Þjóðstefna - 20.07.1916, Blaðsíða 2

þJÓÐS'TEFNA
Islenzkan
og
s k ó 1 a r n i r.
íslendingar þykjast nú um
nokkra áratugi hafa verið að
berjast við útlenda þjóð um sjálf-
stæði landsins, en hafa raunar á
þeim tíma lítið annað aðhafst en
að berjast hvorir við annan, flækj-
ast og vefjast hvor fyrir öðrum
og ónýta hvor annars verk svo
sem frekast mátti verða. Út í þá
sálma skal ekki farið lengra hér,
enda má nú lýðum vera ljóst
hversu komið er, — að íslend-
ingar hafa nú loksins orðið að
gefast upp, ekki fyrir Dönum,
heldur fyrir sjálfum sér, að sjálf-
stæðisviðleitnin hefur verið stöðv-
uð,en auðvirðilegustu pólitisk roð-
hænsni, sem nokkur þjóð hefur
heyrt eða séð, þykjast nú sjálf kjörin
til þess að stjórna landinu—stefnu-
laust eitthvað út í bláinn. Og ennþá
horfir þjóðin höggdofa og hreyf-
ingarlaus á öll þessi ósköp.
En það er þó sumt það í hátta-
lagi íslendinga, sem er jafnvel
ennþá háskalegra og sárgrætilegra
heldur en skemdarverkin, sem
nú hafa verið nefnd. Hér skal
lítið eitt minst á afskifti lands-
stjórnar og löggjafar af verndun
og viðhaldi móðurmálsins. þar
kastar þó tólfunum.
það skal ekki glögt eyra til að
heyra, að á síðustu áratugum
hefur íslenzkunni stórhrakað. þótt
ennþá séu til rithöfundar, sem
leggja mikla rækt við málið og
kunna að skrifa það, þá verður
þó bókmálið viðrinislegra með
ári hverju, og um málið, sem sum
blöðin nú tíðka, er ekki annað
að segja, en að það er ekki ís-
lenzka, heldur úrkynjað apamál.
það mætti sýna og sanna greypi-
lega, ef þörf gerðist. En hið í-
skyggilegasta tákn tímans er þó
það, að sveitamálið er líka farið
að stórsýkjast. Öldum saman
hefur málið geymst gullhreint á
vörum íslenzkrar alþýðu, þrátt
fyrir alt, sem hin dansk-íslenzka
yfirstétt vann því til tjóns og
skemda, og er þetta þögula af-
reksverk alþýðunnar eitt hið allra
merkilegasta atriði í sögu vorri
og hinn sanni grundvöllur undir
allri þjóðlegri framsóknarviðleitni
vorri. En það er áreiðanlegt, að
málpestin er nú farin að breiðast út
um sveitirnar. Allskonar dönsku-
slettur og útlendar ambögur eru
nú miklu tíðari í alþýðumálinu
heldur en fyrir svona 15—20
árum. Bændur heyrast nú sletta
dönskunni svo liðugt, að maður
veit ekkert, hvaðan á mann stend-
ur veðrið. Ög þá er ekki að
tala um konur þeirra og dætur,
sem „settar hafa verið til mennta".
Nú er spurningin: Fyrirhverj-
um gerningum hefur þjóðin orð-
ið, hverju sætir það, að málið
sýkist nú í munni þeirrar alþýðu,
sem hefur varðveitt heilbrigði þess
og hreinleik á þeim öidum, er
andleg og efnaleg og pólitisk nið-
urlæging þjóðarinnar var sem mest.
Skyldi málspillingin, sem lengi
hefur verið landlæg í kaupsiöð-
unum, vera farin að breiðast út
um sveitirnar? það er mjög lík-
legt að svo sé, en þó er þetta sjálf-
sagt ekki rétta svarið við spurning-
unni. Svarið er ennþá hlálegra:
það eru skölarnir, sem halda
pestinni við og magna hana í
kaupstöðunum, og það eru skól-
arnir, sem dreifa henni út um
landið. Skólarnir, sem eiga að
vera vígi þjóðlegrar menningar og
heilbrigðrar þjóðernistilfinningar,
eru pestarholur málspillingarinnar!
Svo vel höfum vér um hnútana
búið.
Flestum mun kunnugt um skól-
ana á Hólum, í Skálholti og á
Bessastöðum, að það voru latinu-
skólar, — latínan var aðalnáms-
grein og aðalmál skólanna, þó að
kennslan hafi vafalaust oftast farið
fram á íslenzku. Víst er það, að
í skólunum í Skálholti og á Hól-
um voru aldrei notaðar kennslu-
bækur á dönsku, og í Bessa-
staðaskóia voru lítil brögð að því.
það er fyrst þegar skólinn er
fluttur til Reykjavíkur, að háska-
leg breyting verður. þá verður
latínan að þoka fyrir dönskunni,
þótt ekki væri smiðshöggið rekið
á fyr en með hinni síðustu van-
hugsuðu og háskalegu gerbreyt-
ing á fyrirkomulagi skólans.
það hefur fyr og síðar verið
aðferð þeirra þjóða, sem hafa
brotið aðrar þjóðir undir sig og
viljað svifta þær þjóðerninu, að
leggja fyrst og fremst undir sig
skólana. Engir hafa kunnað þá
list betur en Rómverjar. Hvar
sem þeir lögðu undir sig löndin
í vesturhluta álfunnar, fylgdu skól-
arnir á hæla hersveitunum. Og
auðvitað var Iatínan þar einvöld.
Og auðvitað náðu þeir tilgangi
sínum: eftir örskamma stund hafði
latínan gersigrað um allan vestur-
hluta álfunnar. þessum rómverska
sið hafa síðan allar drottnunar-
þjóðir- fylgt. það hafa Rússar gert
á Póllandi og þjóðverjar á Suður-
Jótlandi. Skólarnir eru aðalverk-
færi þeirra í þjóðerniskúguninni,
allra skæðasta verkfærið.
Um margt og mikið, sem aflaga
hefur farið hér á Iandi, getum vér
kennt Dönum með réttu. En þess
sannmælis verðum við þó að unna
þeim, að mál vort hafa þeir aldrei
ofsótt. Ekki beiniínis að minnsta
kosti. Og sjálfsagt er ekki til nú
á tímum neinn sá danskur maður,
er láti sér neitt slíkt til hugar
koma. En þá komum við sjálfir
og bætum úr skák! öm Iangan
aldur höfum við hegðað okkur
gagnvart okkar eigin máli einsog
útlent kúgunarvald mundi gera,
ef það hefði einsett sér að níða
af okkur þjóðernið. Sjálfa skól-
ana í landinu gerum við að högg-
stokki íslenzkunnar.
Við skulum hugsa okkur, að
Danir hefðu kúgað okkur til að
gera það, sem við gerum af
sjálfsdáðum. Við skulum hugsa
okkur, að það væri samkvæmt
dönsku valdboði, að notaðar eru
við kennsluna í Menntaskólanum
20—30 danskar kennslubækur;
að sjálf íslenzkan hefur lengi
verið kennd á danska kennslu-
bók í neðstu bekkjum skólans,
svo að ef nemandinn ekki skilur
eitthvert orð, fær hann það út-
skýrt í dönsku orðasafni bak við
bókina, að hver stafur í mann-
kynssögu er lærður á dönsku,
að um langan aldur var fornís-
lenzk bókmenntasaga lærð á lélegu
dönsku kveri; að allt sem lesið
er í stærðfræði, eðlisfræði og
náttúrufræði — að dýrafræði
undantekinni — er lesið á dönsku.
Að nálega hver einasta orðabók
er dönsk, — ja, ef allt þetta
Að gefnu tilefni tilkynnist, að á þeim stöð-
um; sem skyldutrygging er eiga húseignir
að vátryggjast í Brunabótafélagi Islands
frá 1. janúar næstkomandi. Menn mega ekki
endurnýja núgildandi ábyrgðir lengur en til
áramóta.
Reykjavfk, 1. júlf 1916.
Sveinn Björnsson,
DANMARK.
Tryggasta og ódýrasta
lífsábyrgðarf Norðurianda
I>orvaidur Pálsson læknir
gefur upplýsingar um félagið.
væri gert samkvæmt dönsku
valdboði, þá býst eg við að ekki
léki á tveim tungum um, að þetta
væri svívirðileg, óþolandi kúgun,
að hér væri framinn glæpur,
óbótaverk gegn þjóðerni voru og
tungu, sem hver einasti íslend-
ingur væri skyldugur til þess að
berjast á móti af öllum lífs og
sálarkröftum!
En þetta verk vinnum við
sjálfir, piltarnir, um leið og við
þykjumst vera að berjast fyrir
frelsi og sjálfstæði þjóðarinnar!
Og ekki er geðslegra að litast
um í hinum skólunum heldur en
í Menntaskólanum. Danskan
flóir í stríðum straumum um þá
alla, um bændaskólana ekki síð-
ur en kvenna- og kennaraskól-
ana. Og þegar hér við bætist,
að flestir kennaranna við skól-
ana tala hið annálaða íslenzka
menntamannamál, sem þeir hafa
teygað í sig í skólunum og ekk-
ert er annað en ógeðslegur dönsku-
blendingur, þá dylst manni ekki,
að vel er séð fyrir móðurmálinu
í íslenzkum skólum.
Um það má auðvitað lengi
þrátta, hver eða hverjir eigi
mesta sökina á öllum þessum
endemum. En aðallega virðast
þó böndin berast að Alþingi.
það hefði fyrir löngu átt að grípa
í taumanna, og það ætti sannar-
lega ekki að vera örðugt verk.
Hér er enginn hörguli á mönn-
um, sem vel eru hæfir til þess
að semja góðar kennslubækur og
virðist þá galdurinn sá einn, að
Alþingi veiti svo ríflegt fé til
kennslubóka, að mönnum verði
kleift að skrifa þær og gefa þær
út. Síðan verður Alþingi að
gera það að beinu og ófrávíkjan-
legu skilyrði fyrir öllum styrk-
veitingum til skólanna, að eigi
verðl aðrar bækur notaðar við
kennsluna en íslenzkar, ef þess
er kostur. Hér virðist því ekk-
ert annað þurfa en dálítið fjár-
framlag og svo hitt, að það sé
ekki látið vera komið undir
dutlungum skólastjóra og kenn-
ara, hvort notaðar éru útlendar
bækur eða innlendar.
En það ástand, sem nú er, er
með öllu óþolandi, og meðan
það helst, er hver nýr skóli,
sem stofnaður er, ný hætta fyrir
þjóðernið.
Hvernig menn
verða fyrirliðar.
Margt hefur verið skrafað og
skráð um herbúðalífið og undir-
búning hermannanna. En hvað
er þá tíðinda um fyrirliðana,
mennina, sem mest er þörfin fyrir
í brjósti fylkingar nú á dögum?
það má vera, að þið hafið ekki
heyrt getið um listamannaskytt-
urnar. — Við erum einskonar
vél — „einhverstaðar í Essex“
— þögul og þauliðin vélarsamsetn-
ing, sem tekur við efniviðnum
inn um annað opið og skilar
honum frá sér út um hitt sem
fullgerðum smíðisgrip.
Eftir því sem þörfin krefur —
og það er stundum hvað ofan
í annað — eru gerð boð eftir
einhverri tiltekinni tölu af fyrir-
liðum handa — en sleppum því.
Hvað sem öðru líður, þá er
„pöntunin* afgreidd og vélin
heldur áfram vinnu sinni.
En hversu má það verða?
Hvaða undur og umbreyting þarf
til þess að gera almennan lista-
mann, rithöfund, söngvara eða
handiðnamann svo gjörólíkan sjálf-
um sér á missiristíma, að hans eig-
in móðir mundi vart þekkja hann
fyrir sama mann?
Jú, það verður á þann hátt,
sem hér skal greina og skyldi
svo til bera, að einhver vígtryld-
ur Tevtóni kæmi auga á línur
þessar, þá er honum guðvelkom-
ið að frýsa og fnæsa eða bera
sig svo til sem honum bezt lík-
ar til þess að láta í ljósi fyrir-
litningu sína á aðferðinni, því að
það eitt er óhrekjanlegt, þótt
undarlegt sé, að þar sem hann
hefur sina aðferð til þess að
koma á legg þýzkum fyrirliða,
þá höfum_ við okkar aðferð við
undirbúning hinna brezku fyrir-
liða — og við erum ánægðir
með hana einsog hún er.
þegar nýliðinn er búinn að
ráða förina við sig — og það
veitir flestum okkar erfiðast, ekki
hvað sízt iðnaðarmönnunum —
þá labbar hann sig af stað til
höfðuðstöðvanna ógnarlega eymd-
arskrokkslegur á svipinn og með
einhverju óljósa hugmynd um, að
hann hafi nú „brent skip sín“.
því að honum er það fullkom-
ið áhyggjuefni að hafa orðið að
hlaupa frá hálfgerði mynd, fyrir-
ætluðum hljómleik, ólokinni rit-
smíð eða nýstofnaðri atvinnugrein.
Getur hann ekki rýmt þeirri hugs-
un burt, að hann láti að baki sér
algera auðn, sem engum sé unt
að fylla nema honum sjálfum.
Við erum flestir svona gerðir
og „á þessu stigi málsins" er það
til ofmikils ætlast, að nýliðinn
geri sér grein fyrir því, að það
sem hann lætur eftir að baki sér,
er í raun og veru lítils um vert,
en framundan bíður hans hið
„æðra hlutskifti". En þei—þei!
Hann er nú kominn að inngangs-
opi vélarinnar.
þarna stendur hann þá með
hanzkana i hendinni og fötin í
felljngum í skuggalegu anddyri
höfuðstöðvarinnar, en allt í kring-
um hann þusa kuflklæddir starfs-
menn og við honum blasa hurð-
ir með leyndardómsfullum áletr-
unum. Við og við opnast ein-
hverjar þeirra og ganga þar út
skrautklæddir höfðingjar í djúp-
um hugsunum, en nýliðahópur
trítlar á hæla þeim. Um leið
heyrist kallað dimmum rómi:
„V-ö-r-ð-u-r! byssuna við ö-x-l!“
Allur þessi gauragangur sýnir
og sannar nú nýliðanum það eitt,
að hann er hér eins og hver
annar utanveltubesefi, sem eng-
inn skiftir sér af og að öllum
þessum mönnum er auðsjáan-
lega svo hjartanlega sama um
það, þótt hann hafi hlaupið frá
málverki sínu, hljómleiknum eða
hálfköruðu bókinni.
Hann hafði ávalt gert sér þá
hugmynd, að hér væri brýn
mannaþörf og að einhver „for-
gyltur“ nýliða-undirforingi mundi
rétta sér höndina vingjarnlega og
halda yfir sér hrókaræðu um það,
hvaða dæmaiaus dánumaður hann
væri að hlaupa svona frá störf-
um sínum til þess að fara í leið-
angur og berjast fyrir föðurland-
jð. — En ekki bólar á neinu þess
háttar.
En ef nýliðinn okkar þekti bet-
ur til, þá vissi hann, að vélin er
nú þegar tekin til vinnu sinnar.
Hún tekur nú við honum ásamt
öðrum fleiri hans líkum og færir