Verkamaðurinn - 10.01.1964, Blaðsíða 4

Það er einkennilegt, en þó
margföld sannreynd, að með
fjölgandi árum skýrast og
skiljast ýmsar minningar löngu
liðinna atburða gleggra en
nokkru sinni fyrr allt frá
bernskudögum. Margar eru þær
minningar bundnar við lítils-
verða atburði, sem engu máli
varðar, hvorki til né frá.
Þó getur út af þessu brugðið
á þann veg, að örsmá hending,
sem engu máli virðist skipta á
því augnabliki, geti markað lífs-
stefnu einstaklingsins til ævi-
loka, annað hvort tii hins betra
eða verra.
Eg hef oft undrast, hve blind
tilfelli geta skorið mönnum þann
örlagastakk, sem þeir aldrei
geta úr komizt, ævina út.
Á uppvaxtarárum mínum var
notkun áfengra drykkja töluvert
almenn. Fáir fóru í kaupstað án
þess að kaupa þar á ferðapel-
ann, en margir höfðu slíkt hóf
á, að ekki kom að sök, sumum
varð Bakkus aftur á móti yfir-
sterkari og brögðóttari, svo ýms
slys bar að höndum, hestar týnd-
ust með böggunum, stundum að-
eins baggarnir, en fy-eir kom, að
allt týndist og maðurinn með.
Slíkt vakti ekki mikla athygli,
það þótti eðlilegur hlutur eftir
öllum kringumstæðum, guðs-
mildi, að ekki varð alvarlegt
slys, sem þó alltaf mátti búast
við, sögðu menn.
Faðir minn var mikill hófs-
maður í þessum efnum, ég sá
hann aldrei ölvaðan, en hann
smakkaði vín aðeins í kaup-
staðarferðum og oftast átti hann
flösku heima, aðeins handa vild-
arvinum ef þá bar að garði.
Eg sá fyrst ölvaðan mann í
Skrapatungurétt, ég mun þá hafa
verið á áttunda árinu. Ég hafði
áður séð þá sem gesti foreldra
minna og fundust mér þeir ekk-
ert skemmtilegir, þeir voru aldrei
kátir eða glaðir og litu ekki við
mér, þó ég reyndi að vekja at-
hygli þeirra á mér. En nú voru
þeir glaðir og skemmtilegir,
kysstust og föðmuðust og sumir
tóku nú jafnvel eftir mér og
gáfu mér brjóstsykur. Ég tók
pabba afsíðis og spurði hann í
hljóði hvernig stæði á því að
mennirnir væru svona kátir og
góðir hver við annan, hvort það
væri af því að féð þeirra væri
komið af fjalli. Ekki eingöngu,
sagði pabbi. Þeir eru bara svo-
lítið kenndir.
Verða þeir svona ævinlega ef
þeir drekka brennivín? spurði
ég. Stundum, en ekki ævinlega,
sagði hann.
Með sjálfum mér komst ég
að þeirri niðurstöðu í þessu
máli, að brennivín væri eitt af
hinum dásamlegustu hlutum, sem
skaparinn hafi fundið upp til að
bæta og fullkomna mannkynið.
Ég fór nú að athuga um-
Jonbjörn Cililason:
FYRSTA STAUPIÐ
aldrel var drukkfð
— sem
hverfið og mannsöfnuðinn enn
á ný og sá þá mann nokkurn,
sem ég kannaðist vel við, hann
var vanalega heldur þögull og
hlédrægur, sagði fátt nema á
hann væri yrt að fyrra bragði.
Nú var hann kominn upp á einn
réttarvegginn og farinn að halda
ræðu. Ekki hafði ég vit á að
meta gildi hennar, en hún var
að mér skildist, um hrút, sem
hann vænti af fjalli, en hafði
ekki séð hann ennþá. Mér skild-
ist helzt, að þetta ætti að vera
líkræða eftir hrútinn.' Að ræð-
unni lokinni kallaði einhver til
hans og spurði hvort ekki ætti
að syngja sálm á eftir. Hann
svaraði því engu en þurrkaði
sér um augun og hvarf í al-
menninginn.
Ég reikaöi umhverfis réttina.
Hér og hvar sátu menn í smá-
hópum á grindinni eða undir
réttarveggnum og ræddust við.
Ég þekkti fáa þeirra og gaf
þeim lítinn gaum.
Á þessari hringferð minni
umhverfis réttina rakst ég á þrjá
menn, sem sátu þar með flösku
á milli sín. Þeir voru kunningjar
pabba og kölluðu á mig. Ég gekk
til þeirra og þeir sögðu mér að
setjast hjá sér. Einn þeirra
spurði mig hvort ég hefði nokk-
urn tíma bragðað brennivín, ég
sagði það ekki vera. Hann sagð-
ist nú vera aldeilis hissa að
svona stór strákur skyldi ekki
einu sinni vita hvernig það væri
á bragðið. En nú skal ég gefa
þér aðeins að smakka, það þykir
öllum almennilegum karlmönn-
um gott brennivín. Hann hellti
í litla kollu og rétti mér, en í
því heyrum við þrumandi rödd:
„Hvern djöfulinn eruð þið að
gera við drenginn, ætlið þið að
fara að hella ofan í hann brenni-
víni?“
Pabbi var þar kominn, tók af
mér kolluna o<g henti henni í
eigandann og leiddi mig burt.
Lengi lifði minningin um
þessa réttarferð í huga mínum
og virtist mér síðar, að þar
hefði ég séð smækkaða mynd af
heiminum í allri sinni sjálfs-
ánægju og smámennsku.
Tveimur árum síöar fékk ég
að fara í kaupstaðinn í fyrsta
sinn, þegar pabbi fór með ullina
í vorkauptíðinni.
Ég hafði aldrei í kaupstað
komið og hugði því gott til far-
arinnar. Ég átti svolítinn upp-
tíning og bjóst við að geta keypt
sitt af hverju í búðinni á Hóla-
nesi, þegar þar kæmi.
Svo stóð á, að ég átti afmæli
ekki alllöngu síðar og datt mér
í hug að gaman væri að kaupa
eitthvað til glaðnings fyrir kunn-
ingja mína, stráka af næstu bæj-
um. Og þar sem ég hafði áður
séð og heyrt hve mikill gleði-
auki brennivín var á öllum
JÓNBJÖRN GÍSLASON.
mannamótum, þá hélt ég að það
mundi vera hið ákj ósanlegasta
af öllu.
Ég átti ofurlitla flösku — svo-
kallaða Kínaffösku, sem tók um
það bil pela — og stakk henni
í vasa minn til vonar og vara.
Á leiöinni spurði ég pabba
hvort ég mætti kaupa hvað sem
ég vildi fyrir ullina mína. Hann
sagði að ég væri þar alveg sjálf-
ráður, en ég gæti nú ekki keypt
nein ósköp fyrir þennan ullar-
lagð. Ég sagði honum þá, að
ég ætlaði að kaupa brennivín á
Kínaflöskuna mína handa ná-
grannastrákunum á afmælinu
mínu. Hann sagði að ég mætti
það með því móti að hann
geymdi flöskuna og væri við-
staddur þegar hún væri opnuð
og innihaldið notað. Ég sam-
þykkti það fúslega.
Berndsen gamli kaupmaður
mældi mér sjálfur á flöskuna og
sagði í spaugi að ég væri áreið-
anlega yngsti brennivínskaup-
andi, sem til sín hefði komið.
Ég tók þetta fyrir hrós og þótti
fallega mælt.
Ég hafði fram að þessu ekki
gert mörg og mikilvæg kaup á
ævinni, enda fannst mér flask-
an með því sem í henni var,
taka öllu fram, sem ég hefði
nokkurn tíma eignazt og yið
samanburð á hinum strákunum
var ég viss um að enginn þeirra
hafði á mínum aldri eignazt
slíkan dýrgrip, fyrr eða síðar.
Þeir skyldu nú bara sjá það á
afmælinu, að ég var ekki í einu
eða neinu þeirra eftirbátur, þó
ég væri yngri en sumir þeirra.
En það væri ekki allt komið und-
ir árafjölda, heldur smekkvísi
og framtakssemi.
Það var nú minnstur vandinn
að kaupa á flöskuna, en að koma
henni heim, það var þrautin
þyngri. Ef ég léti hana ofan í
milli á baggahestinum, gat hann
auðveldlega dottið og þá var
flaskan í veði. Reyndar hafði ég
nú aldrei séð hann detta, en
þetta gat komið fyrir þegar verst
stóð á. Ég gat ef til vill haft
hana í poka fyrir aftan hnakk-
inn minn, en pokinn gat ef til
vill verið hálffúinn, þó ég vissi
það ekki, svo það var ekki vog-
andi. Mér datt í hug að hafa
hana í vasanum, en þeir voru
allir of grunnir, hún stóð að
þriöjungi upp úr. Að halda á
henni í hendinni alla leið var
ekki nokkurt vit, hún var svo
hál í greipinni. Að biðja pabba
að geyma hana í vasa sínum var
alveg frágangssök, vegna þess
hvað hann stökk stundum ógæti-
lega af baki, ef eitthvað þurfti
að laga á hestunum.
Ég sagði honum frá þessum
vandræðum mínum og spurði
hann ráða. Hann sagði mér að
hætta þessari vitleysu og láta
flöskuna í hnakkpokann minn,
henni væri óhætt þar, Jarpur
væri ekki dettinn. Ég varð að
fallast á þetta, nauðugur þó og
kvíðafullur um afleiðingarnar.
Við fórum af Hólanesi um
háttatíma og héldum inn Strönd-
ina. En lengi vel þorði ég ekki
annað en hafa aðra hendina á
hnákkpokanum til þess að full-
vissa mig um að allt væri í lagi.
Skammt inn á Ströndinni er
grashvammur einn fagur og var
hann fastur áningarstaður lesta-
manna á heimleið frá Skaga-
strönd eða Hólanesi.
Þar sagðist Pabbi ætla að láta
hestana á gras, því þeir væru
orðnir hungraðir. Sjálfur sagð-
ist hann ætla að halla sér út af
og fá sér lítinn blund og það
gæti ég gert líka ef ég vildi. Ég
sagðist þá ætla að spretta pok-
anum frá hnakknum mínum
vegna flöskunnar. Hann hélt
þess þyrfti varla, ef ég ætlaði að
passa hestana, þá gæti ég haft
gætur á Jarp meðan við stönz-
uðum. Við lögðumst báðir út
af, ég með þeim fasta ásetningi
að vera vel á verði.
Ég hafði ekki haft mikið af
erfiðleikum dagsins að segja, en
ég var þó alltaf á þönum í kaup-
staðnum, því allt þurfti ég að
sjá, margt var þar nýstárlegt í
mínum augum. Af því leiddi að
ég var svo staðuppgefinn að ég
sofnaði brátt við hliðina á
pabba, þrátt fyrir minn góða
ásetning að vera trúlega á verði.
Ekki vissi ég hve lengi ég svaf,
en ég vaknaði við það að pabbi
tók í handlegginn á mér, reisti
mig upp og sagði að nóg væri
sofið. Eg leit í kringum mig og
sá ekkert nema biksvarta þoku,
sem byrgði alla útsýn. Hvar er
Jarpur? spurði ég pabba með
öndina í hálsinum. Ég veit það
ekki, sagði hann. Við verðum
að fara að leita að hestunum. Þú
getur farið upp með læknum en
ég fer hér ofaneftir og kallaöuij
til mín ef þú finnur hestana.
Ég þaut af stað, en svo var
þokan biksvört að ég sá aðeins
fáein fet frá mér. Loksins sá ég
móta fyrir einhverju sem var
enn dekkra en þokan. Ég sneri
þangað og þarna var Jarpur á
beit. En hvar var hnakkurinn og
pokinn? Það var hvort tveggja
horfið. En þegar ég kom nær sá
ég að það var komið undir kvið
hestsins. Ég hljóp þangað í of-
boði, varð fyrst fyrir að þreifa
á pokanum. Sá endinn, sem
flaskan átti að vera í, var gegn-
blautur, frá honum lagði megn-
an brennivínsþef. Ég var ger-
samlega höggdofa um stund.
Þarna voru allar mínar vonir
um glæsilega afmælisveizlu að
engu orðnar.
Ég rétti við hnakkinn, tók
pokann frá og fleygði flösku-
brotunum í Iækinn. Svo teymdi
ég Jarp þangað, sem farangur-
inn var og pabbi var þar kom-
inn með hina hestana. Ég sagði
honum frá því tjóni, sem ég
hefði oröið fyrir, en hann brosti
aðeins og sagði að þetta væri ef
til vill meiri ábati en tjón. Ég
gat ekki vel áttað mig á svoleiðis
speki og svaraði því engu.
Á leiðinni heim fór ég að
hugsa nánar um þessi ummæli
pabba. Þá rifjuðust upp fyrir
mér ýmis tilfelli þessu viðvíkj-
andi. Ég hafði oft séð drukkna
menn fijúgast á í illu og mis-
þyrma hvor öðrum. Ég hafði
heyrt þá viðhafa slíkt orðbragð,
sem engum siðuðum manni
sæmdi. Ég hafði oft séð þá með-
höndla góðhesta sína miskunn-
4) Verkamaðurinn
Föstudagur 10. janúar 1964