Þjóðin - 30.01.1915, Blaðsíða 3

þ JÓÐIN
3
Ásiandið í Hollandi.
Holland bíður einna mestan
hnekki fjárhagslega séð af ófriöi
þeim, sem nú geysar hér i álfu,
af þeim löndum, sem hlutlaus eru
taiin. Kaupferðir Hollendinga eru
nálega hættar, og flytja þeir því
aama sem ekki að sér nauösynja-
vöru frá nýlendunum. Og af þessu
leiðir aftur, að verðlag á allri nauð-
synjavöru er mjög hátt. Sykur kost-
ar þar nú um 45 aura pundið,
rúgmjöl um 32 aura pd., kartöflur
cru nálega helmingi dýrari en áður,
hveiti er alveg ófáanlegt og verð á
grænmeti, sem Holland framleiðir
kynstrin öll af, hefir hækkað í verði
um 50—75«/0. Eitt e'nasla c28
kostar 22 aura og kolaverðið er af-
arhátt. Þrátt fyrir þetta hefir ekki
að þessu verið lagt bann fyrir út-
flutning á nauðsynjavöru til Eng-
lands og hefir það vakið talsverða
óánægju meðal þjóðarinnar. En
þessi verðhækkun — og Hollend-
ingar búast við, að hún verði enn
meiri — sýnir ljóslega, að Þýska-
land þarf ekki að vænta þess, að
geta fengið neinar lífsnauðsynjar frá
Hollandi. Þaðan er einskis styrks
að vænta. Það er algerlega ástæðu-
laust fyrir Englendinga að vera að
vara Hollendinga við, að selja vör-
ur sínar til Þýskalands.
Sökum þess, að siglingar Hol-
lendinga hafa tepst vegna ráðrikis
Englendinga, er nú hið mesta at-
vinnuleysi í Hollandi. En af öll-
um borgum Hollands verður Am-
sterdam einna verst úti í þessu til-
liti, og ástandið þar var þar að
auki alt annað en g'æsilegt á und-
an ófriðnum, sökum þess að gim-
steinaiðnaðurinn var í mikilli aftur-
för. í Amsterdam einni eru meira
en 80 þús. atvinnulausra nianna.
Þar er dauöamók á öllu, einstöku
vagnar fara um göturnar, og eini
hávaðinn sem heyrist er hróp blaða-
drengjanna. Á kaffisöluhúsunum
sést naumast nokkur maður, ekki
einu sinni á sunnudögum, en at-
vinnulausir menn standa í stórum,
þögulum hópum hingað og þang-
að um göturnar.
Ef maður vill sannfærast nánar
um eymdina, sem ríkir hér, verð-
ur maður að bregða sér inn í þann
hluta borgarinnar, sem Gyðingar
búa í. Þar selja fátæklingarnir tötra
sína, lélega og óhreina, til þess að
geta fengið sér málsverö fyrir aur-
ana, sem þeir fá fyrir þá, og þessa
sömu tötra kaupa svo þeir aftur,
sem eru það betur stæðir, að hafa
ráð á að skýla sér gegn knldanum.
— Nú er tekið að koma upp hjálp-
arstofnunum fyrir þessa vinnulausu
vesalinga, en þær geta aldrei oröið
í svo stórum stíl, að fullnægjandi
sé til að bæta úr ástandinu, sem
nú er. Þær eru cins og dropi í
hafið, því það er nú svo alvarlegt,
að búist er við óeirðum, er fram á
kemur, verði engin breyting til batn-
8Öar að því er atvinnu snertir. En
hvaðan á sú breyting til batnaðar
að koma? Andmæli Norðurlanda-
þjóðanna gegn lokun Norðursjáv-
arins höfðu engan árangur. Og til
þess að spilla í engan hátt fyrir
sér tók Holland einu sinni ekki
nokkurn þátt í þessum andmælum,
þó að það bíði einna mest tjón við
lokun siglingaleiðanna.
Það væri því full ástæða til að
ætla, að Hollendingum væri ekki
neitt sérlega hlýtt til Englendinga;
en maður verður engrar óvildar var,
því blöðin, sem eru á bandi Eng-
lendinga, slá öllum þorranum af al-
þýðu manna ryki í augu, en aftur
a móli er verslunarstéltin og menta-
mennirnir Þjóðverja megin. En þar
eð þeir sjá, hve vonlaust ástandið
er í Hollandi, seni þó hefir ekki
flækst með inn í ófriðinn, þá eru
jafnvel þeirra á meðal menn, sem
trúa lygasögum ensk-hollensku blað-
anna Um, að þýska þjóðin sé að
verða hungurmorða ; að rnenn safn-
i«t hundruðum og þúsundum sam-
an ið þeim stÖðum í þýsku borg-
unum, þar sem útbýtt er matvæl-
um, til þess að reyna að ná í hálf-
úldið hrossakjöt, sem flutt hefir
verið heim til Þýskalands frá ófrið-
arstöðvunum eftir að loka varð ÖII-
um kjötbúðum heima fyrir, til þess
að þær yðu ekki rændar af soltn-
um tnönnum.
Ferðalangur.
Nokkrar hestavísur norðlenskar.
Söðladreki sjelegur
sýndi þrekið nóga,
burðafrekur, framþykkur,
faxiö ljek um bóga.
Sveigði makka, teygði taum,
— talinn biakka prýði —
reiðar frakka gerði glaum,
grjótið sprakk og flýði.
Helst að marki hausfríður,
hár í meðallagi,
var í slarki vel traustur.
Vakri Fjarki kallaður.
Lit ákjósanlegan bar,
— laufgaður hrósi stóru —
innan um rósir rauðleitar
rákir ljósar vóru.
Gráni veginn fljótt um fer,
fínst hann eigi slakur,
yngismey á baki ber
blakkur fleygivakur.
Kúfur skjótan færir fót
fleinanjótinn ber ’ann,
rífur grjót úr grænni rót,
geisifljótur er ’ann.
Skjóna fætur fima ber,
frónið tætir harða,
skóna lætur lausa’ af sjer
ljónið- mæta -gjarða.
Jón Pjetursson
á Nautabúi í Skagafirði.
Forðum þótti fótheppinn
fram þá sótti ómæðinn,
búinn þrótti búkur þinn
blessaður skjótti klárinn minn.
Bjarni Björnsson
á Vatnshorni í Húnavatnss.
Heyra brak og bresti má,
broddur klaka smýgur
hófa- vakur -haukur þá
hrannarþakið flýgur.
Jón Ásgeirsson
Þingeyrum.
Hestlýaing
eftir Sigurbjörn Jóhannsson á
Fótaskinni.
Ef þú selja meinar mjer
makkaskeljung góðan.
Kosti’ ’ans telja hlýt jeg hjer
hann svo velja takist þjer.
Stutt með bak, en breitt að sjá
brúnir svakalegar.
augu vakin, eyru smá,
einatt hrakinn til og frá.
Makkann sveigi manni’ í fang,
munn að eigin bringu,
skötnum fleygi skeiðs á gang,
skrokkinn teygi fróns um vang,
Enga hræðist undrasjón
að þótt slæðast kynni;
viss að þræða veg um frón,
vænn á hæð, og frár sem ljón.
Folinn hraustur grjót á grund
grípi laust með fótum.
Vaði traustur ekru-und,
eins og flaustur gripi sund.
Álitsfríður, framþrekinn,
fjörs með stríðu kappi;
fimur, þýður, fótheppinn
feti tíðum ganglaginn.
Leggjanettur, liðasver,
lag sje rjett á hófum:
harður, sljettur, kúftur hver.
Kjóstu þetta handa mjer!
Höf. á að hafa sent vísur þess-
ar kunningja sínum, er lofað hafði
að selja honum reiðhest. Hefjeg
heyrt, að vísurnar hafi átt að vera
fleiri, en ekki náð þeim. Má og
vera, að þær sjeu ekki í rjettri
röð, því þær eru ritaðar upp eftir
fleirum en einum. Sigurbjörn þessi
var alkunnur hagyrðingur í Suð-
ur-þingeyjarsýslu, fór til Ameríku
og gaf þar út ljóðabók fyrir nokkr-
um árum. Hann er nú dáinn
fyrir nokkru.
Einar Sæm.
Of náðugir dagar.
Enginn, sem vill tryggja sjer
andlega og líkamlega heilbrigði,
getur byrjað manndómsár sín með
því að eiga náðuga daga. Ef lík-
aminn starfar ekki, þá verður
andinn að starfa, og einlægt verð-
ur að vera fremur sókn en vörn
í baráttunni fyrir tilverunni. Ef
svo er ekki, ráðast samstundis
eyðingaröflin á heilbrigðina og
draga úr henni þangað til hún er
orðin svo veik, að sjúkdómarnir
geta farið að taka sjer fasta ból-
festu. — það, sem heldur lífinu
uppi, er þó ekki s t r i t i ð eða
það, að vinna sem kallað er
„baki brotnu“. — Nei, það er
sjálfur viljinn til lífsins, sjálfur
áhuginn, sem liggur á bak við
vinnuna og keyrir hana áfram,
ekki blint, heldur af hagsýni og
viti. Vinnuafl mannsins er eins
og hver annar fjársjóður, sem
hægt er að sóa af fyrirhyggju-
leysi og ávaxta með hagsýni. —
Menn segja, að í sveitinni fæðist
kynslóðin, en í bæjunum deyi
hún út. — þetta er þó máske
ekki satt nema að nokkru leyti
og hlýtur þá að stafa af því, að
menn flytji til bæjanna í þeim
einum tilgangi, að eiga náðugri
daga; máske ekki til þess að
hætta að vinna, heldur til þess
að þurfa minna að hugsa, minni
umhyggju að ofFra fyrir lífinu.—
— Eitt af því, sem þykir í-
skyggilegt tímanna tákn í bæjum
um allan heim er það, hvað kven-
fólk í svokölluðum betri fjöl-
skyldum vinnur lítið. — Stúlk-
urnar eru aö vísu oft aldar allvel
upp, en á bak við alt liggur það
að búa þær undir að ná í ríka
giftingu og náðuga daga. þær
eru meira búnar undir það, að
vera manninum til skemtunar,
heldur en til gagns, meira til þess
aö hjálpa honum til að eyða fjár-
munum hans og lífsgleði, held-
ur en til þess að ávaxta hvort-
tveggja. — Svo langt er þetta
farið að ganga sumstaðar, að
hreyfing er að myndast meðal
kvenfólksins gegn því að eiga
börn og ala þau upp. það er
svo leiðinlegt, finst þeim. —
— þetta er auðsjáanlegur dofi,
sem er farinn að spenna ltfsvilj-
ann greipum sínum, svo að þá
er ekki um annað aö hugsa, en |
að eyða nú þessu litla, sem eftir j
er af lífsgleðinni. — En það geng- j
ur svo afarfljótt, ef ekki er unn- j
ið. Alt verður leiðinlegt fyr en
varir og tómlætið grípur tilfinn-
ingarnar.
það má nú reyndar segja og
það með rjettu, að það, að tak-
marka barnaeignir undir slíkum
kringumstæðum sje þó betra en
að hrúga niður heilsulitlum og
lasburða börnum eða andlega
máttlitlum, þar sem heilbrigðis-
fræðin kann nú mörg ráð til varnar
veikri líkamlegri heilsu.
— Eftirtektavert þykir það,
hvað ýmsir andlegir sjúkdómar
hafa farið í vöxt á þessum síð-
ustu tímum, og er þar um kent
því tvennu, að menn leggi svo
mikla stund á að eiga náðuga
daga á einn veginn eða ætli sjer
alveg óhæfilega vinnu á hinn bóg-
inn, geri með öðrum orðum ramm
skakkar kröfur til lífsins, af því
að menn vita ekki eða vilja ekki
vita hvað sjer hæfi best. — það
sem elur mest upp í fólki skakk-
ar kröfur, sem ekki geta sam-
þýðst andlegum og líkamlegum
efnum og ástæðum, er tíðarand-
inn og tískan. — Tískuna búa
til að eins örfáir menn og steypa
hana í sínu formi eftir sínum
smekk og sínum ástæðum. En
svo þrælkar hún og þjakar öll-
um hinum, sem þykjast þurfa að
tolla í henni. — Alt hlýtur að
taka meira og meira þá stefnu,
að safna auð til þess að fullnægja
þessum kröfum í stað þess að
safna viti, krafti og heilbrigði fyrir
sig og sína niðja. —
það er ekki óalgengt í útlönd-
um, að kraftlítil og slöpp heim-
ilisbrúða fær þá ráðleggingu, að
senda vinnukonuna eitthvað t
burtu svo sem hálfsmánaðartíma
og gera sjálf húsverkin. — Gefst
þetta vel, þegar húsmóðirin er að
upplagi starfsöm og umhyggju-
söm og hefur í raun og veru á-
nægju af starfinu, annars gerir
það oft ilt verra og elur að eins
upp aukinn viðbjóð á vinnunni.
— Sumstaðar erlendis eru hús-
mæðraskólar, sem að eins eru ætl-
aðir til þess að taka við gittum
konum og veita þeim tilsögti í
hússtjórn og búsýslu. Er þetta
álitið fult eins heppilegt, að taka
þær undir stranga meðferð, þeg-
ar þær eru orðnar húsmæður,
eins og að gera það áður á með-
an þær máske varla vita hvað
það er og geta lítinn áhuga á því
haft. Eru þær látnar vinna óspart
og fullkominnar reglusemi gætt,
og koma þær oft heim til bænda
sínna eins og nýjar manneskjur,
fullyrða útlend ttmarit, sem um
þetta rita. — Má og geta því
nærri, að engin kona getur stjórn-
að vinnukonum nema því að eins,
að hún kunni sjálf alt, sem þær
eiga að gera. —
Eftirtektavert þykir það erlendis,
hvað vinnukonur eru að jafnaði
fallegri og bragðlegri í útliti en
húsmæður þeirra og jafnvel heima-
sæturnar, þótt meira sjeu þær
uppdubbaðar eins og gefur að
skilja. — þetta þakka menn tví-
mælalaust vinnunni. — það er
annars oft máltæki kvenna, að
það, að gegna hússtörfum sje að
standa í skítverki og geti ekki
verið heilnæmt. En þetta er mis-
skilningur. — Að berjast við ó-
hreinindin er einmitt holt, en
maður verður auðvitað að hafa
betur, það leiðir af sjálfu sjer.
Og skítverkið verður þá ekki
svo mikið, því að bráðlega lendir
mest í þvt að varna óhreinindun-
um aðgöngu, en minna í hinu,
að berjast við þau beinlínis.
það sem kynslóðin þarf að læra
er þetta. Vinnan er í eðli sínu
ekki þrældómur, heldur
nytsöm ánægja. Fyrir mörgum
er nún þó þrældómur, en það er
að eins fyrir þeim, sem eru í
skuld við skylduna. þegar skuldin
er goldin fara menn að nota vinn-
una til þess að safna andlegum
og líkamlegum lífsforða fyrir sig
og ætt sína, og meðvitundin um
það er óblandin ánægja.
H.
Hörð útivist.
Danskur maður, að nafni Pjet-
ur, hefur dvalið hjer í bænum í
haust, en vantaði atvinnu og tók
sjer þá fyrir að halda gangandi
til Seyðisfjarðar. Hann er trje-
smiður og bjóst við atvinnu þar.
Á Breiðamerkursandi gafst hann
upp á göngunni og iagðist þar
fyrir og beið dauða síns þegar
hann hafði verið úti 50 klukku-
tíma heyrði hann hundgá í fjar-
lægð og stóð hann þá á fætur
með veikum burðum. þetta varð
til þess, að til hans sást frá bæ
þar allfjarri, er Hríshóll heitir, og
var hann sóttur þaðan og hjúkr-
að. Hann var nokkuð kalinn, cn
hrestist annars fljótt og kom
hingað á dögunum með Hans
austanpósti.
Prentsmiðja Sveins Oddssonar,
20
ar. tíægur utankaldi ýtti þokunni lengrá óg
hærra inn eftir dalnum.
SamtaliS hné nú mest aö dalnum, búskapnum
og fleiru þessháttar. Mér fór nú aS þykja nokk-
uö langt nitiur að gatnamótunum — krókurinn
orðinn nokkuS langur þótt ekki hefSi eg orft
á því.
Loksins — sjálfsagt eftir hálfrar stundar
reiS í hægðum okkar — sá eg götuslóða, sem
lá út frá aSalveginum.
~,Jæja, hérna er nú gatan, og má vist segja
um hana, eins og stendur i stökunni, að gras-
iS grói í götunni heim aS bænum. ÞaS er heldur
■ ekki á hverjum degi aS hún sé troSin.“
„AuSunn“ beygSi nú út af. Gatan var mjó,
svo nú var ekki hægt aS ríSa samhliSa. VarS
samtaliS þvi slitrótt. ÖSru hvoru heyrSi eg aS
„AuSunn" var aS raula eitthvaS fyrir munni
sér — vísur og visuparta — en orðaskil heyrSi
eg ekki nema endrum og sinnum, og kannaSist
eg þá ekkert viS þaS, sem hann var aS fara
íneS.
— Þegar við höfSum riSiS nokkra stund;
skelti þokunni yfir. Hún hafSi mjakast þetta
hægt og bítandi, hækkaS og þétst og seig nú
fram hjá okkur, grá og grettin, og lukti um
okkur eins 0g einhver ófreskja.
„Altaf er hún hvimleiSur gestur, þoku
skötnmin.“
Mér varö litiS framan i „AuSun“. Méi: kom
21
roddin eitthvaS svo ókUrtntíglega fyrir. Öll
gleSi var horfin af andlitinu, brýrnar sigú Og
einhter kvíSi 68a ótti læddist út úr svipnum.
En ég gaf því engán gáúm. Ég var aS hugsa
Urri þokvma. Eg hafSi ætlað mér aS halda áfram
yfir heiSina um nóttina, en fanst eins og einhver
tormefki myndu verSa á því.
£n það var enginn tími til að hugsa um þaS.
Eg sá nú móta fyrir túngarSi fram undan okkur,
og rétt i sömu svifum gægSust hússtafnar fram
úr þokuhjúpnum. Eg þóttist vita, aS viS mynd-
um komnir heim.
„Þetta er nú höllin mín," sagSi „AuSunn“
þegar við vorum aS riSa heim túniS •— „og
þarna kemur yngsta prinsessan til þess aS fagna
mér,“ bætti hann viS hlæjandi.
ViS stigum af baki og „AuSun“ tók barniö
í fang sér og kysti þaS innilega.
„Heilsaöu nú manninum," sagöi hann um leíS
og hann setti barnið niöur.
En barnið var feimið og þoröi ekki aS horfa
á mig, svo eg varS aS hafa fyrir því aS heilsa
þvi. Eg spurði það aS nafni og aldri, en fékk
ekkert svar.
„Hún kann svo sem samkvæmissiSina, finst
þér ekki ? Hún er bráSum 4 ára og augasteinn
inn hans pabba síns,“ sagöi „AuSunn" og klapp-
aði á kollinn á henni.
„En nú skulum viS koma inn,“ bætti liann
viö Og gekk á undan heim hlaði?.
24
tómstundum hans, Uppi í heiSi, þar sem hann
varS aS berjast fyrir lífinu og framtíS barnanna
sinna.
Tíminn leiS, og eg las hvert kvæSíS á fætur
öSru. Þau voru flest ný, og stóSu hinum eldn
ekki aS baki. Eg var langt kominn meS aS
lesa bókina aftur, þegar húsfreyja kom í stof-
una og bar mér kaffi. Hún fór aö afsaka livern-
ig móti mér væri tekið. En eg fullvissaði hana
um, að mér leiddist ekki. Hún settist niöur, og
eg fór aö drekka kaffiö.
„Þaö var leiSinlegt, að þessi ótætis þoka
skyldi koma. Annars hefSi hann ekki farið
svona skyndilega.“
„Hvert fór „AuSunn“?“
Konan leit upp, eins og hún áttaöi sig ekki
strax. En svo sagöi hún og færSist þá ofurlítiö
bros yfir þreytulega andlitiö:
„Þú kallar hann bara „Auöun“.“
„Já, eg þekki hann ekki undir ööru nafni.”
„Ójú, þaS er nú svona. Hann fór aö leita aö
börnunum okkar, sem sitja yfir ánum. Þau áttu
nú að vera komin, en það getur altaf eitthvað
tafiö þessi grey, þau eru svo litil. Og svo er
þessi ólukkans þoka; það er svo villugjarnt
hérna uppi í heiðinni; maður er aldrei óhræddur
unt hvaS fyrir kann að koma, svona langt frá
mannabygðum. Hann er nú eiginlega miklu
hræddari um börnin heldur en eg. Einkum er
11
Væri eg aö rjátla í kringum kindurnar mín*
ar, slóst hún i för meS mér, svo mér gleymdist
aS líta eftir i leytunum, en mönnum þótti mér
annaö betur gefiS en að smala. Við heyskapinn
tafði hún mig. í þokum og dimmviSrum og
náttmyrkri leiddi hún mig afvega, svo eg lenti
oft í ógöngum bara hennar vegna.
Og stundum á kvöldin, þegar eg var svo dauð-
lúinn eftir dagsins strit, aö eg gat varla kom*
ist úr fötunum, kom hún hoppandi og syngj*
andi, og liætti ekki fyr en eg var sestur upp
og farinn aö yrkja.
En þótt hún væri þessi keipakind, hefir mér
altaf þótt vænt um hana. Þvi stundum, þegar
mér leiddist mest og myrkriS var sem svartast,
kom hún hlæjandi og rak leiSindin á brottu
og lét mig svífa um draumalönd fegurstu hug-
sjóna.
Og svona hafa kvæðin mín fæöst.
Framan af komu þau í blööunum, en svo safn-
aSi eg þeim i dálitiS kver. Þetta er þér nú ef
til vill kunnugt og eins hvernig því var tekið.
En aldrei hefir mér fundist eg vera þvi hóli
maklegur. Nú er kverið uppselt, og hefir kostn*
aðarmaSurinn beðiö mig um útgáfuréttinn að
eudurprentun þess og þá helst aukinni. En eg
er á báðum áttum enn þá. En þó veröur það
líklega endirinn að eg læt gefa það út og þá að
öllum líkindum einhverntíma á næsta hausti."
Enn þá varð þögn, og hann fór aö rjála við