Suðurland - 13.09.1913, Blaðsíða 2

54
SUÐURLA'ND
XBXBXaXBXKHXBXBXBXliXilXlg|
ló~~2o0 0 afslálíur —
verður geflnn af öllum vetrar-
SJÖLUM
í haust.
E n n f r e m u r: 20 % afsláttur af
F a t a t a u u m og K j ó 1 a t a u u m
ullar og hálfullar.
Af öllum öðrum Yefnaðarvörum 10%.
Lítið því fyrst inn þar, sem bezt borgar sig að kaupa alla
Yefnaðarvöru
en það er á v a 11 hjá
VERZLUNIN BJÖRN KR1STJÁNSS0N
I Kcykjavik.
mxmxmmxmxmxmxmxmxm
x
■
x
B
I
5
■
i.
X
gætt, að venjulega fellur nokkuðj úr
við framtal; óvíst hve mikið.
Af þessu sést, að það er allmikið
fé sem menn taka á þennan hátt
upp úr moldinni. Og þó eru ekki
nema fá ár síðan farið var að leggja
stund á þessa vinnu fyrir alvöru, ef
það er þá byrjað ennþá í öllum hér-
uðum þar sem ástæður leyfa; um
önnur er ekki að tala. Framförin í
þessu efni er mjög lofsverð, og þó
undarlega lítil, þegar á það er litið,
hve ágætlega hún borgar sig. „Kál-
garða“-ræktin svo nefnda er nú kom-
in á þann rekspöl, að varla er hætt
við að hún deyi út héðan af; hún
er orðin að aukaatvinnu sera gefur
góðan arð. Hitt er annað mál, hvort
ekki mætti stunda hana með minni
fyrirhöfn og fá þó eins góðan eða
betri arð; út. í það verður ekki farið
hér.
Það sem hér verður athugað er
það, hvort ekki megi færa út svið
garðyrkjunni frá þeim þröngu tak-
mörkum sem hún nú er. bundin. Það
mun verða álitið að ekki sé bætandi
á verkefni sveitafólksins, ekki fleira
en það nú er orðið; síst af öllu beri
að auka seinlegu vinnuna. Pað er
heldur ekki tilgangurinn með þessum
línum. Hann er miklu fremur sá,
að benda á leið til að láta sér verða
nokkuð meir úr tímanum og nokkru
af því vinnuafli, sem nú kemur ekki
að notum.
Garðyrkjunni má skifta í tvent;
matjurtarækt og skrautjurtarækt.
Ear sem hér á eftir er talað um garð-
yrkju, þá er átt við skrautplöntur og
matjurtir, aðrar en rófur og kartöfl-
ur; ræktun þeirra ætti að verða að
akuryrkju.
Garður með hinum nýju plöntum
þarf ekki að vera stór í byrjun, ef
vel gengur má stækka hann, ef illa
gengur, þá er best að hafa eytt sem
minstu til ónýtis.
Til hvers á garðurinn að vera?
Til gagns og prýðis. Hvert gagn er
að slíkum garði? Æði margt! Hér
koma nokkrar bendingar.
Pað er talið eitt af meinum þjóð-
ar vorrar, hvað margt er keypt frá
útlöndum en fátt tekið á heimalandi.
Það annað, hvað fæðan innlenda er
einhæf og óblönduð, og þar af leið
andi dýr og tormelt. Alkunn kenn-
ing er það lika, að íslenskum bænda-
lýð sé áfátt í áburðarhirðingu og
notkun landsins. Alt er nú þetta
fróðleikur að vísu, en „hægara er að
kenna heilræðin enhaldaþau". Hér
ætti garðyrkjan að hjáipa til.
Við valið á garðstæðinu verður að
gæta grant að öllum gróðrarskilyrð -
um garðjurtanna. Er það gott um-
hugSunarefni fyrir hvern jarðræktar-
mann. Tilhögunin í garðinum reyn
ir á smekkvísi, og er hvorttveggja
gott að æfa. Garðurinn útheimtir
áburð og haganlega meðferð hans;
getur það gefið tilefni til umhugsun-
ar um túnið. Auk þess tekur garð-
urinn við ýmsum áburði sem tún-
inu er ekki boðinn, og kemur þá að
notum i garðinum í stað þess að vera
arðlaus, eða verra en það. Mesta og
mikilsverðasta umhyggju þurfa þó
sjálfar jurtirnar hver fyrir sig, og sú
fyrirhöfn borgar sig best af allri garð-
vinnunni.
Ágóðinn er auðsær hvernig sem á
er litið. Nú, í sjálfri dýj tiðinni, er
flutt inn í iandið þó nokkuð mikið
af útlendum garðávöxtum, sem vel
geta þrifist hér og lítið kostar að
rækta; augiýsingarnar altaf í blöðun
um öðru hvoru. Mundi eigi sæmra
að reyna að ala þá í íslenskri moid
og spara þannig fúiguna, sem fyrir
þá gengur út úr landinu?
Helst er það „heldra fólkið" sem
kaupir þessa garðávexti og þykist
gera góð kaup. Efnalitla fólkið neit-
ar sér um þá, því það þekkir ekki
gæði þeirra. Hér er gróðavonin tvö
föld; fyrst að rækta jurtirnar sjálfur
til eigin nota, og siðan aðskapainn-
lent framboð á þeim; á því mundu
allir græða, bæði framleiðendur og
notendur.
Gæði garðjurtanna eru margvísieg.
Sjálfar eru þær allra hluta ódýiastar
þegar þær eru ræktaðar heima, og sá
kostur er ekki einskisverður. Þær
eru ágætlega failnar til að blanda nieð
okkar einhæfu inniendu fæðutegundir,
og miklu holiari en margt af því
sem keypt er frá útlöndum dýrum
dómum ; sumar þeirra eru besta krydd.
Því hefir verið haldið fram, að
heilsufar fólksins fari síversnandi, og
sé fæðinu um að kenna. Auðveid
asta leiðin til að bæta fæðið er það,
að blanda það sem best og vissast
að hafa gát á hvað er sem látið er
ofan í sig. Drifhvítir mjöipokar og
dósir með gyltum miðum geta iitið
nógu iaglega út, en hver sannprófar
innihaldið?
Hér er auðvitað átt við það, að
flestar af auðræktuðustu jurtnnum
só ræktað. En þó teknar sé aðeins
sárfáár, sem enginn vandi er að
rækta, þá er það mikil bót frá því
sem nú er, ef rétt er valið. Hversu
mikið kjöt mundi ekki þurrabúðarfólk
cTappír og ritföng
er nú orðið alkuunugt að hvergí eru hetri né ódýrari að fá
en hjá
Verzluniu Björn Kristjánsson.
geta sparað sér á þennan hátt, eða
þá sveitafólkið bætt fæði sitt. Hér
er um verulega hagsmunavon að
ræða, bæði sparnað og búdrýgindi.
Fetta ætti að nægja til að sýna
að fyiirhöfnin er ekki fyrir gíg. Hér
kemur þó fleira til. Vinnan ei%svo
hæg og vandalaus, að hana’ geta
unriið örvasa fólk og böm, ' þegar
búið er að koma garðinum af stað;
mest af henni má vinna í ígripum
sér til skemtunar. Fyrirhöfnin og
kostnaðurinn er heist í því innifalin,
að búa til garðinn í byi jun og afla
sér plantna í hann; síðar rneir kem-
ur alt eins og af sjálfu sér.
Menn munu segja, að lítil prýði
só að tómum káljurtum og laukum;
látum það svo vera. Ekki bundið
við þær einar til matar, enda meir
en nóg til af skraufjurtum innlend-
um og útlendum sem lítið kosta. Lít-
ið aðeins í blómgarðana í Reykjavík!
Skrautjui tirnar eru bæði stærri og
smærii. Af þeim stærri leikur fólki
mest hugur á að rækta trjáplönturn
ar. Er vaknaður þó nokkur áhugi
með það, og meir að segja gerðar
nokkrar tilraunir með skógrækt á
bersvæði. Hefir verið haft hátt, um
það mál síðustu árin, en árangurinn
stopull. Áhuginn á garðyrkjunni er
miklu minni og árangurinn af skóg-
ræktartilraunum heflr ekki oiðið til
þess að örfa hann. í’að mun þó
sannast á sínum tíma, að skógrækt-
in verður aldrei almenn, þrátt fyrir
skrif og skógræktardaga, fyr en þjóð-
in hefir kynt sér vel eðlisfar jui tanna
heima í görðunutn, og að því ágarð-
yrkjan að styðja. fað stendur líka
svo vel á að ræktun trjátegunda fer
mætavel í görðum, eins þó í þeim sé
maigar aðrar jurtir, skrautjuitir og
nytjurtir. Eá er .garðurinn fegurstur
þegar fjölbreyttastar tegundir eru í
honum, ef tilhögunin er góð. Sumar
tijátegundir geta bæði veiið til gagns
og prýðis, og eru auðræktaðar um
leið (t. d. ribs); allar gera þær skjól
í garðinum Skrautgarður er mikils
viiði fyrir heimilið. Piýðin og ánægj
an sem hann veitir er margfalt meiri
en það sem búðarglingur fær veitt.
Blómin og trén þurfa stöðuga um-
hyggju og nákvæmni, gefur það mikla
og holla þekkingu á þörfum jurta
yfirleitt, Sú þekking er næsta nauð
synleg hverri þeirri þjóð, senr mest
megnis liflr á jarðargróðanum. Sam-
vistin við blómin vekur, betur en
nokkuð, athygli á fegurð og marg-
breytni náttúrunnar. Maðurinn lærir
betur og betur að meta gildi mold
arinnar, loftsins og Ijóssins. Vinnan
veiður að nautn og heimaþúfan helg-
ur staður. Það er harla andstætt að
sveitafólkið skuli þurfa að leita að
fögium og blómlegum görðum i kaup-
stöðunum, Miklu eðlilegra væri að
kaupstaðarfólkið þyrfti að bregða sér
upp í sveit til að sjá þá. En alt
heflr sínar orsakir, og þetta lika. Upp-
haflega eiga garðarnir rót sína að rekja
til útlanda, þar sem hlýrra er og
frjósamara. Mentamenn, sem sest
hafa að í kaupstöðunum, hafa byrjað
á litlum bletti við húsið sitt og tek-
ist vel; aðrir hafa svo tekið þetta
eftir. í kaupstöðunum er fleira af
fólki-sem heflr ráð á að afla sér slíkra
þæginda. Að síðustu hefir skapast
það álit, á görðunum, að það væri
ekki nema fyrir höfðingja og ríki3fólk
að hafa þá; bændafólk og fátækling-
ar mættu okki bjóða sér slíkt. Kaup-
staðirnir Akureyri og Reykjavík hafa
svo orðið aðalból garðyrkjunnar til
þessa. fað hjálpar nokkuð til að
„heldra fólkið“ i kaupMöðunum not-
ar meira grænmetið en aðrir; kann
það því betur að meta garðinn.
Þetta munu vera helstu ástæðurn-
ar fyrir því að garðyrkjan er enn sem
komið er ekki lengra komin en raun
ber vitni. Nokkuð hefir þó verið skrif-
að og skrafað um hana, og hefir til
lítils komið. Henni er andmælt með
ýmsu móti. Folk ber það fyrir að
hún sé kostnaðarsöm og vandasöm
mjög, en hvorugt er rétt. Hún er
engu kostnaðarmeiri en trjáræktin,
sein þó nokkrir hafa byrjað á siðustu
árin. Það er líka borið fyrir að fólk
kunni ekki að notfæra sér garðjurt-
irnar, og mun það hafa meira við að
styðjast. Matreiðslubækurnar íslensku
tala ekki mikið um þær og þá er
ekki í annað hús að venda, en hús-
stjórnarnámsskeiðin. Liklega láta
þau sig þetta skifta miklu, þar sem
hér er um mikilsverða breytingu í
matreiðslunni að ræða. En ef það
er rétt að fólk sitji af sér gagnið og
ánægjuna af görðunum fyrir það að
það kann ekki að matbúa afurðirnar
og heldur ekki að meta gildi þeirra,
Þá verður það að lærast og það sem
allra fyrst, Sú var tíðin, að fólk
fyrirleit kartöflur, þetta breyttist þó,
sem betur fór, og á sama hátt þarf
hitt að breytast sem allra fyist.
Vanþekkingin er hér versti þröskuld-
urinn í vegi eins og víðar. Liklega
verður vænlegasta ráðið að byrja á
görðunum sem fyrst og rækta á þeim,
einhver ráð gefast með að koma af-
urðunum undan; þá koma dagar og
þá koma ráð.
Hér hefir verið leitast við að sýna
lauslega fram á hversu nauðsynleg
og auðveld iðja garðyrkjan er. En
þó hún sé auðveld, þá verður hún
ekki lærð af einni lélegri blaðagiein,
það er heldur ekki ætlunin með þess-
um linum. Bækur hafa veiið ritað-
ar og gefnar út um þetta efni. Gróðra-
stöðin í Reykjavík tekur árlega nokkra
nemendur til kenslu. Má þar margt
gott, læra í þessu efni. En ekki kemst
gaiðyrkjan hröðum fetum út til al-
mennings nema frekar sé aðgert.
Fyrir hálfum öðrum áratug skrif-
aði Jónas á Eiðum eitirfarandi orð:
„Nú á síðari árum hefir verið rætt
og ritað um að koma á skólaiðnaði,