Suðurland - 30.03.1914, Blaðsíða 2

160
SUÐURLAND
það hverri meginstefnunni framhjóð-
endur vildu fylgja, að löggjöfin styddi
að því að auðsafn og framkvæmdar-
magn yrði í fárra manna böndum,
eða hitt, að vinna að því að fram-
leiðslan og framkvæmdarmagnið yrði
sem mest í höndum fjöldans. Vandr
æðin í þessu máli í öðrum löndum,
mundu stafa nokkuð af því að iög
gjafarvaldið heflr ekki skeytt um þetta,
og því hefir nú skapast það ástand
sem stjórn og iöggjöf fær nú lítt við
ráðið. Það sem hér iægi fyrir í þessu
efni væri fyrst og fremst að löggjaf
arvaldið hér væri á verði í tima, en
vekja ekki með skeytingarleysinu upp
þann draug, er það síðar fengi ekki
við ráðið. Að því er snerti ákveðin
úrræði til hagsbóta verkamönnum,
kvaðst hann helst koma auga á heilsu
og siysatryggingar. Atvinnuleysis
vandræðin í kaupstöðum og kauptún
um suma tíma árs væri og alvariegt
viðfangsefni, en varla skjótt bót á
ráðin frá hálfu löggjafarvaldsins, ræt-
ur þessa meins liggja svo víða.
Þriðji fundurinn var haldinn að
Tiyggvaskála á flmtudaginn. Var sá
fundur fámennur, mættu þar 15
kjósendur. Fundarstj. Engilbert Sig-
urðsson frá Kröggólfsstöðum og skrif-
ari Jón Sigurðsson í Kallaðarnesi.
Rædd voru þar hin sömu mál og
á hinum íundunum. Urðu reyndar
umræður litlar af hálfu fundarmanna
nema fyrirspurnir til frambjóðenda.
í stjórnarskrármáiinu bar Jón Sig-
urðsson frá Kailaðarnesi upp tillögu
samhijóða þeirri er samþykt var á
Eyrarbakka, og var hún sam|>ykt
í einu hljóði.
Fjórði fundurinn var haldinn að
Húsatóftum á föstudaginn. Þar voru
mættir eitthvað milli 30 og 40 kjós-
endur úr Hreppum og af Skeiðum.
Á þessum fundi mætti af fram-
bjóðendum Einar Arnórsson einn.
Jjýsti hann afstöðu sinni í stjórnar-
skrármálinu og öðrum hinum sömu
málum og á fyrri íundum. í stjórn-
arskrármálinu var samþykt með öii-
um greiddum atkvœðum samhijóða
tillaga þeím er samþyktar voru á
Eyrarbakka og að Tryggvaskáia.
Umræður urðu engar af háifu fund
armanna aðrar en fyrirspurnir til E,
A., meðal annars bar Ágúst Heiga-
son í Birtingaholti fram fyrirspurn
til E. A. um afstöðu hans til bann-
málsins. Svaraði E. A. fyrirspurn-
inni þannig, að hann væri í raun og
veru bannlögunum mótfallinn, en úr
því þau væru nú einu sinni orðin til
teldi hann það ekki vansaiaust að
íara að nema þau lög úr gildi fyr en
þá að næg reynsla væri fengin fyrir
því að lögin næði ekki tilangi sínum.
Annars voru á þessum fundi aðeins
hin sömu mál til umræðu sem á hin-
um fundunum.
Fimti og siðasti fundurinn var
haldinn að Minni-Borg í Grímsnesi á
laugardaginn. Grímcnesingar sóttu
fundinn mjög vel og 4 eða 5 kjósend-
ur mættu þar úr Laugardalshreppi.
Fundarstjóri var kosinn Jóhannes
Einarsson í Eyvík og skrifari Magnús
Jónsson í Klausturhólum.
Fundurinn hófst kl. 1 e. hd. og
1. april næstk. fiyt ég í
hús Guðmunclar Sigurðssonar, vei zlun
armanns. Verð ég þar til viðtals við
sjúklinga
kl 10—2 og 4—8.
Lyfjabúðin opin á sama tima.
Eyrarbakka 24. marz 1914.
Konráð R. Konráðsson.
stóð til ki. 7^/a um kveidið. Á fund-
inum mættu 3 frambjóðendur, þeir
Einai Arnórsson, Jón Jónatansson og
Þorfinnur Þórarinsson.
Mestur hluti fundartímans fór í um
ræður um stjórnarskrármálið. í því
máli töluðu E. A. 4 sinnum, Þorf.
3, J. J. 2, Indriði Gnðmundss. 3, séra
Gísli Jónsson og Magnús Jónsson 1
sinni hvor.
Af þessum ræðumönnum voru þeir
á einu máli: E. A., J. J. og M. J.,
en hinir á móti.
Þortlnnur Bórarinsson kvaðst okki
sjá annað en að konungsboðskapurinn
væri nákvæmlega eins og þingið hefði
mátt búast við, og það hefði með
engu móti getað átt von á öðru svari
en þessu, enda væri hér ekkert að
orðið, væri því sjálfsagt að taka við
þessum boðskap eins og hann væri,
og engin ástæða til neinna mótmæla
né fyrirvara frá þingsins háifu, en
sjáifsagt að samþyktja stjórnarskrána
með öllu fyrirvaralaust. Reyndi hann
að hrekja skýringar E. A. á málinu,
en E. A. hrakti allar mótbárur jafn-
harðan.
Umræður voru rólegai' og stillilegar
að mestu ieyti, þó taiaði Borflnnur
af nokkrum hita og varpaði nokkrum
hnútum til hinna, E. A. og J. J., en
þær voru reknar aftur ósleitilega.
Annars er ekki rúm til þess að
geta nánar um þessar umræður nú,
enda þótt ástæða hefði verið til.
Dagskráin á þessum fundi var hin
sama og á hinum fundunum. En
um öll þau mál önnur en stjórnar
skrármálið, er rædd voru, voru fram
bjóðendur allir í öllu verulegu sam-
mála.
Álykt in var ekki gerð nerna um
stjórnarskrármálið. Um það var bor-
in upp og samþykt tillaga, að efni til
samhijóða lillögum þeim, er samþ.
voru á Eyrarb. og Ti yggvaskáia. Með
tillögunni voru greidd 15 atkv., en
ekkert á móti.
Fundir þessir fóru annars allir vel
fram, umræður rólegar og blátt áfram.
Bað hefir stundum þótt við bera
er Reykvískir stjórnmálamenn hafa
verið hér á fundum, að æsing og of-
urkapp hafi gert vart við sig. En
nú varð þess ekki vart. Einar Arn-
órnórsson flutti iíka sitt mál stilt og
róiega með skýrum róksemdum, en
engum umsigslætti eða fimbulfambi,
og mun óhætt að fuliyrða að öllum
þorra þeirra manna er mætt hafa á
fundum þessum, hafi getist vel að.
llangæingav eru nú að halda
ingmálafundi sína þessa dagana.
undirnir áttu að vera alls 4. Mun
ú tveimur þeirra lokið, en sá 3
tendur yflr í dag á Stórólfshvoli.
tunu fréttir af fréttir af fundum
essum koma í næsta blaði.
Um nýbýli og fleira.
Bað sem kom mér til að skrifa
þessar línur, er aðallega fyrirlestur
Hailgríms Borbergssonar á Halldórs-
stöðum, sem prentaður er í síðasta
„Andvara" 1913,' og sem fluttur var
á bændanámskeiði að Grund í Eyjafirði
5. apríl 1913, um „Aukið iandnám'',
og grein sem birtist í Suðurlandi 14.
febr., eftir Helga Þórarinsson í Bykkva-
bæ: „Vinnuleysi og vinnuþörf".
Báðar þessar ritgerðir ræða um
eitt af þeim málum, sem ofarlega
eru á dagskrá hjá þjóðinni, atvinnuleysi
og nýbýlabúskap, eða ræktun landsins,
en mjög fara höfundarnir sina leiðina
hvor í því máli, hvað nýbýlabúskap
snertir. —
Eg vil þá fyrst og fremst fara
nokkrum oiðum um grein Helga Þór-
arinssonar, því honiun er eg i aðal
atriðinu ósamdóma. Að vísu er eg
honum samdóma að því leyti sem
atvinnuleysið snertir í kaupstöðunum
og bágindi þau sem af því leiða, en
þar mun nú vera hægra um að tala
en úr að bæta. Efalaust eru bágind-
in og fátæktin í kaupstöðum mest
hjá fjölskyldumönnum, sem fyrir
ómögum fleiri eða færri hafa að sjá,
en þeim hinum sömu hygg eg orfitt
að leita sér atvinnu langt upp í sveit,
að haust eða vetrarlagi, frá konu og
börnum, og það kaup, sem þeir ættu
þar von á að fá, hygg eg mundi skamt
duga til að bæta úr hungri og bág-
indum þeirra, en enga bændur þekki
eg, þótt stórbændur nefndist, sem
mundu treysta sér ti) að taka heilar
fjölskyldur yfir veturinn, þótt ekki
væri upp á annað en mat.
Öðru máli er vitanlega að gegna
með einhleypt fólk. Bað ætti að geta
eitthvað fengið að gera fyrir mat
sinn, en bæði hygg eg að það fólk
þykist ekki vera upp á aðra komið
í kaupstöðum, enda þakkarlaust þótt
svo sé, en þetta fóik er ófáanlegt til
að vera í sveit að vetrinum til, þykir
nóg að verða að neyðast til að fara
í sveit að sumrinu, til að afla þar
handa sér að eyða að vetrinum, og
er það síst hrósvert eða heppiiegt, en
svo er það nú samt. Úr því fólkið
er farið úr sveitinni, er komið það
los á það, sem erfitt er að standa á
móti. Bað er því iekinn seni þarf
að setja undir i tíma, að fólkið flytji
ekki úr sveitunum til kaupstaðanna
í hugsunarieysi, og dvelji þar og eyði
því iitla sem til er, uns það er búið,
og verði svo að vera uppá aðrakom-
ið, annaðhvort í kaupstöðum eða það
verður að flytjast aftur til sinnar
eigin sveitaij sem þurfamenn. Betfa
eru vanalegu afdrifin. Hitt ber aldrei
við, að þetta fólk flytji aftur í sveit-
ina með nokkur efni, mikii eða lítil,
og er það átakarilegf, ekki einungis
fyrir það sjáift., heldur og engu síður
fyrir sveitarfélögin, sem hafa alið það
upp og gert að mönnum, en nýtar
lítiila verka af, en þar hafa kaupstað-
írnir og sórstaklega Reykjavík marga
krónuna fengið fyr og siðar í uppeldi
fólks úr sveitunum. Gæti sveitfest-
istiminn ef til vill haft þar einhver
áhtif, en út í það skal ekki farið
hér.
Um þessi atriði öll hygg eg að við
Helgi getum verið ásáttir.
í áminstri grein sinni gerir IJ. B.
harða árás á smábýlabúskapinn, og
segir að smábýlin „reisi aldrei landið
úr rústum", heldur telur hann rétt-
ara að_ sameina kotbýlin sem mest
og gera að stórbýlum, sem i fornöld.
Bessu er eg alveg mótfallinn. Það
þaif enginn að ætla sér að hafa þræla
og ambáttir til að yrk’ja jarðir sinar
með nú, eins og var í fornöld. Sá
hugsunarháttur einstakra inanna, að
vilja leggja sem mestar og flestar
jarðir undir sig, er síst til að auka
ræktun landsins eða stuðla að því,
að fólkið haldist í sveitunum og vinni
sér og þeim gagn. Pað or þvert á
móti átumein fyrir sveitirnar og land
skapinn, og ræktun landsins oft ef ekki
oftast misskilin hagnaðarvon fyrir þann
sem það gerir, en upphaf að argvít-
ugustu óhamingju fyrir litlu en sjálf-
stœðn jarðirnar og ]>á sem á þeim bjuggu
og gátu búið í framtíðinni, hefðu þær
ekki verið lagðar undir höfuðbólið.
Skal eg nú reyna að rökstyðja þetta.
Það eru stórbændurnir á stóru
jörðunum sem eðlilega vantar helst
fólkið tii að vinna upp jarðir sínar,
og cins og H. P. nefnir, vantar fólk
til að geta hirt skepnur sínar viðun-
aniega og gert það annað sem þörf
er að gera. Frá þessu er litil undan-
tekning, nema þar sem uppkomin
börn eru hjá foreldtum sínum. En
hvað leiðir svo af þessu? Vitanlfga
það, að jarðirnar eru ekki svo setnar
sem þaif. Lítið gert í samanburði
við stærð jirðarinnar. Þótt lítið sé
gert úr kotbúskapnum, eða búskap
á litlum jörðum, sýnir reynslan það,
og hún er ólýgnust, að á 4 10 hndr.
jöi ðum lifa fleiri menn og fleiri skepn-
ur en á 1 40 hndr. jörð, sbr. sumar
javðir í FJóa, Þykkvabæ og víðar.
Auk þess eru á þessum 4 sjálfstæð-
ir bændur, sem una sér meb sína
hópa, én á stóru jörðinni ekki nema
1 bóndi með nokkra menn, ef til^vill
litið fleiri en hver hinna, og þá""á
hlaupum, sitt árið hvern. Bað þarf
ekki endilega stóra jörð eða margar
jarðir til að búa á til þess að búskap-
uiinn geti verið góður og jafnvel
fyrirmyndarbúskapur. Bað hafa ein
staka menn sýnt, bæði fyr og síðar.
Að öllu samanlögðu hygg eg, minsta
kosti þar sem eg þekki til, hafa aftur
stóru jarðirnar orðið ofjarlar bóndans,
enda þótt hvorttveggja vitanlega hafi
átt sér stað, en það sýnir þó ekkf annað
en það, að litla jörðin hefir farið vel
með sinn góða bónda. En set.jum
nú samt svo, að alt gangi vei, eins
og er, með búskap á stóru jörðunum,
og sein betur fer er það víða, þótt eg
efist urn að það sé í hiutfalli við
stærðina, þá tel eg iítinn vafa á að
eins og nú horfir við, sé rangt að
stækka þær meir. Við verðum að
taka með i reikninginn að við lifum
á breytingartiina. Síðan vistarbands-
lögin urðu til 1893, hefir svo gef
breyst með fólk, ailerfitt er að hafá
það til nauðsynlegustu vinnu og þá
sérstakiega á stóru jarðirnar. Annað
það, að húsabyggingaf hafa’svo mjög
aukist á síðustu árum, og þá ekki
hvað síst á stóru jörðunum, að nemá
mun víða öðru eins verði, og sum-
staðar meira en hvað jóiðin kostaO
að eg að minsta kosti verð a.ð játa,
að eg er ekki svo bjartsýnn, að e£
sjái hverjir séu færir ti) að taka Þ®r
í framtíðinni, eins og þær eru nu'
hvað þá heldur ef lögð yrðu mö>‘S
»