Vestri - 10.02.1912, Blaðsíða 2

22
VISTJU
6. ibt
m íde gatu ofUst rotað roilli
laodaakipin á laogleiðum og &vo
tækju fjarðabátarnir við af þeim
innan visara svæða.
Illar og óþægilegar samgöng-
ur eru haft á aliri menningu og
framiörum, en góðar sarngöngur
einhver besti grundvöliur undir
•fnalegar, verklegar og andlegar
framfarir.
Og það eru einmitt samgöng
urnar kring um landið, sem eru
©33 íslendingum svo afaráríðandi
vegna þess að vér þurtum it á
þeim að byggja.
Karl í koti.
Um metrakerfið.
Eftir Samúel Eggertsson.
II.
Skýring. r: þegar ég í síðast!i?num
nÓT.brmán. gai út á veggblaði ssmnn-
burðarleiðarTísi á 'hinu gamla og hinu
nýja máli, Tar ég að hugsa um að iáta.
skýringar fylgja honum, sem annaðhvort
mætti hengia með honum upp á vegg,
eða líma aftan á hann, eftir vild. En
prentun og útsendingu varð að hraða
•em mest vegna ferðarinnar kringum
landið, hinnar sísustu á árinu, svo ekki
varð af þessu. áð sönnu eru á metra-
kerfisblaðinu sjélfu nokkurar leiðbein-
ingar, sem ég jafnvel vona, að séu
fullnægjandi ölluro, sem eitthvað eru
áður komnir niður í að akilja metra-
karfið og kunna tugabrot. En rúmið
i blaðínu loyfði ekki nema mjög tak-
markaðar eða samandregnar skýringar.
Eg get því búist við að einhverjum
komi vel að fá nánari leiðbeiiiingar og
því sé ekki af vegi að fara no . krum
orðum um hina einstöku partj, hlaðs-
ins. Fyrir þá, sem ekki hai® séð
þetta metrakerfisblað, leyfii < mér
jafnframt að gefa lýsingu af því.
Stærð lesmáls og roynda eiu lún.'r
62 cm. (tæpir 20 þumJ.) á bieuid, u4
om. 20 */4 þuml.) á hæð.
A öllum framjaðri hlaðsins, upp og
ofan, er metrakvarðinn — frumeining
metrakerfisins. Er hann í fullri stærð.
Hann- er lagður saman tvöfaldur á
myndinni og snúa hjörurnar niður: A
myudinni sést skifting metrans í desi-
metra, Bentimetra og millímotra. Apn-
aravagar á jsðri þessa metrakvarða er
til san anburðar mörkuð ein alin. skift
í þumlunga og línur. Fyrir ofan þessa
œynd eru nöfn á ölhim smáakiftingum
(minni nöfnunum). Eftir myndinni
getur hver laghentur maður smíðað
sér metrakvarða til heimilisnota, enda
verður slikt áhald að vera til á hveriu
heimili. burf þi ekki frekara < n hver
vill að marka kvarðann smærra en í
sentimetra. — Oþarfi ætti líka uð vora
að hafa alinina á honum, því í raun og
veru ætti sem fyrst að venjá sig af
öllum sam&uburði méiaana, en miða
einungís yið stærðir hins aýja máls.
Einnig má — og það er ef til vill
betra — hafa metrakyarðumi i heilu
lagi: verður hann þá eðlilega tvöfalt
langri en mynd n af honum saman-
lögðum.
Uppi yfir miðju blaðinu er nafnið:
,Metrakerfið“, uppruni þess, og við
hvað metrinn er miðaður. Þar neðan
undir er skrá yfir metrakeifið, tu: «kifí-
ingu þevs og deildir, en tu >4.ýr-
ingar samaribn,'’arstterfii' úr voru j. n a
máli. í atl ug seinduuum fynr uft >n
mefrasliiání . eiu e.o til Ireki.ii ekýr- j
ingar, vt undun hverri deild, íeglu- |
bundin tugskifting alls metruktifisms '
með kerfisnöfnum ska stöfuðum sara-
kvæmt viðteknum hætti allra þ'óða,
sem hafa lögleitt það hjá sér bað
ríður hverjum mauni á, eftir að hafa
skilið metrakva. ðann, að kynna sér vel
metrakeríisskrána; læra.nöfn og skámm-
stafanir kerfisins tug fyrir tug —
sleppa engu undan. begar fullur
skilnin ur er feuginn af hinum útlendu
orðum, or s.jálfsagt virðist að halda,
þá er að setja á minnið þau nöfn og
skamstafanir, er sérstaklega er ætlað
að ná festu í almennum viðskiftum.
Eru þau undirsti'ikuð í metrakerfis-
skránni.
Niður undan metrakerfisskrénni eíu
fremst nokkrar rúmmálsmyudir : I. desi-
metri með undirskiftingu, 2. ferdesi-
metri með fersentimetra og fermilli-
metra uppi í horninu og 3. teningB-
desimetri með teningssentiinetra og
teningsmillimetra í einu horni. — Eiga
þessar rúmmálsmyndir að vera frum-
undirstaða fyrir þá, er ekki hafa Ijósa
hugmynd um lengdir, fleti og rúm fil
að skapa sér eftir þeim aðrar stærðir;
einkum á þetta við teningsdesimetr-
ann, sem svo margt þýðingarmikið er
míðað við í þyngd, lagar- og vörumáli
tneð því að skeyta hinum minkandi og
stækkandi korfis- (eða tuga) orðum
aftan v:ð, sbr. metrakorfisskiáua.
Til liægri handar við þcssar síðast-
nefndu myndir, eru nokkrar hlutfalls-
myndir millum hins nýja máls og bins
gamla ; allar meira eða minna smækk-
aðar. Efst er hlutfallið millum 1 hekt-
ara (ha) og I dagsláttu 1000 sinnum
emækkað; þar fyrir neðan millum 1
kílogramms (kg) og I pundB smækkað
um helming og noðst 1 hektolítri (hl)
og I lagartunna, tapl. i/0co rúmstærðar.
ÖIl þossi hlutföll eiga að gera Ijósari
samanburðinn, þegar breyta þarf í milli
málanna.
Fyrir aftan hlutfallsmyndirnar er
hlutfallverð á nokkrum algeugustu
milaeiningum. hins nýja og hins gamla
máls. Æt.ti það að vera mjög hentugt
fyrir alla, sem hafa mikil viðskifti, þ.ví
það sparar talsveiöan reikning. Eina
og gefur að skílja má láta töíurnar
hér tákna hvers lands pouinga sem
vera sknl, aðeins að sioáskifting þeirira
fari eltir tugaskiftingu. Það má láta
tölurnar þýða, hvort sem vill krónur,
tíeyringa eðá eineyringá, 10, 100 eða
1000 kr. og svo frv.; einnig „reichs-
mark„ og ,,pfennige“, „franc'1 og
„eentimes“, „do!lar“ og „cents“ o. s.
frv., að eins verður að gæta þess,
að útkoman verðúr í báðum
málum (hinu nýja og hinu gamla)
sama peninpategund. Sérstaka kvarða
þarf til að bera saiuan j: eningategund-
irnar hverja gagnvart annari. Eg set
hér 2 dæmi til skýríngar. 1. al. tau
kostar ’,60, hvað kosta þá 30,9 m?
Eg lít á álnadálkinn, sé hvar 1,60
f.trikið er; það vísar mitt á-milii strika
fram í metrakerfisverðmu, sé fljótlega
aö þar muni komið upp í 2,54, sem
þá er verð á einum m. Utkoman verður
þá 2.61 XuO 2 (=76,71 kr. sem þá er
verðið á 80,2 m ). Kaupmaður selur
heyfarm frá útlöndum. 1 teningsmetri
kostar upp og niður 7.n0, hvað kostar
þá 1 teningsfet eða 1 teningsalin? Út
undan 7,ó0 í metrakbifisdálkmum, jafn
Uátt upp, neðanfrá eru rúmlega 0,23
í tenmpsfetadálkmum, l,c5 ‘tenings-
álnadálki um. betta er þá verðið á
hverri þessari rúm«tærð fyrir sig. Er
þá sá aem hisyið býður búinn að átta
síg betur á því, hvort heyið muni
vera dýrt eða ódýrt., er hann gengur
út frá þektum stærðum. Uar sem
heyið var gefið upp i teningsmetrum,
er fömuieiðis hagt, ef vill, á svip-
stundu að breyta því í téningsfet eða
teningsálnir. — t’ -tta læt eg nægja og
vona að þeir, sem þurfa á ýmsum
rvons millireiknÍBgum að halda, finni
út af þe sum hlutfallskvarða ýmislegt
sem geti orðið þeim til léttis, t. d'
þeir, sem vel eru komnir niðuríreikn.
finna fljótt að verð stendur í ötugu
blutfalli við verð, á hlutfal skvarða eins
og hér er um að ræða, Þess fleira
sem heildin felur í sér af smáhlutum,
þcss minna kostar hver hlu’i og eins
öfagt. Er þvi ekkert annað en kalla
það minna nafn sem áður var verð á
meira nafninu. T. d. fremstu dilka" í
hhitfall8verðinu er hlutfallsverð metr-
um og álnum, með sama verði, en
væri um lengdir að ræða væru álnir í
irerrra dálki, metrar í siðsri Svona
hlutföll má einnig fá út úr öllum !
metrakerfiskvarðanum.
AftaBt á blaðir.u er metrakerfis-
kvarðinn; tekur hann yfiv því nær
fjórða hluta þess og liggur upp og
ofan, eins og metrinn að framan.. A
kvarða þesaum, sem eiginlega er lang-
þýðingarmestur alls þess, sem á blaðinu
stendur, má breyta öllum nöfnum
hins nýja máls i hið gamla og hins
gamla máls í hið nýja, án þess að •
reikna. Kvarðinn snýr upp, þ. e. allar
tölur á honum byrja neðst, á núlli »g
eru lesnar upp eftir. Metrakerfis-
kvarðanum e" skift í 7 jafnhliða kvarða,
og sýna fyrirsagnir fyrir ofan hvcrn
einstakan lduta við hvaða deild er átt.
A íremsta kvarðanum er sjídft metra-
keríið; þarf ekki nema 1 dálk fyrir
það; þar getur smáskiftingin ráð sam-
eiginlega til allra floildanna: lengda,
ílata, rúms og þyngda, og bera fyrír-
sagnirnar fyrir ofan það moð sér, að
svo er. Hvert smábil (milliœetri) í
fremsta kvarðanuin Þýðir þá í lengdai'-
máli. 1 metra. (in), í ílatarmáli i fer-
metra (m2), í rúmmáli, 1 teningBmetra
(mai, 1 tonn (1000 kg), í lagar- og
vörumáli l kílólítra (x0 hl). Hinir 6
kvarðarnir, sem liggja aamhlióa upp-
eltir hver fyrir aftan annan, eru ailir
markaðir fyrir hið gamla mál, sem nú
á að falla úr gildi. Þar verðui' að
gera séritakan kvarða fyrir hverja
deild og hvert nafu, sakir kins mikla
ósanir•'■nnds, sem allstaðar ér innbyrðis
í u gamla margskonaitalnskeríi
Þn rr nbjög þýðingarmikið að unnn
að • ■ jnetrakerfikkvarðanu, e nkum
fyrir all >, er oft þurfa að breyta á
millu . l í'lanna, svo sam verslunarfólk,
kernará, vttekt: nicmi jarða og annara
malsmanna o. fl., til þess þs'rf vmdlega
að kyr.ua tér fýrirsagnimár fyrír' ofan
hvern einstakan . kvarða, skilja tölúr
og millibii hvar sem er og venja sig
á að vera fljótur að því. Tölurnar á
metrakerfiskvaröanum eru í samræmi
við metrakerfisskrána, sem fyr er um
talað. Yerða menn að skilja þá skrá
til fulls. i’að skal tekið fram, að smá-
um tölum, sem annaðhvort eru neðan-
til á metrakerfiekvarðanum eða fyrir
neðan talnasvið hans, er betra að
m&rgfalda fyrst með 10, 100, jOUO o.
s. frv. og taka þær bvo stækkaðar
hærra á kvarðanum; en auðvitað
verður þá í útkomunni að komma
jafnmörg núll eða desimala aftan af
Fæst með þessu meiri nákvæmni.
Einnig má, ef um stærri t.ölur er að .
tefla en eru á sviði kvarðans, deila
fyrst með 10, 100, 1000 o. s. frv.,
eftir því sem við á. Dæmi: Vírgirð-
ing nokkur er mæld i élnum 2125.
Þe8si tala er ekki á kvaíðanum; eg
deili með 10, tinn 212,5 álnir, þær eru
gegnt. 133 'í metramálinu (fremsta
dálki) eg margfalda 133 metra með
10; útkoman 13'0 m, lengd girðing-
arinnar.
Við æfinguna lærist annars undir
eins að lesa á kvarðann: þaif naumast
að taka það frekara fram hér, að ætið
þarf að líta á fremsta dálk ha,ns metra
kerfisdálkinn, ef hreyta þarf yfir í hið
gandk mál og eins úr hvaða kvarða
hins gamla máls, sem þarf að breyta
yfir i mttrakerfið, þarf ekki annað ‘en
miða yíir i fremsta dálkinm Þetta
hlýtur öilum, sem tugabrot kunna að
vera Ijóst.
Metrakerfieblaðið sjálft. er til sölu
hjá herra bóksala Guðm. Bergsyni á
Isafirði og öðrum bóksölum landsins.
Kostar óupplímt 0,75 kr.
Símfregnir.
Frlðrik konungnr VIII. hafir
legið veikur í lungadbólgu.
Fl'Ost lllilifl Ijata verið í Kaup>
mannahörn undaniarið 18—20°.
Öll sundin lögð.
Finnur Jónssou prófeaMor
hefir hlotið riddaranaínbót Ólaís*
©rðunnar norsku.
Þórarinn Kristjáosson (ráð>
herra) hefir nýlega tekið vnrk-
rræðingsprót í Kauprnannahötn.
Hafuariuálinu í ReykjaTÍk
hefir verið írestað til 21. þ. m.
ÁruiaHiisglíuiaii í Reykjavík
fór tram i. þ. m Og vaun Sigur-
jón Pétursson skjöldinn í 3. sinn
og fær hapn því til fulhareignar.
Næ tur honum var Axel KristJ
jánsson úr Skagafirði. Hallgr,
Benediklsson glímdi ekki, dvelur
í Kaupmubnahöin í vetur.
Tveir uionn ut ðu úti í Rang-
árvallasýslu, voru 20 saman á
ferð og kotnust 17 heim að
Vario'dæk (?) og 1 heim að Sela-
iœk en 2 vantar.
Vesta hefir legið á Siglufirði
i:á í i.aróinum.
Iiotllía lagði at stað frá Leith
í tyrrakvöld.
Nokkrar varúðarreglur
gcgn tsumveikluii.
1. Tennur manna ættu ad geta
enst alla mannsæfina, af rétt
væri að farið.
2. Hoilbrigðar tennur eru bráð-
nauðsynlegar meltingunni og vel-
líðun alls likamans í heild sinni.
3. Sjúkar tennur veikja melt-
inguna, valda andremmu og eru
til óprýðis.
4. Vinnan styrkir tennur jafnt
sem vöðva. Þess vegna skyldi
onginn hlífast við að beita þaim
ósleitilega þegar matast er.
5. Burstið tennurnar óftir mál<
tíðir eða að minsta kosti á kvöldin
áður en þér háttið.
6. Sji'ika tönn skyldi alt af
fylla (plombera) áður en verkur
kemur í hana, ef það er dregið
mikið, kemur verkið ekki eius
að notum, og hún sýkir út jrá
sér.
7. Plomberaðar tennur eru
betri og eðlilegri en tiibúnar
tennur, ef við þær er gert í tæka
tíð.