Vínland - 01.04.1906, Qupperneq 1

VINLoAND
Y. árg.
MlNNEOTA, MINN., APKÍL 1906.
Nr. 2.
Til Nýrra Kaupenda.
Kaupendum Vínlands hefir fjölgað svo
stórkostlega síðastliðinn mánuð, að upplagið
af fyrsta blaði fimta árgangs er þrotið, og get-
um vér p>ví eigi sent J>að öllum, sem um
J>að hafa beðið. Árgangur Vínlands til nýrra
kaupenda byrjar pví meðþessu blaðiogheld-
ur áfram til samsvarandi blaðs næsta ár.
Jarðskjálftinn í Californíu.
í>að er alvanalegt að vart verði við jarð-
.skjálfta í Californíu, en aldrei hefir J>ar tjón
af hlotist fyr en nú, og mælt er að síðastliðin
ár hafi minna borið þar á jarðskjálftakippum
en áður.
tín miðvikudagsmorguninn 18. þ. m. kom
þar jarðskjálfti einn hinn mesti, sem sögur
fara af, og að líkindum liefir enginn jarð-
skjálfti í manna minnum unnið eins mikið
tjón og þessi. E>að var fyrsti kippurinn, sem
var langmestur og gerði mest tjón. Harín
kom skömmu eftir kl.5 um morguninn ogstóð
yfir í þrjár mínútur, og var harðastur f>ar
sem borgin San Francisco stendur— eða stóð
pá, J>vS nú er hún að mestu leyti hrunin til
grunna eða brunnin til ösku. Við fyrsta
kippinn lirundu flest hús i miðhluta borgar-
innar og mörg smærri hús í útjöðrum hennar;
hvað rnargir menn J>ar liafa látið líf sitt á
svipstnndu veit enginn enn. Allir, sem flúið
gátu, hlupu út á stræti til að forða sur; nokkr-
ir minni kippir komu eftir J>að, en ekki svo
miklir að fleiri hús hryndu. tín brátt gaus
upp eldur víðsvegar um horgina úr rústum
J>eirra húsa er hrunin voru. Alt slökvilið
borgarinnar kom á svipstundu til að slökva
eldana, en J>á kom J>að í Ijós að í vatnsrenn-
um öllum liöfðu pípurnar brotnað af jarð-
skjálftanum, svo hvergi náðist til vatns, og
slökviliðið var alveg varnarlaust gegn eldin-
um. Þá voru engin önnur úrræði fyrir bæj-
arbúa en reyna að fl/ja eldinn og forða svo
lífi sínu. Hermönnum var stax boðið út til
að gæta borgarinnar, J>ví auðsætt var að lög-
regluliðið myndi ekki verða til J>ess einhlítt
að gæta neinnar roglu undir J>essum kringum-
stæðum. Hermenn voru J>ví allsstaðar á verði
og J>eim var boðið að skjóta orðalaust livern
J>ann, er J>eir sæju stelandi, eða rænandi lík
og lemstraða menn, og það gerðu J>eir. £>á
komst á brátt svo góð regla að furðu gengdi
og ótti sá og æði, er fyrst greip menn, sefað-
ist innan skams. Eldhafið æddi yfir borgina
og brendi fyrsta daginn allan miðhluta henn-
ar, par sem mestu stórhfsin áður stóðu; næsta
dag geysaði hann mest um suðurhlutann, J>ar
sem land er lágt og allur J>orri hinna fátæk-
ari borgarbúa bjó í timburhúsum. Á J>riðja
degi komst eldurinn upp á hæð f>á hina nafn-
faægu (Nob Hill) í norðvesturhluta borgar-
innar, J>ar sem stóðu hinar miklu skrautliallir
námakónganna og annara auðkyfinga í San
Francisco, og J>ær brunnu allar til grunna.
Nú hefir eldurinn geysað um borgina í J>rjá
sólarhringa, og hún er næstum öll brunnin
nema nokkrir hlutar af útjöðrum hennar, og
óvíst enn hvort af J>ví verður nokkuð eftir er
líkur. Herinn og slökviliðið sprengdu upp
heilar húsaraðir með dynamite, f>ví önnur ráð
voru engin til að stöðva eldinn; en svo lítur út,
sem það hafi að litlu haldi komið.
Omögulegt er enn neitt á það að gizka,
hvað mikið er eða verði eignatjónið í borg-
inni, Á föstudagskveldið var talið að það
væri orðið meir en sem svaraði 300 miljón
dollara. Enginn veit heldur neitt um mann-
tjónið. En talið er víst að það muni fremur
skifta þúsundum en liundruðum. Óvíst er
einnig hvort eldsábyrgð komi þar að miklu
haldi, J>ví talið er víst, að flest þau félög, er
þá ábyrgð liöfðu mesta þar í borginni, muni
verða gjaldþrota.
Um 300,000 manns eru liúsviltar þar í
borginni. Flestar fjölskyldur auðmanna hafa
flúið til fjarlægra staða, en allur fjöldi borg-
arbúa he.fír leitað hælis í skemtigörðura bæj-
arins, og búið um sig í tjöldum á óbygðu
landi J>ar umhverfis. E>ar ætlar fólkið að
halda kyrru fyrir þangað til eldurinn kulnar
út og það getur vitjað rústanna. Vistaforði
bæjarins hefir að mestu leytifaristí eldinum,
svo hungursneyð vofir yfir, ef ekki koma
nægar aðsendar vistir í tíma til að afstyra
því. Vatn fæst hvergi til drykkjar og þorst-
inn þjáir menn nú mest, eftir langvarandi
áreynzlu og hitann frá eldhafinu. Hætt er
einnig við að pest komi upp í borginniaf lík-
um þeirra manna er fóiust í jarðskjálftanum,
sem nú rotna þar ofanjarðar í heitu lofti.
Haldið er að allir peningar og fémæt
skjöl, sem geymt var á bönkum sé óskaddað
í hirzlum, sem eldurinn hafi ekki á unnið, og
herinn hefir varið það alt gegn ránsmönnum;
mun það verða að mikiu liði ef bæjarbúar fá
J>aðan peninga sína, því afar mikið fé er
geymtábönkum þar í borginni. Mint Banda-
rlkjanna, sú sem er þar í borginni, varð fyrir
stórskemdum. E>ar eru geymdar 39 miljón
dollara, mest í gulli. Af því féfórst ekkert.
En ránsmenn gerðu áhlaupá mintina,og vildu
ræna þar, er brennan stóð sem hæst. Herinn
var þar til varnar og drap 14 af ránsmönnum
og stökti hinum á flótta, og alt það gull sem
þar var geymt liggur J>ar enn óskert.
Um alt land var þegar byrjað að safna
samskotum til styrktar hinum nauðstöddu
borgarbúum. Roosevelt forsetisendi áskorun
til þjóðarinnar um almenna hjálp þegar I stað,
°g öll ]>jóðin vill fúslega rétta hjálparhönd,
og allar lestir, sem til San Franeisco fara,flytja
nú þangað öll þau matvæli og aðrar nauð-
synjar, er þær geta borið. Sambandsþingið
veitti eina miljón dollara sama daginn og
jarðskjálftinn varð. New York og Chicago
hafa hvor um sig gefið miljón dollara, og í
hverri stórborg í landinu er miklu gjafafé
safnað. Frá útlöndum hafa komið tilboð um
hjálp, en stjórnin liefir afþakkað þau öll, með
því að þjöðin sé einfær um að bæta þaðtjón,
sem bætt verður, þó ógurlegt sé.
Um alt land er áhuginn svo mikill að
safna samskotum að óhætt má fullyrða, að
varla sé nokkur smábær hér í landi, sem ekki
tekur þátt I því, og svo er mikið þrek og hug-
rekki Bandamanna að þeirtala nú meðáhuga
um að reisa San Francisco úr rústum, marg-
falt veglegri en áður, meðan enn rykur þar
úr rústunum.
En jarðskjálfti þessi hefir einnig gert
stórtjón í mörgum smærri bæjum þar vestra.
— í Palo Alto—-yndisfögrum smábæ um 30
mílur suðuj frá San Francisco — er hinn nafn-
frægi háskóli, heitinn eftir Leland Stanford,
Jr. Öll stórhysi þess skóla kostuðu um 20
milj. dollara og voru hin veglegustu skóla-
hús í öllum Bandarikjum. E>au hrundu
flest til grunna og tveir stúdentar létu
þar lif sitt,—í Santa Rosa gaus upp eldur
eftir jarðskjálftann, svo sá bær brann næst-
um allur og margir menn dóu.— í Oakland,
sem stendur vestanvert fjarðarins andspænis
San Francisco, hrundu mörg hús og eigna-
tjón varð J>ar mikið, en bærinn brann ekki
og að eins tíu menn dóu þar, og í Berkeley,
sem stendur samhliða Oakland varð eigna-
tjón svipað, en sagt er að ríkisháskólinn hafi
ekki orðið fyrir skemdum að mun. — í Sacra-
minto hrundi pósthúsið og mörg önnur stór-
hysi, en þinghús ríkisins stóð að mestu leyti
óskemt. — í San Jose varð eignatjóaið stór.
kostlegt ng um 65 manns dóu. — í Santa
Clara hrundi vitfirringahæli, og um 250 vit-
firringar biðu bana af. — í LosAngeles varð
jarðskjálftans vart, en ekkert tjón hlaust af
honum þar eða í nokkrum öðrum bæ í suður-
hluta ríkisins, sem enn hefir af frézt.