Verkamaðurinn - 30.07.1954, Side 3

Föstudaginn 30. júlí 1954
VERJRAMAÐURINN
S
Hann sá bæinn vaxa úr óásjálegum kofum - en
mesta breytingin varð á fólkinu
Rabbað við Pál Markússon áttræðan
Akureyrarbær Laxárvirkjun
TILKYNNING
Hinn 23. júlí 1954 framkvæmdi notarius publicus á
Akureyri hinn árlega útdrátt á 4% skuldabréfaláni bæjar-
sjóðs Akureyrar vegna Laxárvirkjunar, teknu 1943.
Þessi bréf voru dregin út:
Litra A, nr. 33 - 46 - 58 - 100 - 102 - 119 - 177 - 187
197 - 198 - 221 - 222 - 223 - 264 - 272 - 275 -
276 - 280 - 281 - 293.
Litra B, nr. 7 - 12 - 33 - 52 - 61 - 67 - 71 - 81 - 82 -
109 - 113 - 129 - 131 - 135 - 139 - 144 - 168 -
178 - 182 - 190 - 195 - 198 - 216 - 238 - 257 -
258 - 296 - 308 - 310 - 314 - 318 - 319 - 344 -
359 - 374 - 393 - 395 - 399 - 400 - 425 - 428 -
430 - 499 - 503 - 504 - 506 - 517 - 541 - 546 -
550 - 554 - 646 - 652 - 679 - 689 - 696 - 706 -
709 - 715 - 725 - 730 - 755 - 767 - 774 - 775 -
797 - 799 - 800 - 835 - 837 - 841 - 855 - 872 -
875 - 879 - 881 - 885 - 886 - 897 - 918 - 926 -
952 - 960 - 972 - 973 - 974 - 988.
Hin útdregnu skuldabréf vcrða greidd í skrifstofu
bæjargjaldkerans á Akureyra, Strandgötu 1, eða Lands-
banka íslands í Reykjavík, 2. janúar 1955.
Bæjarstjórinn á Akureyri, 24. júlí 1954.
Steinn Steinsen.
Happdrætti Háskóla íslands
Endurnýjun til 8. flokks er hafin.
Verður að vera lokið fyrir 10. ágúst.
• EndurnýiÖ i tíma.
Bókaverzl. Axels Kristjánssonar h.f.
TILKYNNING
Eins og venjulega verða allir þeir, sem eiga kartöflur
í bæjargeymslunni í Grófargili, að hreinsa þær burtu úr
geymslunni fyrir 1. ágúst n. k. - Þeir, sem vanrækja það,
verða að greiða tíu krónur fyrir hreinsun á hverjum
kassa og fá ekki geymslu í haust nema þær séu greiddar.
Bæjarstjóri.
Fyrir ekki alllöngu snaraðist
þreklegur maður, lágur, nokkuð
við aldur, inn á skrifstofu blaðs-
ins og átti lítið erindi við undir-
ritaðan. En það tognaði úr sam-
talinu, og eftir að við höfðum
rabbað saman um stund lágu
nokkur blöð á borðinu, sem eg
hafði af ávana frekar en ásetn-
ingi krotað á nokkra punkta úr
spjalli okkar og fer sumt af því
hér á eftir, því að ekki þykir mér
ólíklegt að fleirum en mér þyki
fróðlegt að kynnast ofurltið
nokkrum æfiatriðum og viðhorf-
um manns, sem lifað hefur og
starfað hér í bænum frá því 2
dögum áður en Kristján 8. kom
með stjómarskrána, varð „komm
únisti“ 10 ára fyrir áhrif Skúla
Thoroddsens og Jakobs, afa Jak-
obs Frímannssonar, lagði gjörva
bönd á að byggja Akureyrarbæ,
var meðal stofnenda Verka-
mannafélags Akureyrarkaup-
staðar og hefur séð og lifað það
að Akureyri óx úr fáum óásjáleg-
um kofum. En þetta hefur Páll
Markússon allt reynt á áttatíu
ára æfi.
ASKotá.
Hvar ertu fæddur, Páll?
Eg fæddist að Kotá, 2. ágúst
1874, mig minnir það vera 2 dög-
um áður en Kristján VIII. kom
með stjómarskrána. Foreldrar
mínir voru Guðríður Guðmunds-
dóttir og Markús Ivarsson. Við
vorum 10 systkinin, 9 bræður og
ein systir, og fyrstu minningar
mínar eru bundnar sult og klæð-
leysi.
Þú hefur þá ekki dvalið lengi
í foreldrahúsum?
Nei, ekki var það. Foreldrar
mínir skildu samvistir, þegar eg
var 7 ára og fór eg þá með móður
minni í ýmsar vistir í Eyjafirði,
en 12 ára garaall var eg látinn
fara að vinna fyrir mér, einn
míns liðs, hjá vandalausum.
Þar fékk eg fyrst nægju mína
að borða.
Varstu heppinn með vistina?
Eg býst við því. Eg réðist til
Gunnars Einarssonar á Hjalteyri.
Hann var sonur hins þjóðkunna
bóndá Einars Ásmundssonar, frá
Nesi.
Á Hjalteyri var jöfnum hönd-
um stundaður útvegur á róðrar-
bátum og landbúnaður. Eg var
sendur í róðrana og var þá oft
haldið út sólarhringinn í einu. í
nesti höfðum við þorskhausa-
stöppu og blöndu í kút. Hvort
tveggja var iðulega frosið er
neyta skyldi.
Eitt sinn var eg aðframkominn
af sulti og þreytu í róðri — það
var eitt ísavorið — eg sofnaði við
árina. Vissi eg þá ekki fyrr en eg
fékk blautan og hálffrosinn sjó-
vettling í andlitið. Það var for-
rnaðurinn sem greiddi höggið.
Einn hásetanna stóð þá upp og
endurgalt formanninum höggið
— en honum þótti sæmst að láta
kyrrt liggja.
Eg var í 4 ár hjá Gunnari.
Hann var á margan hátt góður
maður. Hjá honum fékk eg í
fyrsta sinni á æfinni nægju mína
að borða.
Þegar eg fór frá Hjalteyri tók
við vinnumennska til 22ja ára
aldurs. Þá flutti eg til Akureyrar
og tók að stunda verkamanna-
vinnu.
Eg hef alltaf verið með.
Eg hef séð nafn þitt undir
fyrstu lögum Verkamannafélags-
ins, þú hefur strax verið með?
Já, eg hef alltaf verið með. Eg
varð „kommúnisti“ löngu áður en
eg heyrði það orð nefnt, um 10
ára aldur. Um þær mundir bauð
Skúli Thoroddsen sig fram til
þings hér og eg varð svo snortinn
af þeirri öldu sem hann vakti hér
í hugum fólks, að eg bý að því
alla æfi — og sá eg hann þó ekki
með eigin augum. Eg man enn
hvað Jakob Jónsson (afi Jakobs
Frímannssonar) dásamaði Skúla
— en samt fannst honum Skúli
ganga of langt, þegar hann vildi
losa um vinnuhjúaböndin.
Já, eg var meðal stofnenda
Verkamannafélagsins 1896. Það
gekk stórátakalaust, miðað við
ýmislegt sem síðar gerðist hér í
verkalýðshreyfingunni. Helztu
forvígismenn voru Jón Frið-
finnsson og Olgeir Júlíusson. Það
var reynt að hækka kaupið lítils-
háttar ,en ekki sízt að koma á
peningagreiðslum. Áður þekkt-
ust varla peningar sem verka-
kaup, þá sjaldan borgað var í
peningum, þá var greiðslan a. m.
k. 6% lægri.
Krafinn um skuld.
Eitt sinn var eg krafinn um 2ja
kr. útsvarsskuld. Fór eg þá til
Havsteens ,því að eg átti þar inni
8 krónur, en Havsteen sagðist
ekki hafa neina peninga. Fór eg
með þau erindislok til Klemenzar
Jónssonar fógeta. Hann brá við
og gekk með mér inn í búð til
Havsteens og segir^ „Er það rétt
að þessi maður eigi hér inni, en
þú viljir ekki borga?“ „Eg hef
enga peninga,“ sagði Havsteen.
„Þá verður þú að afhenda mér
lyklana,“ segir Klemenz. Hav-
steen fer þá niður í skúffu, tekur
þaðan 8 krónur og fleygir é
gólfið. Ætlaði eg þá að beygja
mig eftir fénu, en Klemenz aftr-
aði mér og sagði að kaupmaður-
inn ætti að rétta mér greiðsluna.
Fóru leikar svo, að Havsteen
skipaði búðarmanninum, Jóni
Stefánssyni, að leggja peningana
á borðið. Eg fékk ekki vinnu hjá
Havsteen í eitt ár eftir þennan
atburð, en eg knékraup honum
ekki. Eg hafði snemma sett mér
að láta í engu undan þeim, sem
vildu hafa mig að féþúfu.
Byggði stærsta steinhús á
íslandi.
Og svo gerðist þú múrari?
Það var nú eiginlega tilviljun.
Eg lendi dagspart í vinnu hjá
Jónatan múrara, föður Tryggva
byggingafulltrúa, og hann vildi
ekki sleppa mér eftir það, þegar
eitthvað var að gera. Þetta var
um aldamótin og múrverk var þá
eingöngu fólgið í því að hlaða upp
undirstöður og kjallara úr til-
höggnu grjóti og svo að hlaða
skorsteina.
Sjálfstætt verk, sem múrsmið-
ur hóf eg við Menntaskólann og
kvennaskólann á Blönduósi.
Árið 1905 fór eg til Noregs og
vann þar við múrverk í eitt ár.
Eg reyndi þar að kynnast sem
flestu í iðninni. Dvölin þar varð
mér notadrýgri en langur skóli.
Eftir að eg kom heim byggði eg
gömlu Gefjuni. Hún var þá
stærsta steinsteypta húsið á land-
inu og fyrsta húsið, sem byggt var
hér á landi með steinlofti.
Múraraiðnin varð svo starf
mitt upp frá þessu, nær óslitið
meðan starfsþrekið entist.
Sá bæinn vaxa.
Þú hefur dvalið hér síðan?
Já, að undanskildum árunum
1920—27, en þá átti eg heima á
ísafirði, vann þar við byggingar
og var verkstjóri hjá bænum.
Þar missti eg konuna mína,
Soffíu Jónsdóttur, og flutti þá
aftur heim, því að hér og hvergi
annars staðar hefur mér fundizt
eg eiga heima.
Það má með sanni segja, að þú
hafir séð bæinn vaxa?
Já, þegar eg man fyrst eftir var
hann ekki annað en Gránuverzl-
unin og 5—6 hús önnur á Oddeyri
og 3 verzlanir á Akureyri (Inn-
bænum): Jónasen, Höepfner og
Gudman, og gamli spítalinn,
Jensens vertshús og nokkrir
torfkofar. Milli „bæjarhlutanna"
var vegleysa, var ýmist farin
fjaran eða troðningar í brekk-
unni, þar sem nú stendur Sam-
komuhúsið. Breytingin er mikil
sem orðin er.
Mesta breytingin varð á fúlkinu
sjálfu.
Finnst þér fólkið og lífskjör
þess hafa breytzt að sama skapi?
Já, aðeins miklu meira. Fyrstu
minningar raínar, fró því að eg
var 4urra ára, eru um sult, kulda
og klæðleysi. Síðar er mér minn-
isstætt fólk, sem kom til kaup-
mannanna, hnarreistra og drembi
legra, klætt tötrum og markað
rúnum allsleysis og örvæntingar,
biðjandi um þ'tilfjörlega úttekt til
þess að seðja sárasta hungrið. Og
enn get eg viknað við þegar eg
hugsa til þess, hvernig farið var
með sumt gamla fólkið og oln-
bogabörnin.
Djarfmannlegir verkamenn og
konur nú á dögum skera sig úr
þessu fólki miklu meir en góðar
nútímabyggingar úr torfkofun-
um.
Hver finnst þér mimi vera
helzta orsök þessarar breytingar?
Því er fljótsvarað. Það er
verkalýðshreyfingin og sósíalism-
inn, sem hefur gefið vinnandi
mönnum trú á manngildi sitt og
gert þá færa til þess að heimta
rétt sinn til mannsæmandi lífs.
Eins og sjá má af framanrituðu
verður Páll áttræður á mánudag-
inn. Hann kvaðst ætla að halda
upp á afmæli sitt með því að fara
til Rvíkur í heimsókn til einká-
sonar síns, Kristján bygginga-
meistara, sem þar býr. Verkam.
óskar Páli allra heilla í tilefni af-
mælisins og þakkar honum í
nafni hinnar róttæku verkalýðs-
hreyfingar hans ómetanlega
framlag og ódrepandi tryggð við
málstað alþýðunnar. Núlifandi og
ókomnar kynslóðir standa í æv-
arandi þakkarskuld við þann hóp,
sem hann ákvað ungur að fylla,
mennina sem „alltaf voru með“
og brutu verkalýðshreyfingunni
leiðina yfir bröttubrekku frum-
býlingsáranna. B. J.