Vínland - 01.01.1905, Blaðsíða 6

Nýjar Bækur.
Íslenzk-Ensk Orðabók et'tir O. T. Zoega.
Kostnaðarmaður: SiguiíÐur Kiíistjánsson.
Reykjavík 1904.
Orðabók f>essi, sem nú er nykomin vest-
ur hingað, er að stærð og formi lík hinni Ensk-
íslenzku orðabók eftir sama höfund,sem fyr-
irlöngu síðan er alkunn orðin meðal Vestur-
íslendinga, f>ví Jjeim hefir alment líkað hún
vel og eiga hana nú margir. t>essi nyja orða-
bók mun hafa flestakosti hinnar fyrri, og verð-
ur f>ví að líkindum engu óparfari peim ís-
lendingum, er ensku vilja læra. En aukpess
er hún nytsamleg fyrir enskumælandi menn,
sem vilja læra íslenzku og kynna sér nútíðar
bókmentir íslendinga, og hún er reyndarhin
fyrsta orðabók, sem samin hefir verið yfir ny-
íslenzku eingöngu.
Pví miður getum vér ekki dæmt um bók
J>essa svo rækilega sem skyldi, f>ví til pess
skortir oss málfræðislega f>ekkingu. En með
f>ví litlar líkur eru til að nokkur málfræðing-
ur riti neitt um hana,hér vestan hafs,f>ykir oss
nauðsyn bera til að geta hennar að nokkru, og
munum vér f>á segja f>að eitt, er næst mundi
falla áliti flestra Vestur-íslendinga er hagnyta
sér bókina.
Að prentun og öllum ytri frágangi er
bókin vel úr garði gerð. Hún er*lítil og hand-
hæg en letrið p>ó stórt ogskyrt. Prentvillur
mumi eklti vera par margar; að minsta kosti
höfum vér enga meinlega prentvillu séð, í
peim köfluin bókarinnar, er vér höfum litið
yfir. Letur breytingar eru fáar, en gl.öggar
og smekklegar.
E>að er tvent, sem flestir heimta öðru
fremur af orðabókum: Annað er pað, að pær
hafi nægilegan orðafjölda, svo ekki sé gengið
í geitahús að leita ullar pegar flett er par
upp orðum. Hitt er pað, að orð og orðtæki
séu rétt pydd og nógu nákvæmlega til þess,
að hver meðalmaður, sem bókina notar, kom-
ist í réttan skilning um pfðing peirra og hug-
tak pað, sem í peim felst.
Bók pessi hefir orðafjölda mikinn. Hún
er furðanlega orðmörg eftir stærð. Auðvitað
hefir hún ekki öll orð, sem nú eru brúkuð S
íslenzku máli; en ekki höfum vér tekið eftir
að algeng orð vanti nema fáein samsett orð;
aftur eru mörg orð í bókinni, sem sjaldan eru
nú brúkuð í íslenzku máli eða aldrei nema í
skáldskap. Oss mun óhætt að fullyrða pað,
að höf. hafi tekist svo vel að safna orðum, að
ekki verði með réttu meira heimtað af einum
manni, og pegar pess er gætt, að hann hefir
einn samið orðabók pessa, og ekki haft nein
eldri orðasöfn, af sama tagi og hún er, við að
styðjast, pá verður ekki annað meðsanngirni
um pað sagt en hann hafi leyst pað ætlunar-
verk pryðisvel af hendi, að pví leyti, er orða-
safninu sjálfu viðvíkur. E>að hlytur að vera
mörgum og miklum erfiðleikum háð, að safna
orðum til hinnar fyrstu orðabókar, sem samin
er yfir heilt pjóðmál, og pað er vandaverk,
sem er fárra manna meðfæri. Að vísu hefir
höf. óefað haft mikinn stuðning af eldriorða-
söfnum, einkum orðabók Cleasby’s og Guð-
brandar og orðasöfnum Jóns rektors E>cr-
kelssonar, en póhefirhann vissulega mestfar-
ið eftir sínu eigin höfði, pví bókhans ermjög
ólík öllum öðrum íslenzkum orðabókum.
Það hefir líka aukið erfiðleika höf. við samn-
ing bókarinnar, að hann hefir hvervetna orðið
að taka tillit til rúmsins og gæta pess, að hvað
eina stæði í réttum hlutföllum við fvrirhug-
aða stærð bókarir.nar, ogrúmleyis vegna hef-
ir hann jafnan átt við pann örðugleik að
stríða, að segja sem flest með sem fæstum
orðum. En prátt fyrirpað hefir hann pó get-
að komið fyrir í bókinni ótrúlega mörgumorð-
samböndum og orðtökum, sem einkennileg
eru íslenzkri tungu, og er sá ekki minstur
kostur bókarinnar.
Um pyðingarnar í orðabók pessi má yfir
höfuð segja, að pær séu röttar og nákvæmar.
E>ó er ymislegt athugavert við sumar peirra
og pað er, að voru áliti, helzti gallinn á bók-
inni, að hinar ensku pykingar á íslenzkum
orðum og talsháttum eru allvíða ónákvæmar
eða alveg rangar. Hérdæmum vér að nokkru
leyti eftir líkum, er vér segjum allvíða, pví
vór höfum litið yfir fáar blaðsíður að eins, hór
og hvar í bókinni, og gerum ráð fyrir að bók-
in í heild sinni sé lík peim köflum, er vór höf-
um farið yfir. A stöku stað höfum vér orðið
pess varir, aðíslenzk orð eru pfdd með máls-
greinum pó eitt orð só til, samsvarandi, á
ensku, en víða er pað ekki, og pað er naum-
ast aðfinningarvert, pví oft fer vel á pví, að
skyra pannig merkingu orða, og fmsir ágæt-
ir orðabóka höfundar hafa óspart notað pá að-
ferð eins og t. d. Konráð Gíslason.
Vér skulum tilfæra nokkur dæmiúr bók-
inni, er syna að til eru par ónákvæmar pyð-
ingar og sumar rangar.
bað er nákvæmara að kalla sciumilríl
sewing-needle en að eins needle,og ónákvæmt
er að segja að rúmmálsfrœði sé geometry,
pví geometry er mælingafræði, og á ensku
nefna menn ávalt solid geometry eða geome-
try of three dimensions, pegar átt er sórstak-
lega við pá grein mælingafræðinnar, sem ís-
lendingar nefna rúmmálsfræði.—Geitur heita
á ensku réttu nafni favus, en achor er nafn,
sem óvíða er brúkað og fáir skilja, og scald-
head er orðskrípi, sem í alpyðutali er haft um
yms útbrot á höfði. — Graftarnabbi er
pustule en ekki pimple. — Ennistoppur er
að vísu toupet (eða toupee), en pað orð á við
ennistopp á manns höfði, en íslendingar eiga
oftast við ennistopp á hesti og hann heitir á
ensku forelock. — Eir (hard) brass, copper,
bronze og lcopar copper, er hvorttveggja að
mestu leyti rangt. Málmurinn heitir eir á ís-
lenzku en copper á ensku. Málmblending-
inn, sem á ensku heitir bronze (eir og tin),
nefna íslendingar oft eir, en liinn gulleita
málmblending brass (eir og sink), nefna peir
kopar eða látún en aldrei eir (koparnáma er
rangnefni, pví kopar eða brass er aldrei tekið
úr námu).—Sama er að segja um pyðingarn-
ar: Brúsi (earthern) jar og krulcka can,
jug. E>að er livorugt rétt, pví krukka er jar
en brúsi or jug. Krukka er að vísu stund-
um nefnd jug, en brúsi eraldrei nefndur jar.
—E>að er ekki rétt að nefna líffrœði physio-
logy, rétta nafnið á ensku er biology.
Bafmagnsvalci er orð, sem vér höfum
aldrei séð eða heyrt, en ólíklegt virðist oss að
electromotor heiti pví nafni, I.íklegra er að
pað eigi við eitthvað, sem vekur eða fram-
leiðir rafmagn, t. d. electric current generator
eða dynamo. Electromotor er rafmagnsvél,
sem breytir rafmagni í vinnuafl en framleiðir
ekkert rafmagn. — Strandsigling costal
navigation er rangt (á líklega að vera coast
navigation). Orðið costal á ekkert skylt við
coast, en er myndað af latneska orðinu costa
(rif), og er á ensku vanalega liaft í merking-
unni rifja- (t. d. costal cartilage rifjabrjósk
o. s. frv.).
Sum íslenzk orðatiltæki eru ónákvæm-
lega pydd í orðabók .pessari, og pað á sér
líka stað að enska pyðingin er óviðfeldið og
enda rangt mál, pó pað komi sjaldnar fyrir.
Synishorn af pví eru pessar pyðingar: „Baá
er enginn galdur“ er á ensku it is no trick
(at all), en höf. pyðir það með orðunum: itis
an easy matter (pað er hægðarleikur). —
Gera gys að e-m, turn one into ridicule er
ekki góð pyðing. E>egargert er gys að störf-
um manna og háttalagi er stundum pannig að
orði komist um pað á ensku, en pegar um
persónu er að ræða er ekki sagt to turn into
ridicule; to expose one to ridieule eða to
ridicule one er oft sagt, en vanalega segja
menn pó á ensku to make fun of one. —
Leggjast í lcör, lay oneself down bedridden
er lóleg enska, en become bedridden er al-
ment og rétt m&l.—Bíta sundur bite over er
ekki rétt, á ensku segja menn bite in two
(stundum bite asunder) og brjóta sundur
er réttar pytt break in two (break asunder,
break apart) en break to pieces, sem pyðirað
brjóta 1 mola (mölbrjóta),og bítaúr nálinni
munu fáir enskumælandi menn skilja, í peirri
merkingu, sem pað vanalega hefir (t. d. hann
er ekki búinn að bíta úr nálinni), þó pað sé
pytt með orðunum: bite off the thread.
E>að er töluverður galli á bókinni að
svona pyðingar eiga par heima, pví pó pær
séu að tiltölu mjög fáar eru pær samt mein-
legar sumar, og leiðinlegt er að reka sig á
pær í bók, sem annars er vel vönduð. En
prátt fyrir pað bætir bókin að miklu leyti úr
peirri pörf, sem íslendingum hefir lengi verið
á ny-íslenzkri orðabók, og pað er líka mikils
vert að Sslenzkan er par pydd á ensku, pað
mál, sem íslendingum er parfast að læra næst
móðurmáli sínu.
Höf. á vissulega heiður og pakkir skilið
fyrir pað, hversu vel hann hefir leyst af hendi
petta vandaverk og sömuleiðis kostnaðarmað-
ur bókarinnar, sem staðið hefir straurn af Oll-