Verkamaðurinn - 04.01.1941, Side 2

2
VBRKAMAÐURIKJt
lyrkland.
1 sambandi við styrjöld Itala
og Grikkja verður mönnum mjög
tiðrætt um afstöðu Tyrklands.
Þetta land er rúmlega 7 sinnum
stærra en ísland, eða nærri þvi
eins stórt og Þýskaland og ftalia
samanlögð áður en þýskaland fór
að leggja undir sig lönd siðustu
árin. Meginhiuti Tyrklands er i
Litlu-Asiu. Eiga Tyrkir land
beggja megin við Dardanellasund,
Marmarahaf, Bosporus.sem tengja
saman Svartahaf og Eyjahaf og
þar með Miðjarðarhaf. En út 1
Svartahaf liggur ein aðal sam-
gönguleið Suðaustur-Evrópu,
Dóná, og yfir Dardanellasundin,
Bosporus og Tyrkland iiggui
stysta leiðin frá Berlín til Ind-
lands, gullkistu og þar með fjör-
eggs Stóra-Bretlands. Pað liggur
þvi í augum uppi, að afstaða
Tyrkja til styrjaidarinnar, sem
sifelt hefir verið að breiðast út,
hiýtur að hafa örlagarikar afleið-
ingar, ekki sist þegar þess er
gætt, að frá austurhluta Tyrk-
lands er tiitölulega skamt að hin-
um auðugu oliulindum i Irak,
Iran og Kakasus. En auk þess a
Tyrklaud fjölmennan her, harð-
fengan og ágætlega útbúinn. Það
er þvi augljóst, án frekari skýr-
inga, að afstaða Tyrkja biýtur að
skifta mjög mikiu mali.
íbúar Tyrklands eru um 18
miljónir. Af þeim eru um 85 pic.
Tyrkir, 9 prc. Kurdar, en auk
þess búa þar Armenar, Grikkir,
Albanir, Búlgarar o. fl. þjóðflokk-
ar. Tyrkir nú á dögum eru mjög
blandaðir og mjóg ólikir þeim,
sem heimsóttu Island fyrir nokkr-
um öldum. Nútima Tyrkir eru
ekkert veruiega frábrugðnir Ev-
rópumönnum. — Annars eru
Tyrkir upprunaiega komnir fra
Mið-Asiu-halendinu. Á 11- öld
sameinuðust nokkrir ættflokkai
undir forustu eins ættarhöfðingj-
ans, sem hét Seldsjúk og þrengdu
sér smámsaman inn i Litlu-Asiu.
Riki Seldsjúkanna var lagt i
rústir af Mongólum á 13. öld, en
Tyrkir sameinuðust aftur og
lögðu undir sig alia Litlu-Asíu
og Balkan. Lögðu þeir síðustu
leyfar býsantiska ríkisins, Kon-
stantinopel, undir sig 1453. Edii
það héidu þeir enn áfram, um
100 ára skeið, að leggja undir sij.
lönd, svo sem Sýrland, Palestinu,
Egyptaland og hálft Ungverja-
land. Frá Egyptalandi héldu þeir
vestur eftir ströndum Miðjarðar-
hafs alla leið til Algier. Eitir
ósigur Tyrkja i sjóorustu við
Spánverja og ítali hófst upplausn
Tyrkjaveldis. Rússland, Austur-
riki, Bretland, Frakkland og
ítalia skiftu reitunum á milli sín.
þó ekki væri það allaf i bróðerni.
Samtimis hruni Tyrkjaveldis urðu
tyrknesku vaidhafarnir æ báðari
frönsku og bresku auðvaldi.
Tyrkland fór i heimsstyrjðld-
ina í okt. 1914 á móti Banda-
mönnum, sem bðfðu leikið þá
mjög grátt undanfarna áratugi
Tapaði Tyrkland Arabiu, Sýrlandi
og Persíu (nú lran) og 1920 varð
Tyrkjasoldán að undirrita friðar-
skilmála þar sem sjálfstæði Tyrk
iands var afnumið. Ætlaði nú
Bretland, Frakkland og Italia að
lata kné fylgja kviði og höfðu
fjölment setulið á þýðingarmestu
stöðunum í Tyrklandi. En þeg-
ar rússnesku bolsevikkarnir fóru
að hrekja innrásarheri Banda-
manna af höndum sér varð að
þvi mikill stnðningur fyrir Tyrki
ítaiir neyddust til að draga be>
sinn út úr Litlu-Asfu 1921. Ó
samkomulag milii Frakklands og
Bretlands út af oliulindunum ■
Mosul og út af afstöðunni til
Pýskalands, fór versnandi. Gerðu
Frakkar sérsamning við Tyrki
um landamæri Sýrlands og Tyrk
lands og kölluðu her sinn i L'Hu-
Asíu heim, en skyldu mikið eftir
af vopnum og skotfærum handa
Tyrkjum. 1923 neyddust svo
Grikkir til að semja frið við Tyrki
A þessum árum og siðan hefii
farið fram stórkostleg breytin*.
innan Tyrklands. Soldánstignin
og gamla valdakerfið var afnum
ið 1922 og árið eftir var Tyrk-
land gert að lýðveldi. Frelsis-
hetja Tyrkja, Mustafa Kemal,
varð forseti iýðveidisins og vai
það uns hann andaðist 1938.
Eftir að Mustafa Krmal, haiði
rekið erlendu herina út úr Tyrk-
landi tók hann upp harðvituga
baráttu gegn svartasta afturhald-
inu í Tyrklandi. Rikisvaldið vai
styrkt og öll andstaða gegn
stjórnarflokknum, bæði til hægri
og vinstri barin vægðarlaust nið-
ur. Kirkjan sem áður var voldug
var knésett og var fyrsta skrefið
i þá átt afnam kalifaveldisins
1924. Hið sótsvarta afturhalö
undi illa hinu stórfelda umrót>
Mustafa Kemals og þegar Kurdai
stnddir af Bretum, gerðu upp-
reist 1925 studdi tyrkneska aft
urhaldið uppreistina ieynt og
ijóst.
Pegar uppreistin var brotin á
bak aftur var kirkjuvaldinu enn
veitt högg með hinum svonefndn
nattalögum, þar sem bannað vai
að nota hinn gamla höfuðbúnað
Tyrkja, fez og turban. Klaustr-
um dervisjanna eða munkanna
var lokað og sérréttindi þeirra
afnumin. Einkvænið var iögfesi
og konum leyft að hætta að beia
andlitsslæður, og 1926 fengu kon-
ur jafnrétti á við kaila
Heimskreppan 1928-1930 kom
mjög hart niður á Tyrkjum og
voru miklar pólitískar viðsjár i
landinu. Gerðu Kurdar 1930 upp
reist í annað sinn gegn Tyrkium
og nutu enn stuðnings Breta.
Kostaði óhemju fé að bæla upp-
reistina niður og helmingur tyrk-
neska hersins tók þátt i þvi.
Þegar kyrð var komin á í
landinu hóf stjórnin að nýju
umbótastarf sitt. — Bannað var
að bera helgiskrúða presta eða
munka nema við guðsþjónustur.
Aiiir titlarsvo sem aoa, efendi, bey
og pasja voru afnumdir og jafn-
framt innleidd fjöldskyldunöln |
Mustafa Kemal tók sér þá nafn-
ið Atatyrk sem þýðir Tyrkjafaðir.
1. jan. 1934 var byrjað á að
framkvæma 5 ára áætlun i at-
vinnumálum, aðallega til efling-
ar landbúnað num, en 2h hluta
Tyrkja stunda iandbúnað. Ný-
tizku landbúnaðarvélar voru
fengnar i stórum stil frá Sovét-
rikjunum og helmingur þess
tjarmagns, sem þurfti til að
nrinda 5 ára áætiuninni i fram-
Kvæmd, var fengið i Sovétrikj
unum með lóngum vaxtalausum
lanum. Tyrkneskir tækuifræðing
ar og iðnverkamenn hafa stund-
að nám í Sovétrikjunum og a
ýmsan annan hatt hafa Sovét-
rikin stutt framfarirnar i Tyrk-
landi. Sambúð Tyrklands og
Sovélnkjanna var iika yfirieitt
góð i tið Kemals Atatyrks. Tii
inarks um hve mikia aherslu
Atatyrk lagði á að goð samvinna
uéldist við Sovétríkin má geta
þess að i ræðu, sem hann flutti
i928 til æskulýðsins, lét hann
>vo um mæit um leið og hann
nvatti æskulýðinn til' að berjast
lyrir verndun sjáifstæðis Tyrk-
lauds, að ariðandi væri að halda
fast i vinarhönd Sovétrikjanna,
þvi með stuðningi þeirra hefði
tyrkneska þjoðin fengið og varð-
veitt .'■jallsiaði sitt. En ltir fráfali
Atatyrks hefir meira gætt áhrifa
ijandmanna Sovétrikjanna meðai
valdamanna i Tyrkiandi, þó
benda siðustu freguir frekar tii
pess að sambúð þessara rikja
tari nú aitur batnandi.
Pó Tyi kland sé lýðveldi minn-
ir stjórnarfarið á margan hátt
meira á einræði. Kommúnista-
flokkurinn er t. d. bannaður þar
og starfsemi verklýðslélaganna
og með þvi að ofsækja starfs-
menn verkalýðsins og takmarka
þannig iýðræöið hetir stjórnin i
Tyrklandi orðið til þess að efL
svartasta afturhaidið og geta fas-
ismanum byr undir baða vængi.
En þvi verður ekki mótmælt
að stórkostlegar umbætur áttu
>ér stað í Tyrklandi i tið Kemal
Atatyrks. Að miðaldaharðstjórn
og sótsvörtu afturhaldi kalífanna
var steypt af stóli með borgara-
legri byliingu. Sú byltiug vai
uauðsyulegur og eðlilegur und-
anfan alþýðubyltingariunar, sem
er nú i aðsigi í Tyrklandi eins
og i öðrum Balkannkjuuum Og
fleiri nkjum Evrópu. Hið glæsi-
tega fordæmi rússnesku al-
þýðunnar 7. nóv 1917 vísar und-
irokaðri alþýðu Tyrklands, Grikk-
lands og annara auðvaldsrikja
veginn — lýsir skærar en nokkru
siani fyr.
Megi aiþýðan í sem flestum
rikjum bera gæfu til að þekkju
sinn vitjunartíma í lok þessa ægi-
lega hildarleiks.sem jafnvel ógnai
nú okkar lslandi ekki siður en
öðrum rikjum.
Árásin á »Arinbjörn
hersir«.
Flugvélin, sem réðist á »Arinbjöm
hersir« á dögunum var þýsk. 5 skip-
verjarnir meiddust, en ekki 4 eins og
skýrt var frá t síðasta tbl. »Vtn.«.
Jaiðarför
Snœbjarnar Björnssoaar
sem andaðist 28. f. m. er ákveð-
in miðvikudaginn 8. þ m. og
hefst með^ kveðjuathöfn í kirkj-
unni kl. 10 f. h.
Likið verður siðan flutt að
Bægisá og greftrað þar sama dag
Sigurbjörg Björnsdóttir
Kauptaxti
Verklýdsfél. Akureyrar.
Hér fara á eftir nokkur atriði
úr hinum nýja kauptaxta Verk-
lýðsfélags Akureyrar.
Lágmarkskaup karlmanna:
Almenn dagvinna kr. 2.13 á klst.
Eftirv. við sama kr. 2.98 á klst.
Dagkaup við afgreiðslu „fragt“-
skipa og uppskipun úr togurum
kr. 2.34 á klst.
Eftirv. við sama kr. 3.34 á klst.
Uppskipun á kolum, kolun skipa
og sementsvinna, dagvinna
kr. 2.56 á klst.
Eftirv. við sama kr. 3.55 á klst.
Helgidagavinna, nema þar sem
öðruvísi er ákveðið kr. 4.26 á klst.
Lempun á kolum í skipi
kr. 4.12 á klst.
Eftir- og helgidagavinna við sama
kr. 4.97 á klst.
Sniðupr »yiif«-löG-
regiupjonn.
Allir bæjarbúar þekkja þessa
sögu:
Einu sinni var „yfir“-lögreglu-
þjónn. Prakkarar brutu rúðu í
húsi. „Yfir“-lögregluþjónninn fór
á vettvang og rannsakaði vand-
lega hvern krók og kima þar sem
glæpurinn var framinn til þess að
finna spor eftir sökudólgana. Alt í
einu æpti lögregluþjónninn upp
yfir sig af gleði. Hann hafði fund-
ið lykil — pósthólfslykil. Sporið
var fundið! Eins og örskot hljóp
lögregluþjónninn niður að póst-
húsinu. Lykillinn passaði að hans
eigin hólfi.
Fógetinn segir í „ísl.“ að Jón
Ben. sé mjög laginn við að koma
upp brotum. í viðtali við „Verka-
manninn“ í dag játaði Jón að
hann hefði ekki enn hugmynd um
hverjir bretsku hermennirnir voru
sem börðu konurnar hér í bænum
í haust.
En auðvitað er það lítilfjörlegt
hjá því sem að þekkja sinn eigin
lykil.
Skákkeppni fer fram milli innbæinga
og útbæinga á sunnudaginn kemur í
Verslunarmannahúsinu og hefst kl. 8 e.
h. Sama skifting á bæjarhlutum og síð-
astliðinn vetur, innbæingar og brekku-
búar unnu þá, en nú verða útbæingar
að standa sig.
Andlát. Nýlátinn er hér í bænum Snæ-
björn Björnsson verkamaður, eftir
margra ára vanheilau.