Vínland - 01.01.1905, Page 2

Frelsishreyfingar Rússa.
Þess verður líklega ekki langt að bíðaað ein-
hver breyting verði á sbjórnarfari Ktíssa. Þjóðin
er að valtna og er ntí farin að láta til sín heyra og
krefjast rtíttar síns. Það lítur tít fyrir að mikil
umskifti hafi áorðíð par í landi síðan harðstjórinn
Plehve féll frá, því síðan hafa opinberlega komið
fram kröfur um stjórnarbót frá þjóðinni, en áður
þorði htín aldrei að láta til sín heyra, og bar alla
ktígun og réttleysu með þögn og þolinmæði. Áð-
ur þorði enginn að láta sjást neitteftirsig á prenti
annað en það, sem harðstjórarnir vildu heyra, en
ntí eru blöð Ktíssa og tímarit farin að ræða stjórn-
armálefni þjóðarinnar frá frjálf.lyndu sjónarmiði,
og gefa daglega ýmsar bendingar um stjórnarbæt-
ur, og engir eru barðir né sendir til Síberiu fyrir
það að vera svo djarfir að segja eitthvað um
stjórn'na annað en eintómt hól. Blöðin á Rtíss-
landi ræða ntí djartiega um stjórnbreytingu,en fyr-
ir þrem mánuðum siðan mundi það hafa verið
iandráðasök. Útlagar hafa margir komið heim
aftnr frá Siberiu og margir, sem setið hafa í fang-
elsi fyrir pólitisk afbrot, hafa verið náðaðir. Mörg
dj blöð hafa alt i einu risið upp til þess að tala
máii frelsisins, og sum gömlu blöðin fara liörðum
orðum um forna harðstjórn og spá öllu fögru um
nýja frelsisöld, sem ntí fari í liönd.
Ktíssneska þjóðin, sem er aðalkjarni eins
mesta stórveldis jarðarinnar, hefir aldrei ráðið
neinu um sinn eiginn hag. Tveir þriðjungar þjóð-
arinnar eru b*ndur, og bændalýðurinn á Rtíss-
landi hefir ávalt átt við ánauð að btía. Þeir hafa
ekki haft meiri rétt á sér en skynlausar skepnur,
og þeir hafa orðið að vinna baki brotnu til þess
að geta borgað skatta og skyldur, þvi stjórnin og
lánadrotnar þeirra talra af þeim flest, sem þeir
geta við sig losað, og til þess að halda þeim sem
fastast í þessu þrældómshafti hefir stjórnin lagt
bann fyrir að láta þá njóta neinnar mentunar, og
törn þeirra hafa ekki mátt ganga á skóla, því það
er alkunnugt að fáfræði viðheldur bezt öllum
þrældómsanda. Alt vald hefir veriðí fárra manna
höndum, sem breyta lögum og haga framkvæmd-
um eftir eigin geðþótta, en fara ekkert að vilja
eða ráðum þjóðarinnar, enda mun það sannleikur
að stí þjóð, sem um margar aldir hefir verið þann-
ig lxaldin í fáfræði og ánauð, hafi reyndar engan
vilja eða löngun til að sjá um sig sjálf. Það er
vanalegt að þær þjóðir sem eiga við þess konar
kjör að btía rumska ekki fyr en einhver ytri áhrif
verða til þess að vekja þær.
Og ntí þykjast menn sjáað ófriðursá.er Rtíss-
ar eiga ntí í við Japana, muni verða til þess að
vekja þjóðina svo htín finni til þeirra ranginda er
htín hefir alt til þessa dags þolað kúgunarvaldi
harðstjóranna.
Það er i raun og veru ekki keisarinn sjálfur,
sem öllu ræður á Rússlandi, þó hann sé einvald-
ur kallaður, heldur eru það hirðmenn hans og
ráðgjafar, sem hafa hann að miklu leyti í hendi
sér, og sjá svo um, að hann fái ekki annað að vita
um hagi þjóðarinnar, en þeim beztlikar, og horfa
ekki í að rangherma þær fregnir er þeir færa hon-
um, ef þeim svo sýnist, til þess að hann skeri tír
málum eins og þeim þykir bezt við eiga. Iílerk-
arnir hafa altaf verið í verki með og oft hafa þeir
ráðið mestu í löggjöf og framkvæmdum. Þessir
menn hafa altaf staðið sem steinveggur milli keis-
arans og þjóðarinnar, svo hannhefir aldrei náð að
kynnast þjóðinni nógu vel til þess að þekkja og
skilja hagi hennar og þarfir.
Þetta sá Alexander II., er hann kom til ríkis á
Rtísslandi, því hann var vitur maður og hinn bezti
keisari, er Rtíssar hafa átt. Þá var hart í ári á
Rússlandi og þjóðin var hart leikin eftir Krím-
stríðið. Hið fyrsta, sem hann gerði, var að reisa
við herinn og koma á hann nýju og betra skipu-
lagi, því næst reyndi hann að leysa bændur tírá-
nauð, og aðskyldi dómsvaldið frá öðrum stjórnar-
störfum og bætti dómstólana að mörgu leyti.
Hann sá það einnig að það mundi verða miklu
happasælla fyrir þjóðina, að hvert hérað eða sýsla
hefði sína eigin fulltrtía til þess, að bera nauð-
synjamál sín fyrir stjórnina, heldur en láta em-
bættismanna klíkuna i Pétursborg gera það, sem
lítið eða ekkert vissi um það, hvers við mundi
þurfa í fjarlægum landshlutum, og var auk þess
samvizkulítil og ábyrgðarlaus um fiest sín störf.
Þá var það að hann leyfði þjóðinni að kjósaraenn
í hverri sýslu, til þess að stjórna vissum sveitamál
uin, og gefa stjcrninni árlega skýrslur liver frá
sínu héraði. Þessir sýslunefndarmenn voru nefnd-
ir zemstvo, og var þeirra fyrst getið í boðskap
keisarans árið 1859, en fimm árum síðar (1864) var
með lögum ákveðið starf þeirra og embættisvald.
Þeir voru í fyrstu kosrir af þrem kjörflokkum:
landeigendum, bæjarbtíum ogalþýðu í sveitum,og
þeim var falið á hendur að sjá um vegagerð, út-
vega læknishjálp fyrir fátæklinga, stofna alþýðu
skóla, safua ýmsum skýrslum og sjá um það, að
verkamenn liðu ekki liungur og sjtíkdóma hjálp-
arlausir. Þessir zemstvos urðu bráttnokkurs kon-
ar vísir til þjóðræðis, þó í smáum stíl væri. En það
leið ekki á löagu áður stjórnarklikunni í Péturs
borg þótti nóg um aðgerðir þeirra, og bar þeim
það á brýn, að þeir tækju sér meira vald en þeim
væri veitt og skiftu sér af málum, sem þeim kæmi
ekkert við. Einkum varð skólamálið að miklu
ágreiningsefni, og mentamála ráðgjafi keisarans
neitaði algerlega að viðurkenna það, aö zemstvos
hefðu vald eða rétttil að stofna skóla eða nokkrar
aðrar mentastofnanir. Margir æðstu embættis-
menn srjórnsrinnar fengu ntí einnig grun um að
þetta alþýðu ráðaneyti væri farið að hugsa meira
en góðu hófi gengdi um frelsi og þjóðræði,og um
1880 var svo komið að stjórnin gaf zemstvos það
að sök, að þeir væru oddvitar byltingamanna á
Rtísslandi,og þáfór að koma hver boðskapurinn ó
fætur öðrum frá ráðgjöfunumog enda keisaranum
sjálfum, er allir miðuðu að því að takmarka vald
alþýðu fulltrúanna. Loks var kosningu þeirra
breytt svo að auðugir aðalsmenn og borgarar í
stórbæjum voru hinir einu er má'tu kjósa þá, en
bændur höfðu engan kosningarrétt. Þetta varleitt
í lög í júní 1890 og næsta ár var þeirn bannað að
gefa tít bækur eftir ýmsa helztu ritliöfunda Rtíssa,
en það höfðu zemstvosáðurgert til þess að alþýða
ætti kost á að kynnast því er bezt var í bókment-
um þjóðarinnar. Leiddi þetta til þess að síðan
hefir mest verið prentað af lélegu sögurusli og
öðrum iánýtum bókum fyrir almenning. Zemstvos
urðu nú lítið annað en nafnið eitt, og þegar ófrið-
urinn milli Rtíssa og Japana liafði staðið nokkra
inánuði báðu þeir stjórnina að leyfa sér að halda
opinberan fund, þar sem þeir allir gætu mætt til
þess að koma á samtökum í þv! skyni að hjálpa
særðum hermönnum; en stjórnin kvaðstekki leyfa
þeim það, en sagði þó jafnframt að þeir mættu
halda fundi til þess að ræða þetta málefni hver í
sinni sýslu eða umdæmi, og svo mættu þeir veita
alla þá hjálp, er þeir gætu hver í síuu lagi: en að
koma á almennum samtökum til þess um alt Rvíss-
land, þótti stjórninni ísjárvert, ogþað var ekki
nærri þvíkomándi.
Þannig voru zemstvos á Rtísslandi þegar
Plehve féll frá: valdalausir, og sviftir öllum þeim
rétti er þeir áður höfðu i héraðsmálum. En þeir
voru öllum öðrum fróðari um hagi og þarfir al-
þýðunnar á Rússlandi, og skildu tilfullnustu hugs-
unarháttinn og vissu vel um allar andlegar hreyf-
ingar og vi'ja bændalýðsins, sem stjórninni var
öldungis ókunnugt um og hafði alt t.il þessa ekk-
ert hirt um. En ntí var svo komið, að stjórnin sjálf
var í vanda stödd og þurfti að leytaánáðir þjóðar-
innar og fá hjá henni l'é og mannafla til þess að
rétta hlut sinn eftir ófarirnar í viðureign sinni við
Japana, og þá lá það næst að koma sér vel við
zemstvos, sein lengi liöfðu verið fulltrúar alþýð-
unnar, og reyna að fá þá til að títvega stjórninni
fulltingi þjóðarinnar. Þess vegna var það, að hinn
nýi ráðgjatí Rtíssa keisara, Mirski, var liinn blíð-
asti við alla zemstvos og hét þeim því skömmu eft-
ir er hann kom tll valda, að þeir skyldu fá að halda
alsherjar fund til þess að ræða um það hveraðferð
væri heppilegust til að hjálpa særðum hermönn-
um og bauð þeim til þess fundarhalds einn sam-
komusal ráðaneytis síns í Pétursborg, og bætti því
við að hann skyldi sjá urn að stjórnin viðurkendi,
að fundargerð þeirra væri lögmætt embættisstarf.
Það hafði aldrei áður borið við á Rtísslandi að
stjórnin leyfði alþýðu að senda fulltrúa á alsherj-
ar fund, og þótti það því miklum tíðindum sæta.
Fundardagur var ákveðinn 19. nóvember 1904.
Allir sýslunefndarmenn eða zemstvos um alt
Rússland fögnuðu mjög þessu fundarleyfi,og þeim
óx hugur og áræði við þessi vinahót stjórnarinnar,
og vildu ntí láta henni í ljós ánægju sína með því
að bjóðast til að gera meira en þeir Ifyrstu höfðu
ætlað á fundi þessum. Þeir gerðu þá menn á fund
ráðgjafans með þá orðsendingu, að þeir mundu á
fundi þessum ræða það hvernig bezt yrði hjálpað
særðum hermönnum eins og ráð var fyrir gert, en
auk þess mundi verða tekið til umræðu ástand al-
þýðunnar á Rtísslandi, því htín ætti yfir höfuð við
skort og bág kjör að btía siðan stríðið hófst, og tír
því mætti hæglega bæta, eða að minsta kosti væri
auðvelt að afstýra meiri vandræðum, ef hyggilega
væri að farið, og þeir kváðust mundu ræða um
það hver ráð væru heppilegust til að ráða bót á
þessu; ennfremur gáfu þeir í skyu að þeir mundu
segja eitthvað um það, að þjóðin fengi þingræði.
Mirski ráðgjafi tók þessu fremur fálega. Kvaðst
ekki vilja banna þeim að ræða hagfræðismál þjóð-
arinnar, og ekki heldur hafa vald til að leyfaþeim