Elding - 14.04.1901, Page 1

j: Blaöiö kemnr út á.
j: hverjum sunnud. Kost-
j-ar inuanl.3 kr. (75 au.
|: á’ sfjórö.), erlend. 4 kr.
ELDING
Pöntun á blaöinu er
inranlands bundiu viö
minst einn ársfj., er-
lendis viö árg. liorgun
fyrirfram utan Hvík.
1901.
II
REYKJAVÍK, SUNNUDAGINN 14. APRÍL.
17. tbl.
Til minnis.
JLandsbókcuiafn opið hvern virkan dag 12—2.
á md., mvd. og ld. 12—3.
Landsskjalasafn (í Þinghúsinu) ^d., fmtd. og
ld. 12-1.
Forngripasafn (í Bankahúsinu) mvd. og ld.
11-12.
Fáttúrusafn (i Doktorshúsinu). sd. 2—3.
Landsbankinn. Opinn hv. virkan dag 11—2
Bankastjórn viö 12—1.
•Ókeypis lœkning á spitalanum þd. og fsd
*ókeypis augnlœkning á spítalanum 1. og 3.
þd. hvers mánaðar 11—1.
'ókeypis tannlœkning í liúsi Jóns Sveinssonar
1. og 3. md. hvers mánaðar
11—l.
Bœjarstjórnarficndir 1. og 3. fmtd. hvers mán-
aðar kl. 5 síöd.
Söfnunarsjóður (í húsi Þorst. Tómassonar) 1.
mánud. hvers mánaðarð—6 síðd.
Alþýðuháskólar í Danmörku.
iii.
1848—50 áttu Danir í ófriði
tit af hertogadæmunum Slésvík og
Holtsetalandi. í þeim ófriði báru
þeir hærra hlut og uxu af frammi-
stöðu sinni í stríðinu í augum
-annara þjóða. En mest uxu þeir
þó i sínum eigiu augum og það
getur verið hættulegt, ekki sízt
fyrir smáþjóðir, sem lítið eiga
undir sér. Sigurinn og friðurinn
leiddu af sér sjálfbyrgingsskap
■og ura leið deyfð og dvala. Þjóð-
in eins og tók á sig náðir eftir
■ófriðinn og hvíldi makindalega á
herfrægðinni. En þeir vöknuðu
óþægilega upp úr þessum væra
dúr 1864. Þá bar síðari Slés-
víkurófriðinn að höndum og urðu
Danir þar heríilega undir. Þeir
mistu Slésvík og Suður-Jótland,
frjóvsömustu héröð ríkisins. Það
er ekki unt í fáum orðum að lýsa
þeirri sorg, sem gagntók alla þjóð-
ina við þessar ófarir. Hún sat
hnípin eftir missirinn og var eins
og hún skoðaði hann bæði sem
þjóðarógæfu og þjóðarsmán. Sorg
og ógæfa getur leitt bæði ein-
-staka menn og heilar þjóðir til
örvæntingar, en það getur líka
leitt til farsældar og blessunar,
og svo var um þetta. Þegar sár-
asti söknuðurinn var liðinn frá,
lóku hinir betri menn og fram-
gjarnari meðal þjóðarinnar að
þugsa um að græða sárin í stað
þess að barma sér yfir þeim. Þeir
komust að y>eirri niðurstöðu, að
einasti vegurinn til að bæta miss-
irinn var sá, að reyna að vinna
það upp inn á við, sem þjóðin
hafði Játið úr greipum ganga út
á við. Eu þjóðin var fámenn og
þessvegna var um að gera að all-
ir legðu sig fram. Það var ekki
nóg að einstakir menn kæmust í
skilning um, að fyrsta skilyrðið
til að ná fögrum þroska er að
setja sér háleitt takmark; þjóðin
í heild sinni varð að finna til þess
og hver einstakur maður varð að
leggja fram alla RÍna krafta til
að vinna í þjónustu föðurlandsins.
Það var um að gera að reyna að
koma alþýðunni í skilning um
þetta. Vegurinn var Ijós og ber-
sýnilegur. Það var sá vegur, sem
Grundtvíg hafði bent á og Kold
tekið upp: alþýðuháskólavegur-
inn.
Árið eftir stríðið (1865) voru
reistir 2 nýir háskóiar, Askov og
Vallekilde, og eru þeir enn í
dag stærst.ir og fjölmennastir af
öllum alþýðuháskólum í Danmörku.
Forstöðumenn þeirra, Schröder og
Trier, voru báðir lærisveinar
Grundtvígs og störfuðu með frá-
bærum dugnaði að því að útbreiða
kenningar hans og lyfta alþýð-
unni upp á við til skilnings á
lífinu og kröfum þess, til þroska
og framfara. Upp frá þessu fór
skólunum sífjölgandi og með hverju
ári óx aðsóknin að þeim. 1866
voru reistir 2 nýir skólar, 1867
7 og 1868 6. Nú rnunu vera
eitthvað um 80 alþýðuháskólar í
Danmörku, en nokkrir þeirra eru
hvorttveggja í einu: búnaðarskól-
ar og alþýðuháskólar. 1 kring
um 6000 menn og konur sækja
árlega þessa skóla, mest af bænda-
og iðnaðarstéttinni. Þjóðin er
fyrir löngu búin að viðurkenna
þýðingu þeirra og skoðar þá sem
óskabarn sitt. Stjórnin er fyrir
löngu kornin á sömu skoðun og
bæði ríkissjóður og amtssjóðir
legga þeim árlega ríflegan styrk.
1 staðinn áskilur stjórnin sér að-
eins að hafa lauslegt eftirlit með
þeim, án þess þó að sletta sér
nokkuð fram í kensluna eða fyrir-
komulag þeirra. Hvcr sá alþýðu-
háskóli, sem getur sannað að
hann hafi 10 fasta lærisveina,
getur gert kröfu til styrks.
Eftir að alþýðuháskólarnir voru
búnir að ryðja sér svo til rúms,
að framtið þeirra var trygð og
þýðing þeirra viðurkend um alt
land, var (1878) stefnt til alsherj-
ar háskólafundar í Kaupmanna-
höfn til að ræða um uppástungu
Grundtvígs um alsherjarháskóla,
er væri eins og aðalból alþýðu-
fræðslunnar í Danmörku. Arang-
urinn af þessum fundi var sá, að
í Askov var efnt til nokkurs kon-
ar æðri alþýðuháskóla eða fram-
haldsháskóla, er gæfi háskólalæri-
sveinunum kost á að afia sér
meiri og víðtækari menningar
en hinir skólarnir. Lærisveinar
þeir, sem njóta þessarar fram-
haldskenslu í Askov, fá venjulega
svo víðtæka mentun, að þeir eft-
ir á eru færir um að takast á
hendur kenslustörf við hina há-
skólana. (Frh)
Hvernig ritdómar eiga
ekki að vera
hafa opt sjezt dæmi til í íslenskum
blöðum, en sjaldan þó öllu ljósari og
lærdómsríkari en það, er ritað hefur
verið um síðasta hefti Eimreiðarinn-
ar i Þjóðólfi og Isafold. Það lýsir
sjer greinilega í báðum þeim ritdóm-
um, einkum þeim síðarnefnda, að rit-
dómenduuum stendur á minnstu hvað
rit það hefur að geyma, sem þeir
dæma um, og hvernig það er úr
garði gjört, en hitt á mestu, hver
það er, sem samið hefur. Ef rit-
höfundurinn er pólitískur jábróðir
eða „prívat“-kunningi ritdómarans,
eða jafnvel þótt ekki sé nema skjól-
stæðingur einhvers, sem er annað-
hvort eða hvorttveggja þetta, þá er
allt gott og blessað, öllu hælt, sem
með nokkru móti má komast hjá að
lasta, og þagað yfir öllum vitleys-
um og smekkleysum. Ef rithöfund-
urinn er aftur á móti í pólitískum
andstæðingaflokki ritdómarans, hvað
þá heldur ef fáleikar eru með þeim
„prívat“, sem opt fylgist að á voru
laudi, þá er aðferðin öll önnur; þá