Verkamaðurinn - 24.01.1964, Blaðsíða 5

hagkvæman hátt munu hækkanir
á benzínverði og sköttum skila
sér aftur til bifreiðaeigenda í
minnkandi sliti á bifreiðum og
öll þjóðin síðar meir njóta góðs
af greiðari og ódýrari samgöng-
um.
Niðurstaða.
a) Hinir sérstöku skattar, sem
lagðir hafa verið á bifreiðar og
rekstrarvörur þeirra á undan-
förnum árum hafa numið svo
stórum fjárhæðum, að fyrir þær
hefði verið unnt að koma fjöl-
förnustu leiðum hér á landi í gott
lag. Þegar tekið er tillit til þess,
hvernig tekjum ríkissjóðs af bif-
reiðum og rekstrarvörum þeirra
hefur verið varið undanfarin ár,
og hve lítið hefur verið notað
til vega, er ekki óeðlilegt, að nú
verði breytt um stefnu, þannig
að 2/3 að minnsta kosti, af þeim
tekjum verði varið til veganna..
En samkvæmt því ætti vegafé
að vera nálega 380 millj. Vega-
lög þurfa að tryggja nægt fjár-
magn til vegamála, annars verða
þau dauður bókstafur, eins og
lögin um Austurveg frá 1946,
sem ekki voru framkvæmd, en
felld úr gildi á sl. Alþingi. b)
Þriðja kafla laganna þarf að
breyta þannig, að þar komi á-
kvæði um hraðbraut C, það er
veg með 200 til 1000 bifreiðar
á dag. c) Reglum um þungaskatt
þarf að breyta þannig, að bif-
reiðar standi sem jafnast að vígi
gagnvart þessum skatti og að
hann miðist á sem nákvæmastan
hátt við slit veganna. d) Þá telj-
um við, að fella beri niður á-
kvæði um endurgreiðslu á benz-
ínskatti og þungaskatti. e) Auka
þarf fé til rannsóknarstarfsemi.
í vegalögum þarf að vera ákvæði
um rannsóknarstofnun hjá vega-
gerð ríkisins, sem ynni áð sér-
stökum innlendum rannsóknar-
efnum.
Vegalögin eru tvímælalaust
spor í framfaraátt og vart þess
að vænta, að svo yfirgripsmikið
mál verði afgreitt gallalaust
í fyrstu lotu. Þessu stórmáli var
flaustrað gegnum Alþingi án
nauðsynlegra endurbóta, og
þarfnast lögin því endurskoðun-
ar og breytinga hið fyrsta. Þetta
er mikið réttlætismál fyrir alla
bifreiðaeigendur og eitt hið
stærsta nauðsynjamál allrar
þjóðarinnar, því að góðar sam-
göngur eru undirstaða blómlegs
atvinnulífs.
Reykjavík, 8. janúar 1964.
Stjórn Fél. isl. bifreiðaeigenda.
Hversvegna gýs Vesturey?
Fáeinum dögum eftir að elds-
umbrotin byrjuðu suður af
Vestmannaeyjum og Vesturey
var risin úr sæ, var þess getið í
dagblöðum, að einhver dr.
Walker væri kominn hingað til
lands til þess að fylgjast með
atburðum.
I nokkrum sveitum landsins
mun maður þessi vera allþekktur
orðinn; en fáum mun vera kunn-
ugt um stöðu hans og fagmanns-
virðingu erlendis eða til hvers
hann er að klífa og rannsaka
snarbrattar fjallshlíðar hér á
landi sumar eftir sumar.
En dr. Walker er vísindamaður
og kennari við eina frægustu
vísindastofnun brezka heims-
veldisins, The Imperial College
of Science and Technologi í
London, og hefur nú um mörg
ár einbeitt sér að því að sanna
eða afsanna eina grundvallar-
tilgátu jarðeðlisfræðinnar og
hann hefur síðustu 7—8 árin
safnað gögnum hérlendis til þess
að hægt verði að byggja jarð-
fræðirannsóknir og kennslu á
staðreyndum en ekki tilgátum
og kenningum.
Allt frá því brezki vit-
maðurinn Sir Francis Bacon,
sem lifði frá 1561 til 1621, tók
fyrstur manna að ígrunda opin-
berlega hvers vegna vestur-
strendur Evrópu og Afríku féllu
nokkurn veginn saman við aust-
urstrendur Norður- og Suður-
Ameríku, því varla gat það verið
tilviljun einber, hefur þessi stað-
reynd verið óleyst gáta, sem öld-
um saman hefur gert vitmönn-
um á sviði jarðfræði órótt í
sinni. Það var ekki bara, að
fyrrnefnd landgrunn féllu sam-
an, öll núverandi meginlönd
virtust vera klofnuð úr einu sam-
felldu meginlandi, því fornir
fjallgarðar og aðrar jarðfræði-
legar staðreyndir féllu saman,
einnig minjar mjög fornra jök-
uialda, j arðsegulstefnur í forn-
um hraunum; rannsóknir á út-
breiðslu fornra dýra og plöntu-
tegunda bentu líka eindregið til
þess, að einu sinni hefði verið
til eitt meginland. Um þetta mun
stærstur hluti jarðfræðinga vera
sammála; en gátan, sem óleyst
hefur verið, er, hvernig orkan,
sem til hefur þurft að fram-
kvæma slíkan tilflutning, væri
tilkomin. Stærðfræðilegir út-
reikningar hafa sýnt, að snún-
ingur jarðar og aðdráttarafl
tungls og sólar gat ekki lagt
þessa orku til. En þekking síð-
ustu áratuga á kjarnaklofningi
vissra frumefna og ný tækni við
rannsóknir hafa lagt svo mikið
til af vísindalegum staðreyndum,
að mörgum jarðeðlisvísinda-
manni finnst þrautin vera leyst
með tilgátum.
Dr. G. P. I. Walker og sam-
verkamenn hans eru nú að reyna
að finna þau áþreifanlegu sönn-
unargögn, sem ein geta breytt
fræðikenningu, byggðri á lík-
um, í staðreynd, og Island virð-
ist þeim vera eini staðurinn á
hnettinum, þar sem það sé fram-
kvæmanlegt. Dýptarmælingar út-
hafa á síðustu áratugum hafa
sýnt, að í Atlantshafi liggur
fjallgarður frá Grænlandi langt
suður fyrir syðsta odda Afríku,
langleiðina að Suðurheimskauts-
landinu. Hann er að mestu yfir
3ja km hæð mælt frá rótum hans
á hafsbotninum. Mikil gjá er
eftir kolli fj allgarðsins endilöng-
um, og hitaútstreymi frá honum
er 5 til 6 sinnum meira en frá
hafsbotni eða meginlöndum. En
þetta þykir jarðeðlisfræðingum
renna stoðum undir þá kenn-
ingu, sem síðustu áratugina hef-
ur rutt sér til rúms hjá jarð-
eðlisfræðingum og jarðfræðing-
um, að orkugjafinn, sem leggi
til orkuna, er ráðið hefur örlög-
um heimsálfa, séu fáein frum-
efni, sem hafi þá eðlisbundnu
eiginleika að breytast smám
saman af sjálfu sér í önnur
frumefni, algerlega óháð hita og
þrýstingi, en gefi um leið frá
sér hitaorku. Þessi hitagjafi
veldur því, að þegar frá er talin
hlutfallslega þunn skán utan á
jörðinni þá ráða í henni sömu
náttúrulögmál og þau, er ráða í
gasi og vökvum, og vísindamenn
nútímans þekkja að verulegu
leyti; veðurspár eru til dæmis
gerðar með tilliti til þeirra.
Niður til 48 km dýpis helzt
sá hiti, sem myndast, í jafnvægi
vegna hitaleiðslu til yfirborðs
jarðarinnar, en þegar dýpra
kernur eykst svo hiti og þrýst-
ingur, að orka hita og efna
myndar hringrás í kviki jarðar,
því þegar hiti og þrýstingur er
komið yfir ákveðið lágmark
hverfa takmörkin milli fasts og
fljótandi efnis.
Þess vegna verður hringiða í
kviku jarðar eins og í lofthjúpi
hennar, og allt bendir til að
sömu lögmál gildi fyrir hæðirn-
ar og lægðirnar inni í hnettin-
um og í lofthjúpnum utan um
hann. Meginmunurinn er, að
hraðinn er óverulegur og orkan
yfirþyrmandi við orkuflutning
kvikunnar samanborið við það
sem þekkist í lofthjúpnum. En
þrátt fyrir það, að lofthjúpurinn
umlykur hvern mann, eru mörg
lögmál hans okkur lítt kunn enn
þá, og þess vegna er engin
ástæða til að pndrast, að þekk-
ing okkar á innra kviki jarðar
er ennþá á tilgátustigi og nær
eingöngu byggt á líkum. Mann-
inum mun aldrei takast að
kanna til hlítar með tækjum sín-
um lögmál jarðarinnar frekar en
kviku sólar, en þó leiddi ígrund-
un um eðli kvikunnar til smíði
vetnissprengjunnar; og með því
var kannske opnuð ný leið á
framfarabraut mannkynsins.
Það er tilgáta margra skarp-
greindra vísindamanna í jarð-
eðlisfræði, að í miðju Atlants-
hafi endilöngu hafi efni og orka
leitað sér upprásar, hreyfiöflin
lyft upp atlantska hæðahryggn-
um, en kæling sjávar vamað því
að jarðkvikan bræddi sig í
gegn. Við það að mæta þessari
mótstöðu breytir sá hluti ork-
unnar, sem ekki fer til að halda
uppi hæðahryggnum og aðliggj-
andi sjávarbotni, um stefnu og
streymir meira eða minna lárétt
meðfram undirfleti jarðskorp-
unnar bæði til austurs og vest-
urs og kælist við það og verður
ennþá seigflotnari; móti því
vegur, að nú fara straumarnir
að leita niður á við vegna áhrifa
þyngdaraflsins, því að jarð-
skorpan þykknar um leið og
kvikan kólnar og missir þá hæfi-
leikann til bræðslu. Að lokum
mæta straumarnir djúpstæðum
rótum meginlanda. Leifar hreyfi-
orkunnar skiptast þá aftur í
tvennt, beinast sumir þættir
hennar niður á við, en aðrir
þrýsta á meginlöndin. Að vísu
eru þau föst fyrir, en hér eru
þau reginöfl að verki, að eitt-
hvað verður undan að láta. í
jörðinni eru margar slíkar upp-
gijngu- og kvikurásir, sem þrýsta
úr ýmsurn áttutn á meginlöndin
og hnoða þau á milli sín. En
það er álitið, að ennþá hafi
kvikurásirnar vestur frá miðju
Atlantshafi yfirtökin og þrýsti
hægt og sígandi ameríska meg-
inlandinu frá meginlöndum
Evrópu og Afríku, sem eru svo
föst fyrir, að þau bifast sama
sem ekkert. Einmitt þetta er
hægt að sanna eða afsanna á
íslandi, þar sem það er eini hluti
atlantska hæðahryggsins, sem
stendur upp úr sjó, og þenslu-
sigdalur hans liggur þvert yfir
ísiand frá suðvestri til norð-
vesturs, en er að mestu hulinn
af hrauni, j arðfræðilega séð
ungu.
Nú liggur í augum uppi, að
hafi landgrunn hinna þriggja
meginlanda einhvern tíma náð
saman, en séu enn í dag að síga
sundur, þá þarf jafnharðan að
myndast jarðskorpa. Talið er,
að sú skorpumyndun fari nú
orðið að mestu fram í og undir
dj úpu dældinni í kolli atlanska
hæðahryggsins, og þá um leið
þvert yfir Island. Þýzkur vís-
indamaður, Bernauer að nafni,
gaf út í Stuttgart 1943 útreikn-
inga sína um það, hve mikið
Island hefði gliðnað sundur á
þenslusvæði sínu síðan síðustu
ísöld lauk og áleit, að það myndi
nema 3,56 m á hvern km á 1000
ára tímabili. Dr. Walker telur,
að á milli elztu hraunlaga ofan-
sjávar á Austur- og Vesturlandi
hafi landið breikkað um 400 km
á 60 milljónum ára, eða um 6
til 7 rnm á ári. Sannast hér eins
og á svo mörgum öðrum sviðum
vizka alþýðuspakmælisins, að
Guðs mylla malar hægt.
Ég hef auðvitað, eins og aðrir
er spjall þetta kunna að lesa,
engin tök á að sanna eða afsanna
þessar tölur eða sannprófa þær
ályktanir,er afþeimverða dregn-
ar; en dæmt út frá þeirri þekk-
ingu, sem lífið hefur veitt mér
og þeirri dómgreind, er mér var
gefin í vöggugj öf, virðist mér
kenning sú, sem ég hef hér að
framan verið að reyna að skýra
í grófustu dráttum, jaðra við
staðreynd. Og dr. Walker kom
mér nú í sumar fyrir sjónir sem
vitur og heiðarlegur maður. Einn
jarðfræðinemanna, sem dvöld-
ust hér að Kleif liðið sumar,
Thomas I. Sibbald að nafni,
kannaði ásamt fleiru fornar
þenslusprungur undir Arskógs-
ströndinni og Þorvaldsdalnum
af hinni mestu kostgæfni. Arang-
urinn af rannsóknum þessa unga
manns mun verða birtur í hækl-
ingi á ensku innan skamms, og
verður þá væntanlega getið hér í
blaðinu.
Það, sem nú í dag gerist í
Vesturey, hefur nokkurn veginn
óslitið verið að gerast í meira
en 100 milljónir ára og mun lík-
lega gerast lengi eftir að mann-
kynið er gengið fyrir ætternis-
stapa.
En þau áhrif mun þetta eldgos
og þessi jarðeðliskenning hafa á
stöðu íslands í heiminum, að nú
verði tilgangslaust fyrir stjórn-
málamenn að reyna að pranga
út fallorku íslenzkra jökulvatna
til erlendra stóriðjuhringa. Þeir
munu lengi leyfa undirtyllum að
fara til íslands og lifa í hinum
mesta munaði á kostnað íslenzka
ríkissj óðsins við samningagerð-
ir, og þeir munu leyfa sérfræð-
ingum sínum að þiggja svimhá-
ar upphæðir fyrir sýndar-
mennsku-rannsóknir og álits-
gerðir. En áður en til úrslita
kemur munu hringarnir snúa sér
að frægustu j arðfræðingum á
þessu sviði og spyrja: Hvaða
líkur eru á þessu tiltekna svæði
fyrir jarðskjálftum, er sprengi
stíflugarða, hraunflóðum, er
breyti farvegum ánna eða kaf-
færi mannvirki, eldgosum undir
S Framhald á 7. síðu.
Verkamaðurinn (5
Föstudagur 24. janúar 1964