Þjóðstefna - 20.07.1916, Blaðsíða 1

14. tölublað
Samningurinn.
Vér höfum sýnt fram á þaö
að sérmálavaldið íslenzka starf-
ar einungis, lögum samkvæmt, á
takmörkuðu réttarsvæði.einskorð-
uðu við þau málefni, sem talin
eru í stöðulögunum frá 1871. —
Undir þetta sérmálavald heyrir
það ekki að gera samninga við
önnur ríki um siglingar og kaup-
skap landsmanna, á þann hátt er
gert hefur verið í því samkomu-
lagsmáli landsstjórnarinnar og
Breta, sem kunnugt er orðið.
Vér viljum alvarlega brýna það
fyrir mönnum að þessi hlið samn-
ingsmálsins er hin þýðingarmesta
fyrir þjóðina, og að tómlæti og
léttúð í því efni getur haft hin
þyngstu áhrif og afleiðingar fyrir
hana, ef til vill innan skamms
tíma, allt eftir því hverju ófriður-
inn eða úrslit hans valda um
stöðu íslands á komandi tímum.
Hér dugar ekki að beita þeirri
venjulegu aðferð sem virðist nú
hafa lagst hér í land, þegar um
almenn málefni er að ræða — sem
sé að skella skolleyrum við rök-
um og réttum skýringum gild-
andi laga, virða að vettugi ákvörð-
un allra hugtaka o. s. frv. en láta
reka á reiðanum með bæði mein-
ing og mál, til þess að geta rétt-
lœtt allt fyrir sjálfum sér, hvort
heldur það eru svik við heill og
hagsmuni þjóðarinnar eða annað.
Hér verða menn að knýja sjálfa
sig nauðuga eða viljuga til þess
að hugsa og tala rétt um þetta
atriði: Hver hefurlögvald til þess
að gera fullnaðar samninga um
verzlunarrétt íslands gegn öðrum
ríkjum ?
Fyrst og fremst feliur þetta und-
ir hin svokölluðu almennu mál.
því neitar enginn — þorir eng-
inn maður með viti að neita. Og
það eitt útaf fyrir sig sýnir hverj-
um einum og sannar, að þá heyr-
ir málefnið ekki undir þá stjórn
né löggjöf, sem stendur á grund-
velli stjórnarskipunarinnar um
stöðulagamálin, er Danir hafa
,gefið“ oss.
En er þá valdið yfir þess-
um málefnum að réttum lögum
hjá Dönum?
íslendingar segja, og hafa sagt,
nei við því — en aðeins munu
þeir nú vera fáir meðal svonefndra
stjórnmálamanna vorra, sem hafa
getað eða jafnvel viljað rekja þá
spurning til rótar, hvernig varið
er í raun réttri afskiftum sam-
þegna vorra af þessum efnum.
Menn hafa hrópað hér ríkisnafn
yfir ísland, sem aldrei vissu né
skildu hvað það orð merkir. En
hvað sakaði það, ef einhverjum
meðal almennings einungis varð
talið trú um að þeir hinir sömu
væru að frelsa og hefja landið
\
vort upp í hærri stöðu í heim-
inuml Aðrir hafa forðast að leggja
út í ákvörðuð svör um þetta efni,
og nokkrir hafa hagað sér svo
og talað sem þeir létu sig engu
skifta um ráð íslendinga sjálfra
yfir þessum málum.
það sanna er að lögstaða ís-
lands er alveg einstök í sinni röð,
vegna þess, að upphafleg réttar-
skipun þess var alveg einstök og
þess vegna tjáir ekki að fleygja
hér fram orðum og hugtökum
sem bundin eru við fyrirkomulag
alls annars eðlis og myndast hafa
með allt öðrum atvikum hjá öðr-
um þjóðum. En út í þetta þarf þó
ekki að fara frekar á þessum stað,
því hverníg sem valdstaða Dana
er nú í þessum málum, hvort
sem þeir hafa umboðsheimild, upp-
segjanlega stig af stigi yfir mál-
efnum hins forna framkvæmdar-
valdslausa fríríkis, eða vér búum
í sérstæðri, uppleysanlegri hlut-
eining (realunion) við Dani, þá er
það víst, að þeir geta ekki fram-
selt meðferð þessara mála að ís-
lenzku þjóðinni fornspurðri.
Engum manni mundi detta í
hug að verja þá gerð — ef Danir
hefðu falið t. d. Norðmönnum eða
Svíum að semja fyrir oss við
Englendinga. En margir kunna
ef til vill í fljótu bragði að leið-
ast til þess að halda, að öðru
máli sé að gegna um sérmála-
valdið hér heima.
En þetta er þó ekki svo ef
rétt er álitið.
Athugum þetta greinilega svo
sem alvara þessa máls krefst.
Hver er ástæðan til þess að
sannir föðurlandsvinir vorir, þeir
sem vér höfum átt vitrasta, hafa
ekki farið fram á afhending al-
mennu málanna í vorar eigin
hendur, allt til þessa dags ? Hún
er sú, að þeir hafa vitað að vér
vorum ekki orðnir ennþá færir
um að taka við þeim frá Dönum
án þess að verða þá háðir öðr-
um, sem enginn sannur íslend-
ingur hefði viljað kjósa í þeirra
stað yfir málefni vor. þeir sem
hafa ekki gengið hér með orðið
„ríki“ á vörunum sér til lýðfylg-
is, eða til þess að vagga sér sjálf-
um í barnadraumum, hafa vitað
það og játað, að vér, eins og aðr-
ar þjóðir, þurftum að ala oss upp
til þess að geta lifað í fullu jafn-
stæði við önnur ríki. Hingað tii
Reykjavík, fimtudaginn 20. júlí
hefur t. d. almenn herskylda ver-
ið eitt lífsskilyrði ríkisstöðu í sið-
menning Norðurálfunnar og þarf
ekki að nefna fleira til sönnunar
því, hve algerlega óviðbúnir ís-
lendingar hafa verið til þess að
taka við öllum yfirmálefnum sín-
um — að meðtöldum landvörn-
unum.
Vér höfum áður sagt, að Danir
hafi gert viturlega í því frá sinni
hálfu að víkja samningsmálinu af
sér. — En þeir hafa heldur ekki
gert annað fyrir sitt leyti. þeir
hafa ekki sagt neitt um það hvern-
ig landsstjórnin hér heima ætti
að haga sér í þessu máli gagn-
vart þjóðvaldinu á íslandi, sem
landstjórnin sjálf heldur fram og
verður að halda fram, að hafi
yfirráðin og úrslita atkvæðið á
»almennu málunum". — Bráða-
birgðarlög bæta alls ekkert úr
skák í þessu efni — nema síður
sé, því eins og allt réttarástand
íslands er nú orðið, lifum vér
meira að segja nú í löggjafarlausu
landi og er mikil spurning um
það hvort stjórnarskrárheimildin
gamla til útgáfu bráðabirgðarlaga
gerir ráð fyrir því, að þau komi
fram nema því að eins, að þá sé
unt að leggja þau strax fram fyrir
fulltrúalöggjöf, ef þurfa þykir.
En nú er ekki unt að leggja
bráðabirgðarlög fyrir alþingi þótt
þjóð og stjórn teldi það nauð-
synlegt.
því nú er ekki unt að kalla
saman löggjafarþing á Islandi þótt
líf og velferð þjóðarinnar lægi
við. Svo viturlega hefur verið
í garðinn búið með hinni nýju
stjórnarskipun. En því ríkari og
ómótmælanlegri skylda ber land-
stjórninni til þess að taka til fullra
greina vald þjóðarinnar yfir samn-
ingsmálinu, er Danir viku af sér,
þar sem enginn átylla gat fund-
ist í tilveru kosinna þjóðfulltrúa
því til stuðnings að stjórnin gæti
talist fara með umboð almenn-
ings til samþykktar á gjörðum
landstjórnarinnar í þessu efni.
Að vísu verður þess að minn-
ast, að hér kemur fram skarpt
dæmi þess, hvernig ísland stend-
ur að vígi, ef það slítur tengsl-
um við Dani með þeirra eigin
fullkomnu samþykki. Vér erum
ekki fullskipað ríki, en vérerum
heldur ekki lýðlenda annars ríkis
að réttum lögum. Vér stöndum
í þessu efni eins og vér stóðum
fyrir 1262, með framkvæmdarlaust
þjóðarvald, um hin almennu mál,
þegar Danir sleppa tökum á þeirri
umboðsheimild eða því uppsegj-
anlega hluteiningar-valdi yfir mál-
um vorum, sem sagan og rás
viðburðanna hefur fengið þeim í
hendur.
En það réttlætir ekki neitt ein-
ræði íslenzku sérmálastjórnarinn-
ar yfir almennumálunum. því
landsstjórnin hefur rétt til þess
gagnvart Dönum og er skyldug
til þess gagnvart íslendingum, ef
svo ber undir, að leggja slík mál
undir þjóðarvaldið á þann hátt,
að yfirráð þess viðurkennist.
Sérmálastjórnin var skyldug til
þess vegna velferðar og jrelsis
íslands að tala á þá leið við hinn
erlenda samningsaðila, að hann
skildi hvar úrslitavaldið um þessi
málefnier. Ogengriþjóðhefðiþað
verið ólíkara en Bretum að lítils-
virða þjóðarvald vort, þótt það sé
sögulega sérstætt og ekki full-
skipað ennþá.
Ríkisstjórn Breta hefur víðtæk-
ári skifti og fjölbreyttari við lönd
og þjóðir en nokkur önnur stjórn
heimsins og það sem á allra vit-
und hefur ráðið mestu um fram-
gang þeirra undir öllum loftslög-
um jarðarinnar, er virðing þeirra
fyrir lögstofnunum þeirra, sem
fyrir eru, hvar sem þeir koma.
Án þess að farið sé nokkuð
út í það hér hve bráðan bar að
með þessa samninga yfirleitt eða
hvernig þeir eru að efni til, þá
er óhætt að segja að landsstjórn-
in gat sagt og átti að segja Bret-
um hver staða hennar er að lög-
um, og að hún á að skjóta sam-
þykki samninganna tafarlaust til
þjóðarinnar á einhvern þann hátt
sem felur í sér fullkomna viður-
kenning þjóðvaldsins.
Vér ætlum ekki að fara lengra
út í þetta mál að sinni, heldur
en að benda á þennan sjálfsagða
rétt þjóðarinnar gagnvart sérmála-
stjórninni. Hvernig þjóðin ætti
að ræða málið þarf ekki að út-
skíra hér frekar.
Vér vitum allir að „þjóðfund-
ur“ er löghelguð stofnun hér á
landi og viðurkennd af Dönum
sjálfum eftir einveldisafsal kon-
ungsins. Menn kunna að segja
að þjóðfundur sé ekki fær um
hœttuiaust á þessum tímum að
ræða um slíkt mál sem er sigl-
inga og verzlunarsamningur við
Breta — þá þjóð, sem vér eigum
mest undir að sækja. En hver
trygging er fyrir því að sérmála-
stjórnin eigi betri og vitrari mönn-
um á að skipa undir slíkum at-
vikum heldur en þjóðin sjálf?
Og verði málinu ekki skotið til
þjóðarinnar þá verður hneykslan-
leg öll sú launung, sem haldið
hefur verið yfir þessu máli, sem
1916.
varðar velferð og sjálfstæði ís-
lendinga, og virðing nágranna-
ríkjanna fyrir því valdi, sem all-
ir málsmetandi stjórnmálamenn
landsins hafa haldið fram að væri
hjá íslenzku þjóðinni.
Sérmálalöggjöf er ekki til á
íslandi fyr en eftir kosningar.
Umboðsvald yfir flokkunum er
ekki til á íslandi, vegna haturs
atvinnufulltrúanna gömlu, gegn því
að hafa nokkurn hemil á sjálfum
sér. Á einnig að taka almennu
málin úr höndum þjóðarvaldsins
af leynilegum sendimönnum?
fslendingar! þér hafið látið lítið
yfir ,því, þótt grundvallarlög lands-
ins hafi verið troðin fótum í stjórn-
arskrármálinu. Ætlið þér að láta
hið sama gilda út á við gagnvart
erlendum ríkjum?
Almenningur hér á landi hefur
aldrei haft ríkari og lífsnauðsyn-
legri ástæðu til þess að halda þjóð-
fund heldur en nú. — Ogvakni
þjóðin nú til þess eða geri Iands-
stjórnin ráðstöfun til þessnúþegar,
þá er eitt víst og það er að brezka
stjórnin virðir það við fslendinga,
en leggur ekki hálmstrá áveginn
fyrir að hinn rétti samningsaðili
þeirra í þessu máli, þjóðin sjálf,
ræði það frjálst og eftir því sem
hyggindi hennar og álit á öllum
atvikum segir henni til.
Hefði aukaþing verið mögulegt
mundi landsstjórnin efalaust hafa
kallað það saman vegna brezka
samningsins. Og þó hefði þingið
samt verið ómyndugt til fullnað-
arsamþykkis.— En hve miklu rík-
ari er þá ekki ástæða til þess
fyrir landsstjórnina nú, í millibils-
stjórn þinglausri og löggjafarlausri
að leita atkvæðis þjóðarinnar til
samþykkis.
Tíminn er enn nægur til þess
að varðveita réttarstöðu þjóðar-
innar. — það má ekki leggjast
undir höfuð að sýna þjóðvald-
inu hlýðni og virðingu í þessu
máli, sem stendur fyrir utan sér-
málasvæðið.
Innihald samningsins geta menn
rætt sín á milli — en það verður
að gerast eftir alþjóðasið þar sem
erlendur samningsaðili á þar í hlut.
En hitt væri óþolandi að hér
væri nú einmitt á þessum tímum
sköpuð sönnun þess að þjóðvald-
ið íslenzka sé hvorki virt neins
af öðrum né virði sig sjálft neins.
Hvern dilk gæti það dregið á
eftir sér ef um aðra víðtœkari
samninga yrði að rœða v/ð út-
lent vald, með hlutlausri þögn og
samþykki Dana?