Vestri - 21.05.1904, Blaðsíða 1

III. árg. |j
Ófriðar-frumhlaupið.
i. febrúar í vetur var fögnuður með-
al íslenzku þjóðarinnar.
Lengi þráðu takmarki var náð. Stjórn-
arbreyting, sem barist hefir verið fyrir
áratugum saman var fengin og gengin
í gildi. Stjórnarbreyting, sem allir þótt-
ust ánægðir með, að segja mátti, stjórn-
arbreyting sem samþykkt var með öll-
um atkv. á alþingi 1902 og öllum gegn
1 á þinginu 1903. Stjórnarbót, sem báðir
flokkar, þóttust hafa unnið að af alefli
og útvegað þjóðinni, og töldu hvor um
sig sjer að þakka, — sem báðir ffokkar
höfðu lofað óbrigðulu fylgi við tvennar
undan farnar kosningar.
Ráðherrann varskipaður, epfir æski-
legustu þingiæðisreglu, — skipun hans
á meiri hluta — og það hafði
tekist svo heppilega til, að allir virtust
ánægðir með val hans — allir tóku því
vel eða hógværlega, nema eitt einasta
blað, sem ekki getur fremur lifað án
sundrungar og ókvæðisorða en þorskur-
inn á þurru landi.
Það leit út fyrir, að nú væri kominn
friður í landi voru. Friður og eiudrægni,
sem gæfi öllum góðum kröptum, óskert
næði til að vinna saman að heill og hag
lands og þjóðar og nota hin nýju rjettindi
og frelsi í sem fyllstum mæli.
friðurinn, sem menn höfðu svo lengi
þrtið, var loks fenginn!
En Adam var ekki lengi í Paradís
og það var heldur ekki lengi friðvæn-
legt á íslandi.
Rödd höggormsins ljet til sín heyra
og fór að hvísla í eyru þjóðarinnar, öf-
undin, hefndin, heiptin og sundrungin —
þessar illvættir íslands — skriðu fram úr
skúmaskotum sínum, og flugu um land
allt, eins og flugdrekar, með langa papp-
írshala, og þyrluðu blöðunum út um land-
ið eins og fjaðrafoki til að spilla frið og
næði fyrir þjóðinni, raska ró hennar
°g tefja störf hennar, ala á flokkshatr-
mu, sundrungunni og samtakaleysinu, sem
ölf þjóðar ógaefa stafar af.
Ln hvers vegna eru þessar iilvættir
sendar af stað?
Vegna þess, að svo óheppilega vildi
til, að jafnframt ymsum rjettarbótum fer
stjórnarbótin fram á, að fjölga þjóðkjörn-
um þingmönnum. Oheppilega, segjum
vjer, ekki af því að vjer álítum fjölgun-
ina óheppilega, heldur aí hinu, að af
fjölguninni leiðir, að nú verður að kjósa
þessa viðbót. Þar af stafar banakringlu-
verkurinn í Birni.
ÍSAFIRÐI,2i. MAÍ 1904.
Þessi nýja kosninghefir gefið óeyrð-
arseggjum vind í seglin. Vakið öfutid-
ina og aðrar illvættir til lífsins. — Hún
hefir gefið vissum flokk manna dálitla
von um að við það tækifær kynni hann
að geta náð í völdin, og hefnt sín fyrir
undanfarnnr hrakfarir. Þess vegna blása
kallararnir til hergöngu með heiptfreyð-
andi tannagnístri á skjaldarrendum.
Eða sjá menn ekki til hvers reíarn-
ir eru skornir? Hvar er eldurinn kveikt-
ur ? í Reykjavík. Ilverjir hafa þar lotið
í lægra haldi ? Þeir sem eldinn kveikja.
Og að hvaða köku er skarað? Einmitt
Landvarnarkökunni, sem kandidat þess-
ara kolamokata hefir lifað á.
En lítum nú alvarlega á þetta mál,
máski uppþotið sje ekki ástæðulaust.
A oddinum er það haft, að hávaðinn
sje út úr því að forsætis ráðherra Datta
undirskrifaði skipunarbrjef ráðherra ís-
lands. — Og þetta er talið: brot á lands-
rjettindum vorum, ólögmætt og íslands-
ráðherra að kenna.
En skoðum þetta nákvæmar, Nýja
stjórnarbótin kveður svo á að ráðherra
íslands skuli bera upp málefni þess fyrir
konungi í ríkisráðinu. Og gegn þessu
ákvæði er Landvarnarstefnan mynduð.
Akvæðið er komið inn í frumvarpið frá
dönsku stjórninni. Sumir hafa álitið mjög
hættulegt, að íslands mál væri borin upp
í ríkisráðinu, en aðrir hafa álitið það mik-
ilsverð rjettindi (P. Br.). Akvæðið komst
inn í frumvarpið á rnóti fúsum vilja
margra þingmanna af því þeir vildu ekk-
ert á það minnast, hvar málin ættu að
berast upp. En allir hafa verið sam-
mála um að þótt þetta ákvæða hefði ekki
verið í stjórnarskrárbreytingunni, þá hefðu
samt málefni íslands verið borin undir
konung í ríkisráðinu svo lengi sem danska
stjórnin áleit þaðstjórnarfarsleganauðsyn.
En með því, að það ekki væri í stjórn-
arskránni þyrfti eKki nema samkomulag
eða samþykki stjórnarinnar til að fá því
breytt.
Nú er því þannig varið með undir-
skript forsætisráðherrans, undir skipun
ráðherra íslands, að það er hvergi á slíkt
minnst í stjórnarskránni* (alveg eins og
sumir vildu vera láta með ríkisráðssetuna).
Það byggist því að eins á þeirri tízku,
að í Danmörku og annarsstaðar, þar sem
ráðgjafastjórn er, undirskrifar forsætis-
* Því engum heilvita manni dettur í hug
að taka tillit til þess skilnings'cLandvarnarm.,
að grucdvallarlög Dana hafi verið lögleidd hjer
öll þítt stjórnarskrárí'rumvarpið hafi eitt
samskonar ákvseði.
Nr. 29.
ráðherra allar ráðherra útnefningar. Dön-
um hefir þótt þetta »stjórnarfarsleg nauð-
syn< og það dugar ekki að deila við dóm-
arann. En gagnvart oss hefir undirskrift
forsætisráðherrans mjög litla þýðingu.
Ráðherrann er skipaður af konungi sam-
kvæmt stjórnarskránni og íslandsráðherra
fjallaði að öllu leyti um það mál með
konungi, tilkynnti ráðherraefninu, að kon-
ungur ætlaði að skipa hann, gaf honum
umboð o. s. frv.; forsætisráðherrann virð-
ist ekkert hafa annað með það mál að
gera en skrifa nafn sitt undir fyrir siða
sakir. Forsætisráðherrann hefir allt af
til þessa undirskrifað skipun íslands-ráð-
herra og danska stjórnin hefir ekki viljað
fallast á að því væri breytt nú, enda
ekkert á það minnst í frumvarpinu, svo
hún hafði ekki samþykkt neitt um það.—
Menn verða því að láta sjer þetta lynda,
þangað til stjórnin fæst til að sleppa
þessari venju, alveg eins og menn bjugg-
ust við að verða að gera sjer að góðu
að málefni íslands væru borin upp í rík-
isráðinu, þótt ekkert hefði verið á það
minnst í stjórnarskránni.
Ef vjer aðgætum nánar störf og
stöðu forsætisráðherrans er ekki svo
óeðlilt þótt stjórnin vilji halda þessari
tízku. Forsætisráðherrann er hægri hönd
konungs í öllum alríkis-málum, er að
öllu leyti konungi til aðstoðar og þarf
ekki að hafa neitt sjerstakt ráðherra em-
bætti á hendi. Val ráðherra íslands er
eingöngu lagt í valds konungs og ráð-
herrann lyrir ísland er einn af ráðherrum
alríkisins, og getur haft áhrif á samcigin-
leg mál alríkisins; og er því ekki óeðlilegt
þótt konungur hafi kvatt aðstoð sína og
aðra hönd, í öllum alríkismálum, forsætis
rárðherrann, til að skrifa undir útnefning-
una, það getur á engan hátt gefið oss
grun um að Danir fari að skipta sjer af
sjermálum íslands, fyrir þetta, þótt
þeir haldi í þá venju að forsætis ráðherra
skuli undir skrifa útnefninguallraráðherra
Danaveldis.
En svo er eptir eitt atriðið enn, að
þetta sje íslands-ráðherra að kenna. —
Það hefir verið bent á, að hann hafi getað
afsalað sjer ráðherra embættinu ef þessu
væri fylgt. Mikið rjett, það gat hann.
En hvaða árangur hafði það? — Engan
annan en þann að við hefðum fengið
annan ráðherra, því ekki hefði stjórninni
orðið skotaskuld úr því að skipa í em-
bættið og þótt enginn íslendingur hefði
viljað verða til þess hefði hún óefað feng-
ið til þess »danskan íslending,« eða al-
danskan mann. Og hvað var svo unnið
við það? Ekki annað en það að draga