Verkamaðurinn - 13.01.1956, Blaðsíða 3

Föstudaginn 13. janúar 1956
VERKAMAÐURINN
3
STIKLUR
FJÓLUR OG GRÆNT BAND. .
Stundum er gaman að athuga
seinheppni í orðalagi blaðanna.
Það &etur verið spaugilegt,
jatnvel átakanlegt, að sjá fjól-
ur t hugsun og máli hjá mönnum,
sem ættu að vera orðnir þjálíaðir
og sæmilega kunnandi eftir öll þau
ár, sem þeir hafa stjórnað mál-
gagni fjölda fólks.
Það er ábyrgðarhluti að skrifa
móðurmálið, tungan er viðkvæm
og tjóar ekki að slumpa á val
orða og orðtaka eins og óskamm-
feilinn mangari í vöruvali og verð-
lagningu. Þar feynir á brjóstvit og
hárnákvæma þekking, ekki ein-
ungis á öryggi í meðferð allra
parta ræðunnar og notkun hátta
og falla, heldur irmlifun í sál máls-
ins eins og afar okkar og ömmur
voru gædd, eí þau voru sæmilega
af guði gerð. Það er broslegt að
rekast á menn, sem eiga að baki
sér margra ára atvinnu af því að
skrifa íslenzku, sjá þeim eins og
skussum á skólabekk bregðast æ
ofan í æ bogalistin í að beita orð
um og orðtökum, af því að þeir
eru þeim ekki samgrónir. Tungan
á að vera þjónn hugsunarinnar, en
ekki herra, maðurinn herra móð-
urmálsins.
Sérstakur þáttur er í mikilsvirtu
ensku tímariti, heitir „This Eng-
land“ (Þetta England), og helgað■
ur málfjólum og kostulegum hugs-
anaskekkjum. Þar birtast glefsur
úr ræðu og riti hvaðanæva af Eng-
landi, sem lesendur ritsins senda
og hlýtur sá, sem furtdvís er á vit-
leysur og ambögur, verðlaun íyrir
að béfída á þessi glöp annarra
landa sinna. Skammt er að minn-
ast dálkanna í Helgafelli ínu
gamla, Undir skilningstrénu, sem
Magnús heitinn Ásgeirsson armað-
ist. Þá er og á margra vitorði, að
Jón Helgason norrænuprófessor í
Kaupmananhöfn, safnar af kost-
gæfni leirskáldskap íslenzkum,
sem birzt hefur á prenti, lætur
binda harm í grænt band og les
síðan gestum sínum til stundar-
gamans. Meðal grænbandingja
hans getur að finna m. a. Thor
Thors, sendiherra, sem orti í skóla^
blöð á sínum tíma eins og hann
ætti lííið að leysa, og einn veginn
er í þeirra hópi bróðir borgar■
stjórans í Reykjavík, Jónas Thor-
oddsen. Vér þyritum græna dálka
í blöðin hér á þessum upplausnar-
tímum tungunnar og hugsunarinn-
ar.
BURST ÚR NEFI.
I þetta sinn er á ferðinrti blaðið
íslendingur, dags. 5. þ. m. Á ior-
síðu er þessi ljómandi klausa um
„hvari“ Hauks Snorrasonar til höi-
uðstaðarins:
„. .. . tekur Haukur við starii
hjá Tímanum og verður væntan-
lega (leturbr. mín) meðritstjóri
við það blað. . . .
„. . . . Haukur Snorrason er
meðal iærustu blaðamanna lartds-
ins og hefur mjög (ritstjóra virðist
skrautlegra að nota atviksorðið
einmitt hér) gert sér far um að
fylgjast með tímanum (hér er þó
víst ekki átt við stóra bróður Dags
fyrir sunnan!) í allri blaða-
mennsku, fljótur og aikastamikill
í starfi..,
Gömul orgel og ný
í Verkamanninum 6. jan. síðastl.
er smágrein, er nefnist Stiklur. I
grein þessari er lítilsháttar vikið
að fjársöfnun þeirri, sem nú er
hafin í þeim tilgangi að fá vandað
og fullkomið pípuorgel í Akureyr-
arkirkju. Greinarhöfundur tekur
það réttilega fram, að mannvinur-
inn Albert Schweitzer hafi oft
mikið á sig lagt til að bjarga frá
eyðileggingu gömlum kirkjuorgel-
um. Síðan segir höf., að Albert
Schweitzer hafi talið, „að stáss-
orgel væri ekki atriði í guðshúsi."
Síðan bætir höf. við: „En senni-
lega hefst nú mikið kapphlaup um
söfnun fyrir hið nýja orgel Akur-
eyrarkirkju, svo að við næstu jól
geti borgararnir dásamað sig og
bæinn fyrir það, hve þeir hafi ver-
ið guði þóknanlegir. Skyldi þeim
finnast þeir heyra fremur í guði í
gegnum rafknúna tónana?"
Af því að mér virðist hér gæta
nokkurs misskilnings, vil ég víkja
að þessu máli nokkrum orðum.
Eg get ekki skilið hin tilfærðu
orð höf. á annan veg en þann, að
hið væntanlega orgel eigi að
verða einhvers konar nýmóðins
rafmagnstæki, sbr. „rafknúná tón-
ana“.
Þetta er misskilningur. Hið
væntanlega orgel á að verða pípu-
orgel, einmitt af sömu gerð og
gömlu kirkjuorgelin, sem mann-
vinurinn Albert Schweitzer hefir
svo mjög lagt sig fram til að bjarga
trá eyðileggingu.
Aftur á móti er núverandi
„orgel“ í Akureyrarkirkju raf-
magnstæki, sem framleiðir raf-
knúna tóna.
Pípuorgelin eiga sér langa sögu
og merkilega. Uppruna þeirra má
rekja óralangt aftur í miðaldir eða
jafnvel til fornaldar. Þau hafa
lengi verið notuð bæði til að flytja
tónlist í hljómleikasölum og
kirkjum. Kirkjan hefir að vísu oft
notað ýmisleg önnur hljóðfæri
stundum heilar hljómsveitir, en
þegar farið var að smíða fullkomin
pípuorgel, varð það höfuðhljóð-
færi hverrar stórrar kirkju, af því
að hljómar þess voru allt í senn:
fegurri, fjölbreyttari, voldugri og
hátíðlegri en hljómar nokkurra
annarra hljóðfæra, og það hefir
haldið því sæti síðan sem óum-
deildur konungur allra hljóðfæra
I öllum meiri háttar hljómleikasöl-
um eru einnig höfð vönduð pípu-
orgel, t. d. voru þau í hljómleika
sölum þeim, sem ég kom í, bæði
Leningrad og Moskva.
Á 16. og 17. öld og fram á 18,
öld náði orgelsmíðin þeirri mestu
fullkomnun, sem hún hefir náð til
þessa dags. Þrátt fyrir ýtrustu við-
leitni hefir orgelsmiðum nútímans
ekki tekizt að smiða orgel sem
jafnist við þessi aldagömlu hljóð-
færi að hljómfegurð. Verið getur
að gömlu hljóðfærin hafi batnað
með aldrinum, eins og títt er með
gamlar fiðlur. Flestar pípur orgel-
anna eru gerðar úr tré eins og fiðl-
urnar.
Þegar þessa er gætt, þá er skilj-
anlegt, að Albert Schweitzer, sem
er einhver ágætasti orgelsnillingur
aessarar aldar, léti sér annt um að
varðveita þessa ómetanlegu dýr-
gripi, og orð hans um „stássorgel
eiga vissulega ekki við orgelhljóm-
inn, heldur við ytra útlitið, því að
sumum hefir fundizt gömlu orgelin
ekki nægilega skrautleg.
En jafnvel þó að ekki takist að
smíða orgel, sem að fullu jafnist
við hin beztu gömlu orgel (fremur
en fiðlusmiðum tekst að smíða
fiðlur, jafngóðar gömlu ítölsku
fiðlunum), þá er það þó óneitan
legt, að pípuorgelin bera langt af
öllum öðrum slíkum hljóðfærum,
enda eru það einu hljóðfærin, sem
í raun og veru heita orgel (organ)
Fyrir nokkrum árum voru fundin
upp í Bandaríkjunum svo nefnd
Hammond-orgel. Þau eru eins kon-
ar rafmagnstæki, sem framleiða
ratknúna tóna. Þau voru auglýst
með „amerískum hraða“, og því
haldið fram, að þau væru enn þá
fullkomnari en pípuorgelin. Urðu
margir til að trúa þessu, og út-
breiddust þau nokkuð á fyrstu ár-
unum. En reynslan varð öll önnur.
Nú vill enginn orgelsnillingur líta
við þeim.
I Akureyrarkirkju er nú eitt slíkt
hljóðfæri keypt og gefið kirkjunni
einmitt á þeim tíma, þegar sú trú
var allalmenn, að þarna væri fund-
ið orgel framtíðarinnar. Þetta var
mjög höfðingleg gjöf, því að hljóð-
færið var nokkuð dýrt. En þó að
þetta rafknúna orgel uppfyllti ekki
þær vonir, sem gefendurnir og aðr-
ir gerðu sér um það, þá er kirkjan
og söfnuðurinn samt í mikilli
þakkarskuld við þá. En sú skuld á
eigi og má eigi standa í vegi fyrir
því, að fengið verði verulega gott
pípuorgel, og munu engir skilja
það betur en gefendurnir sjálfir.
Gott og vandað pípuorgel, jafn-
vel þó að það geti ekki að fullu
jafnazt við gömlu pípuorgelin, sem
Albert Schweitzer var að bjarga
frá glötun, — það mundi verða
ómetanleg lyftistöng tónmenningar
í bænum. Og það kostar upp kom-
ið ekki meira en þrír til fjórir
vandaðir fólksbílar kosta.
Sá, sem hefir einu sinni heyrt
snilling leika á gott pípuorgel,
gleymir því aldrei.
Á. S.
Og hér er rúsínan:
„. ... Var því kannske ekki að
vænta, að Akureyri héldist á hon-
um, og er hann ekki eina burstin,
sem Reykjavík dregur úr nefi Ak-
ureyrar eða Norðurlands." (Letur-
br. mín.)
Hinar burstirnar úr nebbanum á
Akureyri eru sennilega Vignir
Guðmundsson, frændi Jóns Sveins-
sonar, skattadómara, og Jóhann
Scheving, þýðari hjá Hjartaásnum,
sem eiga að auðga menninguna á
Suðurnesjum — vesgú!
Vonandi verður þess ekki að
vænta (svo að eg noti tungutak
Jakobs Ó. „Hnökrat“ Péturssonar
sjálfs), að Reykjavík dragi hann
— Jakob Ó. — úr nefinu á bæn-
um okkar. Okkur veitir ekki af
svona skemmtilegheitum á stund-
um. — HRANl.
Nokkur orð til
náungans
Þau gerast nú tíð, stóru höggin
er dauðaslysum valda í okkar litla
þjóðfélagi. Menn falla í valinn
fyrir aldur fram frá stórum barna-
hóp, glæstum framtíðarvonum,
djarflegum áætlunum og gullnum
draumum. Þjóðin missir dugandi
þegna. Astvinirnir stara ráðþrota
fram í mistur óvissunnar með tár
í augum og harm í hjarta. Hvað á
til bragðs að taka, þegar fyrirvinn-
an er horfin og sætið autt? Börnin
skilja ekki neitt í neinu. Pabbi,
stóri, góði, sterki pabbi, er skyndi'
lega horfinn, kemur aldrei aftur.
Þetta er síendurtekinn raunveru-
leiki.
Efst eru mér nú í huga hin
óhugnanlegu slys í Skíðadal
Svarfaðardalshreppi. Fyrst á Ytri-
Másstöðum, nú á Hjaltastöðum.
H. F. EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS.
AÐALFUNDUR
Aðalfundur hlutafélagsins Eimskipafélag íslands verð-
ur haldinn í fundarsalnum í húsi félagsins í Reykjavík,
laugardaginn 9. júní 1956 og hefst kl. 1.30 e. h.
D A G S K R A :
I. Stjórn félagsins skýrir frá hag þess og framkvæmd-
um á liðnu starfsári, og frá starfstilhöguninni á yfir-
standandi ári, og ástæðum fyrir henni, og leggur
fram til úrskurðar endurskoðaða rekstursreikninga
til 31. desember 1955 og efnahagsreikning með at-
hugasemdum endurskoðenda, svörum stjórnarinnar
og tillögum til úrskurðar frá endurskoðendum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um skipt-
ingu ársarðsins.
3. Kosning fjögurra manna í stjórn félagsins, í stað
þeirra, sem úr ganga samkvæmt samþykktum félags-
ins.
4. Kosning eins endurskoðanda í stað þess er frá fer,
og eins varaendurskoðanda.
5. Tillögur til breytinga á samþykktum félagsins.
6. Umræður og atkvæðagreiðsla um önnur mál, sein
upp kunna að vera borin.
Þeir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngumiða.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir lilut-
höfum og umboðsmönnum hluthafa á skrifstofu félags-
ins í Reykjavík, dagana 5.-7. júní næstkomandi. Menn
geta fengið eyðublöð fyrir umboð til þess að sækja fund-
inn á aðalskrifstofu félagsins í Reykjavík. Óskað er
eftir að ný umboð og afturkallanir eldri umboða séu
komin skrifstofu félagsins í hendur til skrásetningar,
ef unnt er 10 dögum fyrir fundinn, þ. e. eigi síðar en
30. maí 1956.
Reykjavík, 28. desember 1955.
STJÓRNIN.
Leiklistarskoli
Leiklistarskóli Leikfélags Akureyrar og Fulltrúaráðs
verkalýðsfélaganna tekur til starfa 21. þ. m. Væntan-
legir nemendur komi til innritunar í Lóni sunnudag-
inn 15. þ. m. kl. 2—4 síðdegis.
U pplýsingar varðandi skólann gefa Guðrún Guðvarð-
ardóttir, sími 1753, og Guðmundur Gunnarsson, sími
1772.
Símaskráin
Þar sem verið er að búa nýja símaskrá undir prentun
eru þeir símanotendur, sem óska að koma breytingum
eða leiðréttingum í skrána, beðnir að senda mér þær
skriflega fyrir 18. janúar n. k.
SÍMASTJÓRINN.
Nokkur fótmál á milli, og fáir dag-,
ar. Skíðadalur er í sárum og sveit-
in öll. Hver spyr annan: Hvers
vegna? Hvers vegna? En svarið
dylst í þögninni. Gátuna fær eng-
inn leyst. Raimveruleikinn er sár.
Ungar ekkjur með hóp af smá-
börnum þarfnast aðstoðar, og víst
hefur verið vel við brugðið. Más-
staðaheimilið hefur hlotið mikla
og góða hjálp, en nú er ekkjan á
Hjaltastöðum í nauðum stödd
fjárhagslega, börnin eru 4, það
yngsta á 1. ári og það elzta 8 ára.
Aldurhniginn faðir, farinn að
heilsu og kröftum, sem í haust
stóð yfir moldum eiginkonu sinnar,
varð nú að sjá á bak einkabami
sínu á svo voveiflegan hátt. Unga
konan á enga foreldra til þess að
flýja til og fátt skyldmenna, því
verða þeir, sem geta, að rétta
hjálparhönd.
Eigum við ekki öll að vera sem
ein fjölskylda, bera hvers annars
byrðar í hinum margvíslegu raun-
um sem lífinu fylgir?
Tíminn er hraðfleygur, enn em
áramót. Áður en varir er þessi
kynslóð öll, og önnur tekur við.
Gefum gaum að orðum Drott-
ins: „Berið hvers annars byrðar.“
Til eru byrðar, sem mennimir
geta ekki létt undir, en í þessu til-
felli er því ekki svo farið.
Feinar krónur, gefnar af góðhug
og kærleika, eru áreiðanlega góð
nýjársgjöf til ekkjunnar á Hjalta-
stöðum.
Gjöfunum verður veitt móttaka
á skrifstofum allra blaðanna hér á
Akureyri og á skrifstofu Kaupfél.
Eyfirðinga. Einnig hefur Guðm.
Karl Pétursson yfirlæknir lofað að
veita gjöfum móttöku fyrir hönd
Rauða-krossins. F. K.