Voröld - 03.12.1918, Qupperneq 6

Sls. «
VOKÖLD
Winnipeg 3. desember, 1918.
Hólarnir mínir
petta kvæði er tekið upp úr Heimskringlu vegna
\>ess að tvær vísurnar ei’U ekki réttar.
Vegaskil mín ófeig önd
enginn. þarf að gera:
Iþegar ég vil er hægt um hönd
heima á Fróni að vera-
S. BreiðfjörS.
Nær haustdag”ur horfinn
húminu veitir
friðland á foldu,
svo felst hún í skugga,
Hólana mína
hefi eg tíðum
séð í sjónauka
sárra minninga.
F
Hólunum hét eg í minni
' heiðskírri æsku
hjá þeim að lifa og líka
liðin að hvíla;
en ógæfan oft við mig ræddi
með orðtaki mjúku
og sagði að svoddan ein loforð
sízt þyrfti að efna.
Hólamir mínir þá hurfu
mér hurfu flest gæði,
það sem vér þægindi köllum
<á þessari jörðu
fanst ekki á útlegðar auðnum
í ókunnu landi.
Ofseint er feiltök að forðast
nær framin þau eru.
pegar eg losna úr læðing
líkatoans fjötra,
heimfús til hólanna minna
held eg þá aftur;
mun eg þá mána á skærum
miðsvetrar kvöldum
svífa’ yfir Álfhól og öðrum
undra heimkynnum.
Nær sem eg þingast af þreytu
þungrar andvöku,
heim þá til hólanna minna
huga eg sendi;
leitar hann joidis með álfum
og öndum gegnsæjum,
og algleymis unaðar nýtur
þar æskan lék forðum.
Á Kastala-hólinn eg hoppa
hrifin af kæti;'
hans austurhlið aðgætin skoða
hvort alt er sem fyrri.
Litlar dyr áður þar átti,
hvar út sá eg ganga
í æskunnar hugmynda húmi
hólbúans dætur.
Leikfundi lagði eg tíðum
í lautunum hóla;
Ijúfar þá ljúflinga dætur
að leiksystrum hafði;
bygðust þar borgir hugsjóna
í blómlundum æsku,
og haustboðin hamingju-vona
hófust á stundum.
En hvílíkar heimboða hallir
horfnar nú eru,
og hyggin af skaða eg hefi
hólunum tapað,
því mýraljós margsviknra vona
mega ei lengur
lýsa um hallar og hálar
hamingju brautir.
Gróa frá Krossholti.
Ukrainía
Ukraima er hið stærsta og efnaðasta
af ríkjum þeim er þýsk stjórnkænska
^efir nýlega skorið út úr hinu marg-
þjáöa og þjakiða Rússlandi; land
sem, ef Rússaeska þjóðir tapar, þýðii-
að hún verður að eins skuggi af for-
tíðinni. Kcisarinn mundi ekki liafa
tapað þó hann hefði gefið margar A!-
sase-Lorraine fyrir slíkt land. Ukrainía
er heimili sjötta fólkmesta kynflokks-
ins í Evrópu þó að öllum líkindum hafi
ekki verið nema einn maður af fimtíu
í Ameríku sem hafði heyrt þess getið
þar til fyrir hálfu öðru ári síðan.
þangað til 1917 hefði mátt leita á
landabréfunum eftir nafninu Ukrainía
til einskis. Upp að þeim tíma var
Ukrainía stórt, frjósamt og fífgurt
land sem ekki var til.
það var engin Ukrainía, en það voru
meir en þrjátíu og þrjár miljónir af
Ukrainíu fólki—ein af þeim þjóðum,
sem eins og Pólverjar, Czechs og Gyð-
ingar virtust hafa sokkið inn í Evrópu
| og tapast. þeir höfðu sérstakar þjóð-
fræðislegar lyndiseinkunnir, eftirtekta-
verða í sögu, ágætar bókmentir, og ó-
upprætanlega þrá eftir þjóðar sam-
tökum og sjálfsforræði. En landið
þeirra er bar nafnið “Merkjaland,”
sem var óheillavænlegt nafn, hafði
fyrir löngu síðan verið skift á milli
tveggja stórra og óhluttekningarsama
ríkja. þeir vqx'U nefndir ýmsum mis-
munandi nöfntím, Ukraníumenn, Suð-
ur Rússar, Litlu Rússar, Rúthenians
Galicíumenn, o. s. frv., þangað til
Rússneska stjórnarbyltingin hófst 1917
og sleit böndin er héldu hinum undir-
okuðu þjóðum hins gamla Muscovita
ríkis, virtist hin langþráða von um
frelsi á mjög veikum grunavelli bygö.
Af þeim þrjátíu og þremur miljónum
Ukraníumanna er bjuggu í Evrópu
áríð 1914 bjuggu 28,000,000 í Rússlandi
og voru nefndir Malorossi eða Litlu
Rússar. Um 5,000,000 bjuggu í Austur-
ríki og Ungverjalandi, 3,500,000
í Galicíu, ein miljón í Ungverja bygð-
unum vestur af Carpathíu fjöllunum,
og hálf miljón í Búkowina. f Síberíu
eru tvær miljónir; í Bandaríkjunum
fjögur hundruð þúsund, í Canada um
tvö hundruð þúsund; í Suður Amer-
íku hundrað þúsund. í alt eru um
þrjátíu og sex miljónir, er það eins og
einn þriðji af fólkstölu Bandaríkj-
anna.
Bústaður þeirra í Suður Rússlandi
er hið bezta korn framleiðsluland í
heiminum. Er þar einnig feikn af
kolum, járni, steinolíu og salti. Lofts-
lagið þar er mjög sérkennilegt og
einkar heilcusamlegt,. ,
peirra sögulega höfuðborg er Kiev,
þeirra nútíðar höfuðborg og kaup-
stöð er hin mikilfenglega hafnarborg
Odessa.
Kiev hefir verið nefnd “móðir hinna
Rússnesku borga.” Á tíundi öldinni
var Kiev aðsetur slavnesks konung-
dóms er tók undir sig all Ukraníu.
pegar Viadimir mikli, er tók við ríki
um 980, ríkti, tók fólkið kristna trú.
Var þá bæði mentun og efnaleg vel-
gengni á háu stígi þar, en hin víð-
áttumiklu svæði mið- og norður-
Rússlands voru óræktuð og íplkið ó-
upplýst. pað var frá Kiev “móðir
Rússnesku borganna” sem kristin trú
útbrciddist austur og norður. Kiev er
| enn þá “borgin helga,” þangað sem
þúsundir pílagrímar lögðu leiðir sínar
fyrir stríðið frá öllum pörtum ríkisins.
Á þrettándu öldinni komu Tartarar
frá Mið Asiu og moluðu í sundur ríkið.
Hinar frósömu sléttur þess voru lagð-
ar í eyði. Kiev og aðrar borgir voru
| brendar upp til agna. púsundir manna
I og kvenna voru tekin í ánauð. pús-
undir sveltu í hel. Pað sem eftir var
af fólkinu fór norður og vestur, mest
til Galicíu í leit eftir óhultum stað.
Nú byrjaði sox-gar saga Ukx-aníu sem
hefir haldið áfram næstum öxlitin fram
á þennan dag. pegar Tartarar voru
fai-nir snéru sumir Ukraníu menn til
baka og endurreistu hús sín. En
tækifæiúð til að byggja stóra borg var
farið; því í millitíðinni höfðu ■ slav-
nesk ríki myndast í norðurhluta Rúss-
lands, sem ágirndust hin frjósömu
suðrænu lönd og sem voi-u nógu sterk
til að ná yfirráðum þar.
Fyrsta ríkið sem náði yfirráðum
þar var Lithuanía. Um tvö hundruð
ár i’íktu konungar Lithúaníu yfir Uk-
í-aníu. Leið þeim ekki mjög illa á
því tímabili, en eftir árið 1569 þegar
Lithúanía sameinaðist Pólandi þá fór
að bera á hönd útlenda harðstjórans.
Um hundrað ár áttu Ukraníu Kósakk-
arnir í næstum stöðugu stríði til að
reyna að frelsa land sitt, og um miðja
sautjándu öld hepnuðust tih'aunir
þeirra. Kornust þeir þá algjöi'lega
undan pólskum yfirráðum.
pjóðai'þing Ukraníu var í efa um að
ríkið væi'i fæi't um að vei'a eitt síns
liðs. Fóra peir því í sambaii.i við
Rússa, er þá höfðu höfuðborg sina í
Moskva. Var keisari þeirra þar Al-
exis, faðir Pétui’s MikJa. Árið 1654
var gjörður samningur er átti eftir a,ð
skapa örlög hinnar Ukraniaku þjóðar
fyrir næstu 250 árin.
Skilningur sahxningsins meðal Uk-
raníu manna var að í'íki þeirra yrði ó-
háð ríki með fullum réttindum til að
efla sín pólitísku líðveldis og þjóðfél-
agslegu félög. Moskva hafði alt aðra
hugmynd. Keisarinn, sem bæði fyrir-
leit og óttaðist hið Ukraniska lýðveldi,
sýndi Ijóslega að hann ætlaði sér að
í’áða lofum og láðum þar og gei'a
Ukraníu sem eitt af nýlendum hins
Rússneska veldis.
Of seint sáu Ukraníu rnenn misgrip
sín í vinarvalinu. í næstu fimtíu ár
voru þeir að reyna að bi'jóta af sér
hlekki þá er þeir höfðu sjálfir útbúið
séi'. Helsta tilraun þeii'ra var 1709,
þegar foi'ingi þeirra Mazeppa, fór í
lið með Kai'li XII. Svía konungi.
Voru þeir algerlega yfirunnir við
Poltava. Mætti kalla ósigur þann
jarðarför frelsis Ukraníu.
Frá dögum Péturs mikla hefir Rúss-
neska stjórnin haldið áfram stöðugri
stefnu í þá átt að afmá algei’lega af
jörðinni liina Ukranisku þjóð. pað
sem Pétur byrjaði svo vel var full-
komnað af Kat.rínu II. er setti frá
forseta þeirra árið 1774, eyðilagði sið--
asta virki Kósakkanria 1775, setti á
rússneskt stjórnarfyrirkomulag 1780,
og 1783 breitti frelsi bændalýðsins í
hinn kvalafullasta þrældóm. Kyrkj-
ur þeirra voru settar undir yfirráð
erkibiskupsins í Moskva, og skóla-
kensla þeirra sem var með þeim bestu
í austur Evi-ópu var látin hætta. peim
var meir að segja ekki leyft að nefna
sig Ukraniu menn, heldur, til að láta
sýnast sem þeir væru partur af rúss-
nesku þjóðinni, voru þeir nefndir
“Litlu Rússar.” peim var fyrirboðið
að nota móðurmál sitt, tala eða lesa
það eða rita á því. Voru þannig þurk-
aðar upp lindir hins göfugasta slav-
neska bókmentalífs. Afleiðingin var
sú að helmingur fólksins lærði hvorki
að lesa eða skrifa. peir bæði vildu
ekki og gátu elcki lært hina rúss-
nesku tungu er átti að neiða þá til áð
læra. pegar Pólandi var deilt upp
seint á 18. öldinni, komst stórt svæði
af Ukraníu, er náði ýfir austur Galicíu
og Bukówína fylkið undír yfirráð
Austurríkis. Var þeim um tíma bet-
ur stjómað eftir það. Eru þeir þar
kallaðir Rutheníumenn. Var tunga
þeirra viðurkend og notuð í barnaskól-
um og háskólum og við hirðina. Var
það gert til að geta notað þá eí á
þyrfti að halda á móti Pólverjum. En
er uppreist Pólvei'ja á móti Rússum
mishepnaðist var ekki álitin lengur
þörf á sliku, og versnaði því hagur
þeirra eftir það dag frá degi.
Eins og í Rússlandi voru flestir þeirra
bændur sem litlar eða engar eignir
áttu. Pólski aðallinn átti landið;
Gyðingar höfðu umi'áð yfir öllum
verzlunum. Ukraníumenn voru ekki
einu sinni leiguliðar heldur vinnu-
menn er unnu sér inn um tuttugu
“cent” á dag. Mxmdu margir nú í
dag svelta ef ekki fengju þeir hjálp
frá skildmennum sinum í Ameríku.
f heila öld fyrir stríðið áttu Pól-
vei-jar og Ruthenar í sífeldum bar-
dögum. Meðvitund Úkrana um forna
frægð sína fór að vakna. Endurvakn-
ingin byi-jaði á Rússlandi þar sem þeir
voru mest kúgaðir. Paðan breiddist
hún til Austuri-íkis og fann þar góðan
og frjósaman jarðvcg. Æfagömlum
þjóðkvæðum og ættjarðarkvæðum sem
lifaö höfðu á vörum þjóðanná frá ó-
muna tið var safnað saman og þau
gefin út þrátt fyrir bann si^óx-narinnar.
Fléstir sem nokkur mök hafa við þá
hér vestan hafs munu kannast við hin
alvöruþrungnu og angurblíðu lög sem
þeir raula svo oft.
pegai' stx'íðið skall á var úki-anía
sem á milli tveggja elda—Rússa og
Austui'rikismanna. peir hötuðu báða.
Allir vita um Brest-Litovsk samning-
in á iriilli úkraníu og miðveldanna, og
afleiðingar þeirra fyrir úkraníubúa.
Framtíð úkraniu, eins og Rússlands er
á valdi forlaganna, enginn getur með
vissu .sagt hver hún verður.
Munsey’s Magazine.
Skýrir sig sjálíl
Walters Photo Studio að 290 Portage
avenue, hér í bænum, sem er flestum
löndum að góðu kunn, hefir nýlega
fengið skaðabætur frá Canadian North-
ern Express Co., fyrir vanskil á mynd
af Jóni Erlindssyni og konu hans að
Reykavík P.O., Man.
Voröld var beðin að geta þessa, þar
sem hlutaðeigendur höfðu haldið að
vanskilin stöfuðu frá Herra Walters
hálfu. Og látum Vér fylgja hér með
tvö bréf í þessu sarabandi sem skýra
sig sjálf:
Winnipeg, Nov. 21, ljl8.
C. Walters, Esq.,
care Walters Studio,
290 Portage Ave., Winnipeg.
Kæri herra:—
Vér höfum útkljáð mál þitt móti
Canadian Northern Express féjaginu
og'hefir það borgað oss $50.00.
Vér sendum þér bankávísun fyrir
$40.00, Qkkar kostnaður var $10.00.
Vér látum hér með fylgja bréf i'rá fél-
aginu þar sem það lætur í ljósi af-
sökun sína yfir vanskilum þessum
sem þér gctiö sýnt Húsfrú Erlindsson.
Smith & Dubienski.
Winnipeg, Man., Nov. 21st, 1918.
Western Division Claim, No. 5841.
Messrs. Smith & Dubienski,
908 Confec’eration Life Bldg.
Winnipcg, Man.
Kæru herrar:—
Krafa fyrir $50.00 frá C. Walters,
Winnipeg, Man. (C.B.W. Studio) fyrir
sendingu til Húnfru John Erlindson,
Reykjavík, Man., W. B. 97, July 18-17,
1 bx. No. 27, O. & C., 60c.
Vér sendum $50.00 sem fulla borgun
fyrir ofanskráða kröfu. Vér metum
viðskifti þín mikils og oss þykir leitt
að hafa bakað yður óþægindi með
þessu.
W. C. Webb,
í Claims Agent.
f Hawiian eyjunum er uppskera an-
anas (pineapples) metin i^m $11,000,-
000 virði. pað eru um 3,400,000 kass-
ar af niðursoðnum ananas . Á niður-
suðu húsunum er unnið svo að segja
dag og nótt til að sjóða aldinin niður
áður en þau skemmast. Hawiian Pine-
apple félagið síður niður i um 530,802
könnur á dag, eða 550 ananas á mín-
útu.
AD BYRJA
er erfiöast.
Skyldir þú vera að hugsa um að fara
á verzlunar skóla, þá getur "Voröld”
létt- þér -erfiðasta -sporið—byrjunar
sporið.
ALDREI hefir verið eins mikil eftir-
spurn eftir •piltum og stúlkum með
verzlunar skóla þekkingu.—pú gætir
búið þig undir og notið þess.
ALDREI hefir vérið borgað eins gott
kaup fyrir verzlunar- og skrifstofu
störf eins og einmitt nú.—pað gæti
verið þinn hagnaður.
ALDREI hefir verið hægara að kom-
ast áfram—ná í beztu stöðurnar—en
einmitt í dag.—Á morgun getur það
verið of seint.
ALDREI hafa Islendingar verið
boðin betri tækifæri—þægilegri skil-
málar—en þeir sem “Voröld” býður,
þeim af áskrifendum sínum^ sem
langar til að fara á einhvern af þess-
um þremur verzlunarskólum.
Hver þessara skóla er öðrum betri.
SKRIFA EFTIR UPPLÝSINGUM I
DAG.
Bergmál réttlætissins
Hvað sem þú erfc, og' hvaða starfa hefir,
kærleikanum aldrei gleyma skaltu;
því hann er afl, sem öllum lífsmagn gefur;
yfir honum vemdarskyldi haltu; ;
hann er gjöfin göfugasta og bezta,
gneistabúr, sem aldrei þrotið hefir.
f vermireit þinn rætúr lát hans festa,
og reyndin sannar þér, hann ávöxt gefur.
En svo hann þróist þar og glatist eigi,
þymagnóður allan verður deyða;
að honum hlú æ á áhverjum degi;
áhrif varast sem hans þroska eiða:
pví minstu þess, að sérhvað er þú sáðir,
í sömu mynd þess aftur færð að njóta,
og allir jafnt þeim eru lögum háðir,
svo enginn getur vænst til stærri bóta.
Dæm því vægt, og gæt að eigin göllum,
glatast lát ei kærleiks blómið smáa;
minstu þess af háum hrokapöllum
er hröþun vís í smánardjúpið lága.
Temdu skap þitt, tungu þinnar gættu,
tilfinningar forðast skalt að særa,
ef gjörir slíkt þú eigin eflir hættu,
sem eldraun bitra síðar mun þér færa.
Skeittu aldrei skapi á þér minni;
af skæting vina dýpstu sárin stafa;
gjörðu það að gullnri reglu þinni,
að gæta hófs og samúð jafnan hafa.
Trú með gætni annars sög-usögnum;
sannleikans af fremsta megni leita,
réttlætisins gTafðu eftir gögnum,
glepjast lát' ei rangsleitni að beita.
Fóma öllu fyrir vini þína,
falsi Ijá ei blett í sálu þinni,
lát slægar höggorms tungur tína,
trygð né frið, úr þínu hjartans inni.
Eigin reynd er öllum sögnum skýrri,
oft þó virðist keipt á fullu verði;
þá eigin glöp fást eigð í birtu nýrri,
sem öðrum reyndust skerpri nokkru sverðí.
J. H. Húnfjörö.
Ton af þœgindum
ROSEDALE KOL
óviðjafnanieg að gæðum.
fyrir ofna og eldavélar
THOS. JACKSON & SONS
Húsasmíða-byrgðir, kol og við.
Skrifstofa 370 Colony St. Tals. Sh. 62-63-64
SOLOLD
Drenginn þinn langar til að eign-
ast Sólöld eins og hina drengina
sem hann þekkir.
Öll börn vilja eiga “Sólöld’
Stúlkuna þína langar til að eignast
Sólöld. Hún vill læra “ástkæra,
ylhýra málið.”
Sólöld kostar aðeins $1 um árið
SENDID pENNAN M3DA I DAG
VORÖLD PUBLISHING CO., LTD.
4828i/2 Main St.,
Winnipeg, - Man.
Kæmi herrar:—
Gerið svo vel og sendið mér blað yðar Sólöld. Hérmeð fylgir
$1.00 fyrir fyrsta ársgjaldið.
/
Dagsetning ...................................
Nafn
Aritan
Dragið ekki að gerast áskrifendur Sólaldar.