Vísir - 24.02.1960, Page 3

Miðvikodaginn 24. febrúar 1960
Vf SI R
Efnahagsmálin á Alþingi:
Þa5 er óeðlilegt, hvað við fáum lít-
inn arð af mikilli f járfestingu.
M**§r <»r veröbólyunni unt
uö /iennu.
Ræða Olafs Björnssonar prófessors
við 2. umr. í Efri deild.
Herra forseti.
Fjhn. hefir athugað frv. það,
sem hér liggur fyrir og urðu
úrslit málsins í n. þau, að við
3 nm., er stöndum að áliti meiri
hl. mælum með samþ. þess,
en 2 nm., þeir hv. 1. og 5. þm.
A.-Norðl. ( K. K., B. J.) tjá
sig frv. andvíga og munu skila
séráliti.
Þær hugleiðingar, sem eg sé
ástæðu til að fylgja nál. úr hlaði
með, munu öðru fremur snú-
ast um það að svara 2 spurn-
ingum, er mjög oft hefir verið
varpað fram af hv.' stjórnar-
andstæðingum í sambandi við
þetta mál. í fyrsta lagi þeirri,,
er þeir spyrja, hvernig það
samrýmist gefnu loforði stjórn-
arflokkanna og raunar allra
flokka um stöðvun vei'ðbólg-
unnar, að leggja til gengis-
lækkun, sem óhjákvæmilega
hafi í för með sér talsvei'ðar
vei'ðhækkanir. Hin spui'ningin
er sú, hvernig það samrýmist
loforðinu um að vísa veginn
til bættra lífskjara að gera ráð-
stafanir, sem óhjákvæmilega
hafa í för með sér kjaraskerð-
ingu fyrir meii'i hl. þjóðarinn-
ar a. m. k. í bili.
Það, sem ekki má
missa sjónar á.
Um þetta mál hafa nú í hálf-
an mánuð staðið harðar deilur
hér á h. Alþ. og raunar utan
þess einnig. En þrátt fyrir það,
sem greinir á um, má ekki
missa sjónar á því, að sumt er
það þó í sambandi við þessi
mál, sem ekki er ágreiningur
um, hvar í flokki sem menn eru.
Við erum t. d. allir sammála um
það, að íslendingum beri að
skipa efnahagsmálum sínum
þannig, að þeir bei'i sem mest
úr býtum fyrir vinnu sína og
framleiðslustörf, þótt ágrein-
ingur kunni að vera um skipt-
ingu arðsins milli stétta og ein-
staklinga. Það er tæpast heldur
ágreiningur um það, að árang-
urinn af efnahagsstarfsemi
okkar hefir undanfarin ár ekki
vei'ið svo mikill sem vera ætti
ef allt væri með felldu. Jónas
Haralz ráðuneytisstjói'i upp-
lýsti t. d. á sameiginlegum fundi
fjhn., að hlutfallið milli fjár-
festingar og aukningar þjóðar-
tekna hefði undanfarið vei’ið
óhagstæðara hjá okkur en
nokkuri Vestui'-Evrópuþjóð
annarri. Það er m. ö. o. að við
fáum minni arð af því, sem við
leggjum í fjárfestingu heldur
en þær. Þetta má telja mjög ó-
eðlilegt með tilliti til þess, að
þar er yfirleitt um fullbyggð
löpd að ræða þar sem okkar
land er enn. a6. verulegu leyti
ónumið, þanriig að hér ættu
ejnmitt að vera meiri mögu-
léikar ■ á nýjum arðbærum
framlívæmdufn. • Það ‘ ber ótví-
ræðan vott um sjúkt efnahags-
líf okkar, að enda þótt við
höfum sl. 12 ár ráðstafað
meiru af okkar þjóðartekjum
til fjárfestingar en nokkur
Evrópuþjóð önnur að jafnaði,
að því er eg bezt veit, þá hefir
neyzlan aukizt sáralítið, sem
atfur þýðir það, að lífskjörin
eða kaupmáttur vinnulauna
hefir nær því staðið í stað.
Varúð í launa-
samanburði.
Hv. 4. þm. Austf. (L. Jós.)
gerði það að umtalsefni í ræðu.
er eg hustaði á hann flytja við
1. umr. málsins i Nd., að kaup-
máttur tímakaups jái'nsmiða sé
nú töluvert meiri i Danmörku
en hér á landi. Að vísu ber
mikillar varúðar að gæta við
slíkan launa-samanburð í mis-
munandi löndum og þá staðhæf-
ingu, sem raunar hefir komið
fram í ríkari mæli hjá öðrum
hv. Alþb. mönnum en þeim
hv. þrri., sem eg nú nefndi, sem
yfirleitt var nú málefnalegri í
sínum málflutningi en gei'ist
þessa dagana á því heimili, þá
staðhæfingu, að þessi löggjöf
raski hlutfallinu milli lífskjara
íslenzkra og erlendra verka-
manna íslenzkum verkamönn-
um í óhag tel eg mig áður hafa
hrakið við 1, umr. málsins hér
í hv. d. og sé ekki ástæðu til
að endurtaka það, en í tilefni
af þessu er að mínu áliti athygl-
isvert að gera samanburð á
þróun kaupmáttar launa á ís-
landi og i Danmörku frá því í
striðslok og þar til nú. Eftir
dvöl herskara Hitlers i Dan-
möi’ku var efnahagslíf landsins
í rústum. Bústofn landsmanna
hafði minnkað um helming,
skortur var á mörgum bi’ýnum
nauðsynjum og þær sti'anglega
skammtaðar. Ef þá hefði verið
gerður samanbui'ður á kaup-
mætti viixnulauna þar og hpr er
víst, að hann hefði leitt í ljós
til muna betri lífskjör liér á
Jandi. Árið 1954, eða fyrir 6
árum, gei'ðu hagstofur Norður-
Jandanna 5 samanburð á kaup-
mætti verkamannslauna í öllum
höfuðborgum landanna. Niður-
staðan varð sú, að kaupmáttur
launa var í Reykjavík svipað-
ur og í Kaupmannahöfn er
nokkru minni en í Stokkhólmi
og nokkru meiri en í Osló og
Helsingfoi’s.
ÍÞjóðartekjur og iieyzla
á Norðurlöndum.
Það er vissulega enginn vafi
á því, að á þeim 6 árum, sem
síðan eru liðin, hafa bæði þjóð-
artekjur og neyzlan vaxið meira
á hinum Norðurlöndunum en
hér. Þess var t. d. getið í út-
vai’psfrétt í'étt nýlega, að þjóð-
artekjur og neyzla í Danmörku
héfðu hvort tveggja aukizt um
Ólafur Björnsson prófessor.
10 % á síðastliðnu ári. En hvern-
ig stendur á því, að við höfum
þannig í efnahagslegu tilliti
dregizt svo mjög aftur úr Dön-
um og öðrum Vestui'-Evrópu-
þjóðum? Ekki verður því um
kennt, að kaupgjald hafi hækk-
að hér minna en þar. Það hefir
þvert á móti hækkað langt-
um meira hér en í nokkru öðru
Vestui'-Evrópu-landa. Ekki er
heldur ástæða til að ætla, að
íslendingar standi þessum þjóð-
um að baki um menntun, dugn-
að eða hæfileika. Nei, er ekki
nærtækasta skýringin sú, að við
|höfum búið við sjúkt efnahags-
jkerfi, sem í'eynzt hefir slíkur
IÞrándur í Götu efnahagslegra
jfi-amfara, að enda þótt við höf-
um lagt í meiri fjárfestingu en
aðrar Evrópuþjóðir, þá hafa
lífskjöi-in batnað langtum
minna hér en þar? Andstæðing-
ar þessa frv., sérstaklega hv.
Alþb.-menn hafa fullyrt, að hér
væi’i verið að innleiða úreJ'
efnahagskerfi eins og þeir orð
það. En hvei'nig má það m'
vera, að þær þjóðii', sem ein
mitt hafa á undanförnum ár
um búið við þetta úrelta efna
hagskei'fi, sem þeir lcalla, haf-
íxotið miklu meiri framfar;
heldur en við höfum gei't, serr
búum við efnahagskerfi, nefni-
lega haftakei'fið, sem þeir
mundu þá kalla nýmóðins.
Hvað má gera
til úrbóta?
Þá vaknar sú spui'ing, ein-
mitt á grundvelli þessarar stað-
i'eyndar, hvort það mundi þá
ekki vera þannig, þegar öllu er
á botninn hvolft, að það væi'i
betra að búa við þetta úrelta
ikerfi heldur en móðins kerfi.
En hverjar eru sjúkdómsor-
sakir hins íslenzka efnahags-
kerfis? Og lxvað er hægt að
gera til úrbóta í því efni? Það
er einmitt þetta, sem er kjarni
þessa vandamáls, sem hér ligg-
ur fyrir. Þau vandamál á sviði
efnahagslífsins, sem allar ríkis-
stjórnir á íslandi hafa átt við
að etja sl. 30 ár er verðbólgan
og gjaldeyrisskortur, sém í
rauninni á rætur sjnar að rekja
til verðbólgunnar. - En hyei'jar
eru orsakir verðbólgunnar?
Sumir nefna :í því sambandi of
mikla fjárfestingu og banka-
lán, aðrir , visitöiufyrirkomu-
lagið og enn aðrir óbilgjarnar
kröfur hagsmunasamtaka og
fyi'st og fremst annarra hags-
munasamtaka en þeirra, sem
þeir eru sjálfir meðlimir í. All-
ar þær oi'sakir, sem nú hafa
verið nefndar, hafa óefað verið
hér að verki og raunar magn-
að hver aðra.
Ef eg ætti að gera gi-ein fyi'-
ir pei'sónulegri skoðun nrinni
á því, sem eg teldi öðru frem-
ur grundvallarorsök verðbólg-
unnar, þá myndi eg nefna ó-
heiJbrigða fjáröflun til fjárfest-
■ngar. Auðvitað er það síður
en svo að lasta þótt mikil fjár-
festing hafi átt sér stað hér á
landi, það dettur engum í lxug
að halda því fram, að það sé
óskynsamlegt af þjóðinni að
byggja vegi, verksmiðjui:, smíða
skip o. s. frv. En þjóðdn verður
að gæta þess að reisa sér ekki
huiðarás um öxl i því efni,
þannig að fjái'festing verði svo
mikil, að ekki verði öðruvísi
aflað fjár til hennar en þannig,
að leiða hljóti til verðbólgu.
Leiðir til
að afla fjár.
j Það er með fernu móti, -sem
hægt er að afla fjár til fjárfest-
ingar:
j f fyrsta lagi með því að nota
innleint sparifé í þágu lxennar.
í öðru lagi með erlendum lán-
tökuin. í þriðja Jagi með skött-
um og í fjórða lagi með banka-
útlánum, sem eru umfram
sparifjármyndun.
Ef fjárfesting er eklti meii'i
en svo, að afla megi fjár til
hennar með innlendri spari-
fjármyndun, erlendum lánum
og skattaálögum, leiðir hún
ekki til verðbóJgu. En kröfurn-
ar um fjárfestingu liafa um
langt skeið verið meiri en svo
hér á Jandi, að fjáröflun eftir
þessum leiðum hafi nægt til
þess að mæta þeim. Þá hefir
verið gripið til þess ráðs að
sækja í Scðlabakann þá pen-
I_______________________________
inga, sem vantar í fjárfesting-
una. í fljótu bragði kann þetta
að virðast meinlaus ráðstöfun
og jafnvel gagnleg, því að hún
leysir í bili a. m. k. fjáröflunar-
vandamál ýmissa framkvæmda,
sem út af fyrir sig geta verið
mjög gagnlegar. En í rauninni
er hér um ráðstöfun að ræða,
sem hefir eitui'verkanir í hag-
kerfinu. Hinn merki stjórn-
máJaleiðtogi, Jón Þorláksson,
kallaði þetta að „fölslc kaupgeta
væri sctt í umferð“, eins og
^ lxann orðaði það. Og í rauninni
eru áhrifin á hagkerfið ná-
kvæmlega þau sömu og verða
I myndu, ef peningafalsarar
^ settu þannig í umferð stór-
kostlegar fjárliæðir. Afleiðing-
in vei'ður aukin eftirspum eft-
ir vörum og þjónustu, án þess
að aukið frambcð komi á móti,
og þannig verðþensla. Þetta
kemur svo af stað víxlhækkun-
um kaupgjalds og verðlags, sem
verða sjálfvirkar og óstöðv-
andi eftir að tekið lxefur verið
upp vísitölufyrirkomulagið í
launagreiðslum. Af verðþensl-
unni leiðir svo aukinn innflutn-
ingum, hallareltstur í útflutn-
ingsatvinnuvegunum og slíkt
leiðir auðvitað til greiðsluhalla
gagnvart útlöndum og gjald-
eyrisskorts.
|
Fyrstu ráðin höft
og niðurgrciðslur.
Viðbrögð stjórnarvalda við
þeim vanda, sein með þessu
skapast, eru venjulega fyrst í
stað þau að ráða bót á gjaldeyr-
isskortinum með innflutnings-
lxöftum en í-eyna að hemja
vei'ðþensluna mcð íxiðurgreiðsl-
unx og vei'ðlagseftirliti. Úr
hinni erfiðu aðstöðu útflutn-
ingsatvinnuveganna er reynt
að bæta með uppbótum á út-
fluttar afurðir mismunandi
mikluixx eftir þörfum hinna
einstöku greina útflutningsins,
en fjár til uppbótanna er aflað
með sköttum og toJluixx einkum
álögum á innfluttar vöi'ur, sem
ekki eru taldar til brýnna
iyx^.,u ai iuiounesiiý Nei, her er hvorki um tvíhöfða skepmi að
ræða eða að öðrupx hestinunx væri koinið þannig fyrir, að aðeins
sæist höfuð hans. Lausn gátuiinar er, að hér var um bragð
ijosmyndara að ræða. Hann „setti saman’* tvær myndir með
með þcim árangri, sem myndin sýnir.