Vísir - 05.11.1958, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 5. nóvember 1958
V I 81 M
—---z
Hjónin Kate (Helga- Valtýssdóttir) o« Joe Keller (Brynjólfur
Jóhanesson)
Leikfélag Reykjavíkur:
Allir synir mínir,
Arihwr Miller.
Það er ónaitanlega freistandi
að slá fram þeirri fullyrðingu,
að J)etta haust muni lengi verða
í minnum haft, þegar rætt verð-
iir á ókomnum árum um leik-
listina í höfuðstaðnum.
Maður gstur jafnvel látið sér
detta í hug, að einhverjir hinna
hrifnæmustu munu miða ýmis-
legt í framtíðinni við þetta haust
og segja t. d. sem svo, ja, þetta
skeði nú fyrir (eða. eftir) haust-
ið, sem unga fólkið tók völdin i
leikhúsunum í Rej'kjavik.
Þegar Þjóðleikhúsið hóf vetr-
arstarfið fyrir skömmu með
leiknum , Horfðu x-eiður um öxl“,
hnigu dómar flestra um það á
einn veg. og var leikstjói’a, leik-
urum og sviðmálai'a sungið mik-
ið lof, margir létu í ljós undrun
sina yfir því, hversu fágætlega
vel þetta unga fólk hefði unnið
verk sitt. og yrði vist b:ð á því,
að maður fengi að sjá svo góð-
an sjónleik af alli’a háifu.
En nú hafa. óvænt og em mo:ri
tiðindi gerzt í Iðnó Prn’~xiu. „Hin-
!r ungu" í Le'kfélagi Reykjavík-
ur hafá rott á svið op gefið slíka
túlkun le'kritinu „Öllum sonum
ínínum'" eftir Arthur Miller, að
sjónarspilinu á hinu íslenzka
leiksviði hefur verið lyft í æðra
veldi. Það er auðvitað stórt orð
lxákot, en þess skal getið sem
gert er. einkum ef það er svo vel
gert, sem raun ber vitni.
í bókmenntum Bandaríkjanna
hefur verið mi.'-il prózka það
sem af þessari öld. ekki sízt leik-
húsbókmenntum, og hafa þar-
lendir höfundar tekið sumt í arf
frá Evrópuskáidum, sumnart
gert nýstárlegar og frum'egar
tilraunir. Fvrir aldam^tin re',lj
liklega hæst á Noi’ðuriöndum
tveim, Noregi og Svíþjóð, í verk-
um Ibsens og Strindbergs. o"
munu áhrif þeirra ö önnur leik-
skáld, vara enn um margar kyr.-
I slóðir. 1 Bandarikjunum kom
fram máske mesta leikskáld
þessarar aldar, Eugene O’Ne'h,
hugmyndai’íkt og þróttmikið
{skáld (einn af fáum höfundum i
þeirri bókmenntagrein, kem feng
ið hafa Nóbelsverðlaun). Enda
þótt leikrit O’Neills séu mikið
byggð á hinni gífurlega ævin-
( týralegu lífsreynslu hans, eru
þau þó samin undir sterkum á-
hrifum frá öðru þessara Norður-
i landaskálda, Strindfcerg. Fáein
leikrit þesa ameríska snillings
( hafa verið leikin hér, en enn er
það ógert að setja höfuðverk
hans á svið, og er það verðugt
veikefni stói’huga ungu fólki.
1 Eftir heimsstyrjöldina siðari
hafa komið fram i Bandarikjun-
vm tvö leikskáld, sem vöktu
heimsathygli á skömmum tima,
Tennessee Williams og . Arthur
M'lier. Og við höfum átt því láni
að fagna, að leikhúsin í Reykia-
vík hafa. ekki le'tt hjá sér verk
þessara marma. Þvert á mcti hef
rr ’-.oim verið tok'ð hér' tvé'ra
Ihöndum, og sýnd á f:.um árum
Feðgarnir Chris (Jón Sigur-
björnsson) rg Joe Keller
(Brynjólfur Jóhannesson).
nokkur leikrit eftir hvorn þeirra.
Þeir eru báðir harmleikaskáld,
og þá um margt ólíkir. Hinn
fyrrnefndi virðist máske helzt
undir áhrifum frá írsku leik-
skáldunum, einkum Synge. Verk
Williams sýna dapurt mannlíf
og frumstætt, oft dýrslegt, í
hráu umhverfi. En samofinn
ömurleikanum er oft dýr skáld-
skapur hjá þessum höfundi.
| Arthur Miller verður heldur
ekki starsýnt á hinar björtu hlið-
ar lífsins. Síður en svo. Llann er
það mikið raunsæisskáld. En
hann er allur mun manneskju-
legri í verkum sínum (ef svo
mætti segja) en landi hans,
Williams. Hann er svo mikið
raunsæisskáld, að hann virðist
forðast það eins og heitan eld
að beita brögðum til að magna
leikinn með. List har.s er helzt
í þvi fólgin að láta sem minnst
bera á leikhúsatækni, hafa sem
minnstan sýningarblæ á sýning-
unni, láta líta svo út, sem hún
sé klippt út úr lífinu, gerist eins
og af sjálfu sér og megi fyrir
engan mun haggast vegna á-
horfenda frá einni hlið. Það leyn-
ir sér ekki, að Miller hefur geng-
ið í smiðju hjá meistara. Hann
reynir ekki að draga dul á það,
að einnig hann hefur numið
vinnubrögð hjá Norðurlanda-
skáldi — Ibsen. En hann ris und
ir því, hjá honum verður hin
ibsenska tækni persónuleg og
sjálfstæð.
Einkum kemur þe:ta fram í
leikritinu „Allir synir mínir".
Miller er ádeiluskáld eins og
lærimeistari hans, tekur sér fyr-
ir hendur „aktuel" verkefni,
j vandamál samtíðarinnar, og
I kryfur til mergjar. 1 þessu leik-
; riti er það striðsgróðagræðgin,
| sem verið hefur honum mestur
þyrnir í augum. Söguhetjan er
Joe Keller, roskinn maður, sem
verið hefur svo girugur í að
hagnast á stríðinu, að haníi vilar
ekki fyrir sér að selja gallaða
varahluti i herflugvélar frekar
en missa af sölunni og verður
með þvi bani meira en tuttugu
-ungra hermanna. (Sonur hans
er í hernum). Ekki er hann þó
maður til að taka afleiðingunum,
þegar upp kemst um orsök flug-
slysanna, heldur kemur hann
sökinni á félaga sinn, sem fær
fangelsisdóm fjTir og tekur það
svo nærri sér, að hann bugast
| bæði á sál og líkama. Ætla mætti,
i að Joe Kellir væri heldur ógeð-
j felld persóna í leiknum. En það
er nú eitthvað annað. Hann hef-
( ur að vísu framið stóran glæp,
ef til vill orðið syni sinum að
bana. Hann gáði ekki að því,
söku.m fégræð"’, að svo kv'nni
að fara. Árin iíða, o" ekki kem-
ur sonurinn heim. En móðir'n
stendur á þvi fastara en fótim-
um, að hann skuli koma. Þetta
veldur henni hálfgerðri sturlun.
Mörgum mundi þvkja fétt mæla
með því að vekja samúð með
Joe, hann sé þó alténd dæmi-
gerningur þess, sem höfundun
ræðst á. En Joe er góðlátlegur
náungi, bregður oft á leik við
börn. Hann á sem sagt til ær-
legar taugar. Engum er alls
varnað. Og það er aðal mikiúa
ádeiluskálda að láta gott og illt
vaga salt lenvi Ie:ks, unz bann
rís i hæsta hæð. Engin er algóð-
ur, enginn alvondur, við erum
mc'nneskiur með kostum og
gö)1’,m. 17 ð liám í samú'IaT o'T
verðum að umbera hvert annað.
Hjá höfundi er mikil ádeila, en
! þó máske umfrnm allt ma.’múð;
prédikun samtvinnuð Lstinni.
| Efni leiksins verður annars ekki
^rakið hér. Tækifærið skal hins'
I vegar notað til að hvetja sem ■
l flesta að sjá þennan yfirburða
leik, eignast ógleymanlega kvöld- j
stund.
Að lokum nokkur orð um leik-
stjóra og leikendur. 1 rauninni
hefðu flest þessara fátæklegu
orða átt að snúast um þá, því að
þeim ber lof og pris fyrirj
þetta listaverk eins og við njót-!
um þess nú. Á hinn bóginn er
máske alveg eins gott að liafa j
ekki mörg orð um þetta fólk. Það
yrði liklega of einhliða mál, því1
að í sannleika sagt er erfitt að
setja út á þennan leik, hvort sem
um aðal- eða aukahlutverk er
að ræða. Leikstjórn Gísla Hall-
dórssonar er svo þaulhugsuð og
gagnvönduð, að hún gefur ekki
eftir stjórn Baldvins Halldórs-
sonar, sem við höfum til saman-'
burðar þessa dagana („Horíðu
reiður um öxl“), og er þá mikið j
sagt. Þeir standa nokkurn veg- j
inn jafnvel að vígi hvað snertir,
leiktjöld þvi að það er í höndum
sama snjalla málarans, Magn-
úsar Pálssonar, og honum bregst
ekki bogalistin frekar en.endra-,
nær.
Á bessari leiksvnin°ru er pkkj
til lélegur leikur, hann er hin3
vegar einn sá heilsteypstasti, er,
hér hefur sézt i háa tíð. Auka-
hlutverk eru öll vel af hendl
leyst, sumt ágætlega, eins og hjá
Guðmundi Pálssyni, enda gefst
honum tækifæri til að sýna til-
þrif. En það sem lengst mun lifa
þessarar sýningar er leikur,
þeirra Brynjólfs Jóhannessonar
og Helgu Valtýsdóttur. Leikur
Brynjólfs er svo ísmeygilega
ekta, að Brynjólfur fer hér ótví-
rætt fram úr sjálfum sér, og hef-
ur þó margt. snillilega gert um
sina mörgu daga á leiksviðinu.
Helgu mætti kannske þegar
kalla „primadonnu" leiksviðsins
i höfuðstaðnum. Enda þótt túlk
un hennar á þessu hlutverki
komi engum á óvart, sem séð
hefur hana lc)'ka undanfarin,
misseri, verður hún samt minn-
isstæð um iangan tíma. Helga er
mesta „karakterleikkona" okkar.
Það leikur v'arla á tveim tung-
um. Hjá henni fer saman rík
leikgáfa, einlæg innlifun og á-
gæt leiðsviðstýpa. Jón Sigur-
björnsson hefur enn vaxið sem
leikari af þessu hlutverki, og
Helga Bachmann sýnir mjög
sanna túlkun.
Það fer ekki á milli mála, að
Fjárhagsleg ólga
Framhald af bls. 4.
löngu hafa gert þær ráðstafan-
ir, sem Malenkov ætlaði að fær-
ast í fang áður en honum var
vikið frá völdum. Malenkov er
hlutfallslega vinsæll og einmitt
af því að hann hefir þessar skoð 1
anir. Hin „nýja fjármálastefna“
Leníns gerði mikið til þess að (
bæta hag fjöldans, meðan henni
var leyft að starfa, og gerði það (
að verkum, að menn gátu náð
nokkru fjárhagslegu jafnvægi. j
En Stalín afnam þá stefnu til
I
þess að geta snúið sér að því
að bvggjg upp iðnaðinn. Og nú
hefir iðnaðurinn haft 30 ár til
að blómgast. (
Ef Rússland vildi í rauninni
komast að samkomulagi við
Ameríku gæti það, með rót-1
tækri breytingu á stjórninni,1
fengið stórkostlegan innflutn-
ing á iðnaðarvörum. En í móti
þyrfti að koma vissar hernaðar- [
og stjórnmála-tilslakanir og
það yrði líka nauðsynlegt að
láta líta svo út, sem innflutn-
ingurinn væri hluti af verzlun- 1
arviðskiptum milli jafningja.
I
Hugurinn getur snúizt
í vestur.
( Það yrði ekkert undrunar-
efni þó að þetta færi svona í |
náinni framtíð. Pólland hefir
1 þegar komið á sambandi í þeim
jtilgangi að fá fjárhagsaðstoð og
þeir, sem í hlut áttu i Ráð- \
stjórnarríkjunum sögðu ekki
I „nei“, þegar óskað var eftir
svari.
j Ef Bandaríkin féllust á aS
birgja rússneska markaðinn
að vörum, gætu þeir, sem við
völdin eru í Kreml, oroið fastir
í sessi um langa hríð. En það
gæti líka haft þau áhrif að
snúa huga fólksins að Banda-
ríkjunum og fjárhagskerfi
þess. Því gæti þá fundizt, að
það fjárhagskerfi væri vel við-
eigandi heima. En væri Rúss-
land komið upp á innflutning
frá Bandaríkjunum er hætt við,
| að það snéri huga sínum þang-
að líka, og það myndi mönnun-
‘um í Kyeml jstórlega mislíka.
En það er áhætta, sem þeir
verða að taka á sig og það er
alveg mögulegt að þeir geri
það fyrr en nokkrum dettur í
hug.
Það er líka bending í rúss-
Qesk-.japanska samkomulaginu
og hinni skyndilegu ferð for-
sætisráðherrans japanska til
Moskvu á sínum tíma. Japan
getur líka lagt til neyzluvörur
og þær eru ódýrar. Ameríka
hefir útilokað Japan frá liín-
verska markaðinum: Kanske
Síbería geti komið í staðinn?
Amerikumönnum mætti sann-
arlega létta mikið, gæti Japan
fengið þenna stórkostlega
markað — það myndi frelsa
Ameríku frá að verða að styðja
óstöðugan fjárhag Japans.
Rúblan hefir ekkert
fast gengi.
Fjárhagsáætlun Ráðstjórnar-
ríkjanna er í góðu lagi. En þeg-
ar \ríki er dómari í sjálfs síns
sök, er ekki erfitt að laga
reikninga sína yfir tap og gróða.
Enginn er líklegur til að benda
á villurnar. Ráðstjórnarmenn
eru þeir liprustu í heimi og
mennirnir í Kreml víla ekk fyr-
ir sér að leika sér með tölurnar
eins og þeim sýnist. Þegar öllu
er á botninn hvolft, hefir rúbl-
an ekkert fast gildi og hvað er
þá auðveldara en að fikta við
hana? Hvað eiga þeir á hættu?
En það er engu síður ra t, að
rúblan er alltaf að vonnst eftir
því að verða góður vi''vr doll-
arsins og leitar jafnvel verndar
hjá honum.
Eg býst við að áður en langt
líður sjáum við ný efnaleg og
fjárhagsleg skipti milli þessara
tveggja heimsrisa — annað-
hvort beint eða með milligöngu
annarra, sem eru smærri: svo
sem Póllands á rússneskri hlið
og Japans fyrir Ameríku. Það
getur verið margt. sem kemui’
okkur óvænt á næstu mánuð-
um. En hvað sem því líður
standa Ráðstjórnarríkin á
sleipum stað, bæði fjárhagslega
og stjórnmálalega. Af því kem-
ur skjálftinn.