Vínland - 01.01.1908, Side 2

82
V í N L A N D.
Engieíhds Bankinn.
'rJ —----- ' ; ,
Hin 'frœcrasta og voldugasta þeninga-
etofnun, sém til er 1 Keimi, ai Englands bank-
inn. Sá banki gegnir öllum vanalegum banka-
dtörfum, en hefir auk þess sérstakt umboð á
hendi af hálfu stjórnarinnar, Qann er ekki
etjórnareign eða stjórnarstofnun, en hefir sör-
etök réttindi og oinokunarvald í fjárhagsmíil-
um Bretastjórnar, og er í raun og veru fjár-
hirzla Bretaveldis að öllu nema nafninu.
Hann geymir alla peninga stj(5rnarinnar, til
hans ganga allar tekjur ríkisins og hann borg-
ar öll útgjöld þess. Hann annast allar skuld-
ir Bretaveldis, og borgar alla vöxtu af
ekuldabröfum stjórnarinnar. Ding Breta hefir
veitt honum umboðsvald til alls þessa, og í
Ómakslaun fær hann árlega hjá stjórninni um
eina miljón dollara.
Saga banka þessa og öll starfræksla hans
er merkileg mjög, eins og geta má nærri þar
sem er helzta peningastofnun Breta, og mestu
fjárhagsfræðingárþeirrahafa flestirátt þarein-
Tivern hlut að máli. Flestar aðrar þjóðir hafa
Öfundað Breta af banka þeirra, því að engin
önnur þjöð' á eins öruggan banka í eigu sinni,
og oft hefir það átt sér stað hér í landi þegar
bankar hafa orðið gjaldþrota, að menn hafa
spurt sjálfa sig hvað því muni valda, að
Bandaríkin geti ekki átt einti oínasta banka
eins áreiðanlegan og Bretar.
Banki þessi var stofnaður ári? ÍQ94, og
maður sá, sem mest átti í hugmynríinni uin
fyrirkomulag hans og var aðal hvatamaður
þess, að fá stjórnina til að veita bankanum
þau einkaréttinni, erhann befir síðan haft, hét
William Patorson. Hann var skotskur að
ætt, dugnaðarmaðiir hinn mesti og stóð oftast
í stórræðum um dagana, En á honum sann-
aðist hið fornkveðna, að það ersitthvað gæfa
og gjörvileiki. Hann var allra manna ráð-
• vandastur, en var þó tortrygður af þjóð sinni
og grunaður um svik ogpretti; hann varflest-
um öðrum skarpskygnari og framsynni í öll-
um fyrirtækjum, en mishopnaðist þó svo
hrapallega f yrirætlanir sínar, að slysfarir þær
■ hafa mest lialdið nafni lians á lofti. I>ess er
sjaldan getið að hann kom á fót einni helztu
þjóðstofnun Englendinga, bankanum þeirra,
en hitt muna flestir Bretar, að hann var sá,
sem stofnaði nylenduna illræmdu við Darien-
flóa í Mið-Amoríku. IJann var í stjórnar-
nefnd bankans fyrsta árið eftir að hann var
stofnaður, en lagði svo niður það embætti og
var aldrei neitt yið bankann riðinn eftir það,
og hafði af honum ekkert gagn sjálfur upp
frá því. J>egar hann lagði niður bankastörf-
in, hafði liann allan hugann á öðru nyju fyr-
irtæki, er hann vildi fyrir hvern mun fram-
kvæma þá þegar. Hann ætlaði að stofna
mikla nýlendu á Panama-eiði. J>ar átti að
* *•( 'm
verða frjála-og þlómleg.iyðlenda undir.vernd
Breta, og það var ætlun hans, að þegar Bretar
hefðu náð þar-fótfestu og vel um sig búið,. þá
roundn þeir méð tímanum ná yfirráðu’m'yfir
aljri Amerlku; honum virtist þessistaðuftvera
lykillað v’éldi þjóðar sinnar I hinni nyjuhéims-
álfu, og almfent uyðu Bretar m^ög hugfangnir
áf ráða^erð hans. Svo fór hann vestúí um
haf með • mikinu flokk manna, árið l(>9ö_, og ,
skömmu síðar fóru aðrir á eftir, svo að alls fór
um hálft þriðja þúsund frá Bretlandseyjum
vestur þangað, alt ungt fólk og efnilegt. En
fólk þetta var ekki fyr þangað komið í ny-
lenduna en allar hinar glæsilegu vonir tóku
að bregðast. Alt skorti sem á þurfti að halda
til lífsviðurværis, af því að þeir menn brugð-
ustalgcrlega,sem I’aterson hafði til þess feng-
ið, að annast alla útvegu. Gulu-pestin og
aðrar banvænar sóttir gusu upp í nylendunni
svo að fólkið stráféll á fáum mánuðum, og
>að,sem eftirtórði,drápu Indíánarog spænsk-
ir sjóræningjar, en að eins fáar hræður kom-
ust lífs af heim aftur til Englands hræðilega
útleiknar eftir mikla hrakninga, og þær sög-
ur, er þeir menn höfðu að segja, voru svo
hryllilegar að Bretum hraus hugur við. Og
>6 allar þessar ófarir stöfuðu reyndar mest af
>vi að ekki var farið að ráðum Patersons, þá
var honum sanat einum um alt kentogþjóðin
sneri alveg við honum bakinu. Sjálfurkomst
hann með naumindum lífs af, og var næstum
vitstola um hríð út af óhappi þessu, en náði
sér þó aftur og starfaði mikið I þarfir ættjarð-
ar siunar, þau tuttugu ár, or hann átti enn eft-
ir ólifað.
Um það leyti er bankinn var stofnaður
vaf Bretastjórn í skuldakröggum og upphaf
hans var það, að nokkrir auðmenn hétu að
lána stjórninni sex miljónir dollara (1,200,000
pd sterling) gegn hárri réritu (8 prósent) og
ö00,000 dollara afborgun á ári. Auðmenn
]>essir mynduðu félag, og þing Breta samdi
sérstök bankalög fyrir félag þetta og veitti
því einkarétt til að gefa út seðla, fyrir jafn-
mikla peninga upphæð og það hafði Jánað
stjórninni, og hún ábyrgðist atla þá seðla.
Löguin bankans hefir þingið breytt síðan í
ymsum greinum, eftir því sem nauðsyn liefir
krafið, en altaf hefir fyrirkomulag hans og
stjórn verið svipað því, sem það var í fyrstu,
og aldrei liafa I stjórn hans verið neinir menn
sem afskifti líafa af stjórnmálum ríkisins, og
Bretar hafa algerlega reist, skorður við þvl,
að nokkur pólitísk áhrif ráði því hverjir fái
æðstu embættin í stjórn bankans.
Upphafiega var höfuðstóll bankans 1,200-
000 pd. sterling, en síðan hefir oft verið við
hann aukið og nú er hann orðinn rúml. hálf
fimtánda miljón punda. Allir seðlar bankans
eru prentaðir og gefnir út i bankahúsinu.
Um tuttugu og fimm þúsund seðlar eru prent-
aðir þar á hverjum virkum degi. Öll seðla-
upphæð bankans, sem nú er útistandandi,nem-
ur alt að 48 milj. pd. sterling eða 240. milj.
dollara. I.ægsta ákvæðisverð seðla, sem nú
eru gefnir út, er 5 pd. sterling, en áður var
bankinn v.anur að gefa >út eins punds seðla.
Hæsta ákvæðisverk seðla, sem nú eru>göfnir
út, er 5,000 og_l0(000 pund, en i sérstökum
tilfellum; hefir bankinn gefið út 100,000 punda
seðla, og.Jil er þar einn gamall seðill,sem gilti
Pina miljón. puncía Sterling, og hann hangir
tiú í umgjíífð á vegg I skrifstofu útgáfudeild-
arinnar I bankanum. Bankinn verður að
gjalda skatt af allri seðlaútgáfunni og sá
skattur er nú um 400,000 dollarar á ári.
Engan seðil lætur bankinn frá sér fara
bftar en einu sinni. Hver seðill er gerður
ógildur jafnskjótt og hann kemár' þan gað aft-
ur, hvort'í sem hann er nyr eða gamall. Á
hverju kveldi, þegar bankanum ef lokað, eru
allir seð.lar, sem komið hafa inn þann dag
sendir inn I „gömlu seðla“ skrifstofuna, og
þar.eru vélar, sem kiippa livern seðil í tvo
jafna hluti og svo eru allir þeir seðlahelming.
ar vafðir í umbúðir; á umbúðirnar er skrifað
ártal og mánaðardagur, og roeð þeim um-
merkjum eru seðlar þessir geymdir í tíu ár í
einni hvelfingu bankans neðanjarðar, til þess
þeir séu til taks ef á þarf að halda til sönnun-
ar í málaferlum. Síðasta laugardag I hverj-
um mánuði eru allir þeir seðlar teknir og
brendir, sem koinið hafa inn í bankann sama
mánuðinn, tíu árum áður.
Áður on bankinn var stofnaður höfðu
gullsmiðir í I.undúnum mest alla peninga-
verzlun þjóðarinnar í höndum sér, en meðferð
þeirra á peningum var að mörgu leyti viðsjár-
verð, og eitt var það meðal annars, að þeir
voru vanir að taka úr gullpeningum eins-
mikið af gulli og þeir gátu svo að ekki bæri
á, og jyrðu þannig gildi þeirra,en urðu sjálfir
stórríkir af stuldinum, I>ess vegna var svo
ákvuðið I lögum bankans, að hann skyldi taka
peninga eftir vigt en ekki myntargildi, og
hver einasti gullpeningur, sem bankinn tekur
ámóti, er veginn og eigandinn fær ákveðið
verð fyrir hverja únzu af gulli, án nokkurs til-
lits til þess hvaða ákvæðisverð peningarnir
hafa. Sórstakar vogir og margbiotnar mjög,
eru þar til þess hafðar að vega peningana, og
jafnframt því sem þær vega gullið vinza þær
úralla falsaða peninga,svo að bankaþjónarn-
ir finna þá fyrirhafnarlaust, og eigandinn fær
ekkert fyrir þá. ef þeir eru algerlega svikn-
ir. Sex vogir eru til þess hafðar að vigta gull-
jieningana, og hver þeirra vegur til jafnaðar
þrjátíu og fimm þúsund gullpeninga á dag.
Öll peningaverzlun bankans er til jafnaðar
um tíu miljónir dollara á hverjum degi.
1 stjórnarnefnd bankans eru menn kosnir
árlega, og við þær kosningrar hafa allir at-
kvæðisrétt, sem hluti oiga í höfuðstól bank-
ans. Kvekara og Gyðinga má ekki kjósa í
þá stjórnarnefnd og hver, sem 1 henni situr,
verður að eiga t!u þúsund dollara að roinsta
kosti í bankanum, og hver þeirra fær 2,500
dollara í árslauri, Stjórnarnefndin kys árlega
bankastjóra og liann verður . að eiga í bank-
anum 20,000 dollara í minsta lagi. Banka-
stjórinn er að nafninu æðsti. embættismaður
bankan3, en.hann -fær ekki að sitja í tigninni
lenguren eitt ár, og þó hann megi endurkjósa
og það hafi oft komið fy.rir að sami maður hafi