá yfir-
skoðunarmenn með hlutfallskosningu,
í stað þess sem þeir eru nú,kosnir
tveir að eins, sinn í hvorri deild.
Með því er það tryggt, að yfirskoð-
unin verði ekki eingöngu í höndum
stjórnarsinna.
Með eitt ákvæðið finnst mjer þing-
inu ekki hafa tekist vel. Jeg held,
að þingið hafi alls ekki ætlast til
þeirra afleiðinga, sem af því ákvæði
geta leitt. Pað er 2. ákvæðið um
stundarsakir:
»Á fyrsta reglulega alþingi eptir
kosningar skal ákveða með hlutkesti,
hverir hiutfallskosnir þingmenn deiid-
arinnar skuli fara frá eptir ö ár.«
Með þessu ákvæði eiga menn á
hættu, að tilætluninni með hlutfalls-
kosningarfáist ekki að fullu framgengt.
Gerum ráð fyrir að flokkaskipting
hlutfallskosinna þingmanna sjeö : 4.
Minni hlutinn getur misst alla sína
menn við það hlutkesti. Meiri hlut-
inn missir þá 1. Sje flokkaskipting-
in óbreytt í landinu við næstu hlut-
fallskosningar, getur minpi hlutinn
ekki haft á þingi næstu 6 árinmeira
en 2 menn, þar sem hann ætti að
hafa 4. Petta er bersýnilega ósann-
gjarnt. Og hvernig sem flokkaskipt-
ingin er á annan veg, getur sú ósann-
girni komið fyrir. Gerum ráð fyrir
t. d., að það væri meiri hlutinn, sem
missti 4, og hjeldi eptir tveimur. Pó
að engin breyting hefði orðiðáfloka-
skipting í landinu, ætti hann ekki
vís meira en 3 sæti af þeim 5, sem
um væri keppt. Hann hætti þá að
vera meiri hluti hlutfallskosinna þing-
manna um ó ár, þó að hann hefði
meira hluta þjóðarinnar að baki sjer
við kosningarnar. Pessi er ekki til-
gangur hluífallskosninganna.
Pingmennirnir ættu, að svo miklu
leyti sem unt væri, aðganga úr eftir
hlutfalli við flokkamagnið á þinginu,
til þess að svo góð trygging fengist
þess, sem kostur væri á, að þjóðar-
viljanum yrði framgengt viðkosning-
arnar. Jeg hefi borið það undir lög-
fræðinga, hvort þessu yrði kipt í lag
með sjerstökum lögum — auðvitað
þannig, að enginn gengi úr annan
veg en eftir hlutkesti, en jafnframt
þannig að ílokksmagnið væri látið
segja tii um það, svo sem unt væri,
hve margir ættu að fara úr hvorum
eða hverjum flokki. Lögfræðingarnir
hafa þar sumpart verið ósammála,
sumpart í óvissu. Jeg skal engan
dóm á það leggja, þó að mjer finn-
ist, að fyrirmælum frumvarpsins sje
fullnægt,ef hlutkesti er haldið um hvern
þingmann, sem úr gengur.
Breytingarnar eru nokkurar fleiri.
En þær sem nú eru ótaldar finnast
mjer þess eðlis, að ekki sje þörf á
að lengja þessa grein með því að
skýra frá þeim hjer.
VII. Niðurlagsorð.
Pó að þetta stjórnarskrárfrumvarp
sje að sumu leyti nokkuð á annan
veg en ýmsir mundu hafa á kosið,
þá finnst mjer breytingarnar vera svo
mikilvægar, og yfirleitt til svo mikiila
bóta, að þjóðin ætti að krefjast þess,
að frumvarpið verði samþyktá þing-
inu næsta ár.
Við getum ekki hugsað okkurnokk-
ura stjórnarskrá, sem allirve rð aánægð-
ir með. Og það sem helzt er líklegt,
að deilt verði um í frumvarpinu, er
miðlunar-Ákvcef>\, sem mjer virðist, að
allir ættu að geta sætt sig við.
Pjóðin ætti að mótmæla öllum breyt-
irigum á frumvarpinu á næsta þingi,
og hún ætti ekki að kjósa aðra á
þing en þá sem lofa að vera á móti
öllum breytingum. Okkur liggur á
að fá breyting á stjórnarskránni. Kon-
ungkjörið þinglið er orðið í svo miklu
ósamræmi við stjórnarfyrirkomulag
okkar, að úr því er að verða hneyksli,
auk þess sem það erhættulegt, efþví
fyrirkomulagi er beitt með óbilgirni.
Og svo miklir sparnaðarmenn eig-
um við að vera, að við þvælumst
ekki með stjórnarskrárbreytingar leng-
ur en þörf gerist. Hver almennur
starfsdagur á þinginu kostar alt að
700 kr., aukferðakostnaðar, og stjórn-
arskrárbreytinga-stapp lengir, eins og
nærri má geta, þing að góðum mun
Ekki dettur mjer í hug að halda
því fram, að ekki sje kostandi fje til
þess að fá bætur á stjórnarskránni.
En sje farið að breyta því frumvarpi,
sem nú liggur fyrir þjóðinni, á jeg
ekki von á neinum bótum. Jeg ávon
á hættulegum stórskemdiim, eftir því
sem talað er af hálfu þeirra manna,
sem halda breytingum fram.
Og það er einkum þess vegna, að
mjer virðist, að þjóðin ætti að leggja
kapp á að fá stjórnarskrárfrumvarp
síðasta þings samþykt á aukaþing-
inu að ári.
—:----m------
íslendingar geta haldið henni uppi sjálfir.
Þegar Danir frjettu um það í vor,
að alþingi síðast hefði neitað um að
láta danska ríkissjóðinn fá nokkuð af
botnvörpusektunum, og 'nafði lýst því
yfir að Danir mættu engrar borgunar
vænta fyrir landhelgisgæzluna hjer við
land fyr en þeir viðurkeryú það skýlaust,
að íslendingar sjálfir ætti landhelgina,
en ekki Danir þá tóku dönsku blöðin
að hóta því, að senda ekkert gæzluskip
hingað til iands eptirleiðis. Hafa þeir
sjálfsagt haldið, að við það mundi ís-
lendingum falla allur ketill í e!d, þv'
ókleyft mundi þeim vera að geta gætt
fiskiveiða sinna sjálfir, enda mundu þeir
hafa litla hugmynd um hvaða kostnað
slíkt hefði í för með sjer. Við slíkri
hótun mátti auðvitað búast. Einn af
þingmönnum Landvarnarflokksins hafði
því um þingtímann gert ráðstafanir til
þess að fá ákveðna fræðslu um það, frá
mönnum, sem vit hefði á bæði hvað
landhelgisgæzlan hér mundi kosta á ári,
og hvernig henni yrði haganlegast fyrir
komið, svo að hún kæmi að sem bezt-
um notum. Skýrslu eða áætlun um
þetta fjekk hann frá kapteini einum í
flota Frakka, sem og er riddarí af heið-
ursfylkingunni. Er skýrsia sú á þessa
leið:
Skip af sömu gerð og botnvörpungur,
en útbúið sem skóla- og spítalaskip,
mundi ef það væri 600 lestir að stærð,
fást hjá skipasrmð í Le Havre fullbúið
fyrir 250 þúsund franka eða hér um
bil 180 þúsund krónur. Ef nota ætti
slíkt skip til strandvarna, yrði að vopna
það með 2 fallbyssum, 47 m. m. að
vídd, er drægi 6 kilometra. Ferð skips-
ins með þessu verði gæti verið 11
mílur á vöku.
Ofice'ar á skipinu yrðu að vera 5
Tveir af þeim yrðu að kunna til her-
skapar og 1 þeirra til vélafræði. Þessir
3 officerar mundu — fyrst í stað þurfa
að vera útlendingar, og laun þeirra
hæfileg 7000 frankar, eða rúrnlega 5000
kr. Þá væri hægt að ráða á Frakk-
landi og væri .bezt að láta kunnuga
menn gera það, svo að menn ætti síð
ur á hættu að fá land- og liðhlaupa.
Auk þessara manna mundi næg skips-
höfn ef 17 manns væri, og væri skipið
jafnframt skólaskip, mundu skipsmenn
fást ókeypis eða ættu jafnvel að gefa
eitthvað með sjer. Vélarpróf gætu þeir
tekið hjá vjelmeistara skipsins. Kenslu-
tíminn fyrir almenn skipstjóraefni yrði
að vera 1 ár, en fyrir herforingjaefnin,
er færir væri að veita landhelgisgæzlu-
skipunum forstöðu, 3 ár. Útgerð skips-
ins öli mundi árlega kosta um 80,000
franka eða 57—58,000 kr. Að skipi
og skotfærum mundi þurfa að ditta 4.
hvert ár. Skipsmenn yrðu að vera vopn-
aðír og hafa einkennisbúning, og bend-
ir herforingin til hvar vopnin fengist
hentuglega. Á spííala skipsins mætti
gera ráð fyrir 5 sjúklingum að jafnaði.
Til þess að útgerðin beri sig yrði skip-
ið að ganga ait árið. í reksturskostnað
skipsins ættu botnvörpusektir og tekjur
spítalans að koma. Útlendir herforingjar
rnundu ekki fást, nema þeim væri ætluð
eftirlaun. Áætlað er að þegar alls er
gætt að útgerðin mundi borga sig.
Upphæðir þær, sem að framan eru
taldar, eru allar miðaðar við hvað mest
muni til þessa ganga. Skipið mætti
ekki standa undir umsjón flotamálaráða-
neytisins danska, ætti að sigla undir
íslenzku flaggi, og stjórnmál á skipinu
ætti að vera á íslenzku.
Svona er álit hins frakkneska flota-
kapteins.
Það er ekki lengur nein ráðgáta, að
íslendingar geta sjálfir sjeð um land-
helgisgæzluna, og það er undir þeim
sjálfum komið, ráðdeild þeirra og dugn-
aði, hvort þeir hafa menningu í sjer til
að gera það. Það er og undir þeim
sjálfum og álituin komið, hve öflug
strandgæzlan yrði, hvort skipin yrði eitt
eða fleiri.
Þjóðráð.
Jónas Quðlaugsson og Knud Berlín
er nú skærasta tvístirnið á danska himn-
inum. Dönum þykir pað eitt vit, sem
þeir segja um íslands mál. En oflangt
yrði hjer að telja alt það ágæti, er þeir
aita báðir. Skal því aðeins drepið á eitt
þjóöráð sem Jónas hefur fundið. Hann
ritar langa grein í danska >ríkinu« um
náma á Islandi, og er upphaf greinar-
innar bjöguð þýðing (viðlíka og þýðing-
in á Maríu Orubbe) á innganginum að
sögu Einars Hjörleifssonar, er nefnist
»Gull«. Aftanvið bætir hann svo löngu
máli um ýmsa þá hluti, er hann hefur
sjeð af speki sinni, því hann er maður
hundvís. Er þar helzt að nefna ótta
hans um íslenskt þjóðerni af völdum
gullsins, en einkum umhyggjusemi hans
til að af«týra hættunni. Mun bezt fara
að segja það með hans eigin orðum,
hversu hann svarar sinni eigin spurning,
hvort nokkuð verði aðgert:
»Það er vafasamt, en þó hugsanlegt
Eina lífsvonin fyrir íslenskt þjóðerni mundi
vera sú, að Norðurlandabúar, sem þekkja
og virða íslenska menning og þjóðerni,
fengi yfirhöndina á Islandi í sambandi
við íslendinga, og eignuðust í tíma auðs-
uppsprettur þess. Einir getum við það
ekki, hvað sem þeir íslensku »chauvin-
istar« (íslenskan á ekki orð yfir þessa
hugmyndarleysu) meina og segja. Jeg
hefi áður komið fram með þessa hugs-
un með öðru móti, þegar jeg lagði til
að danskir bændapiltungar flyttist til ís-
lands, og jeg endurtek það hjer. En í
þessu máli er þó þörfin ennþá meiri,
og ágóðinn mun að líkindum verða
ennþá vísari.
Mjer finst það að minsta kosti ófyrir-
gefanlegt skeytingarleysi af Dönum, að
þeir ransaka ekki að minsta kosti einsog
aðrir, hvort námagröftur borgar sig á
íslandi, og reyna í tíma að ná hlut í
námunum, ef þeir reynast ábatavæn-
legir. En enginn danskur efnamaður
hefur reynt það svo jeg viti.
Og þó er þetta ekki eingöngu ábata-
mál fyrir Danmörku, heldur einnig póli-
tiskt stórtnál. Jeg tel nefnilega víst að
ef íslenskir námar ganga í greipar Eng-
lendingum, Frökkum eða Þjóðverjum,
þá tnuni þessar þjóðir leggja hug á ís-
Iand.«
Hann er brjóstheill, drengurinn. ís-
lendingum ætti að skiljast af þessu, hverj-
um hann þjónar.
íslendingur.