Vísir - 24.02.1960, Page 4

VtSIB
BJARGRÁDIN ARIÐ 1958 VORU
HREIN GENGSSLÆKKUNARLÚG.
nauðsynja. Gengi erlends gjald-
eyris er híns vegar haldið ó-
breyttu og er það liður í ráð-
stöfununum til þess að halda
hækkun verðlags í skefjum.
Þessi stefna, að reyna að
halda verðlaginu í skefjum mcð
áðurgreindum ráðstöfunum án
þess að leiðrétta þá skekkju í
verðlaginu, sem leiða hlýtur af
verðþenslu innanlands þó
gengið sé óbreytt, hefur hlotið
nafnið stöðvunarstefna. Reynsla
okkar íslendinga í þessum efn-
um styður fullkomlega þá skoð-
un hagfræðinga, að stöðvunar-
stefnan er óframkvæmanleg til
lengdar. Áður en langt um líð-
ur verður slíkt öngþveiti í
gjaldeyrisviðskiptum, að geng-
islækkun eða hliðstæðar ráð-
stafanir til leiðréttingar verð-
lagsskekkjunni verða ekki um-
flúnar.
Sífelld endurtekning
hringrásarinnar.
Saga efnahagsþróunar síðast-
lðinna 30 ára hér á landi hefur
verið sífelld endurtekning
þeirrar hringrásar, er hér hef-
ur verið lýst, lánsfjárþenslu
bankanna, verðbólgu og gjald-
eyrisskorti er mætt hefur verið
með höftum, niðurgreiðslum og
uppbótum, unz gengislækkun
eða jafngildar ráðstafanir hafa
orðið óhjákvæmilegar, og þessi
hringrás virðist hafa gengið
fyrir sig nokkurn veginn óháð
því, hvaða flokkar hafa setið
við stjórnvölinn hverju sinni.
Hér á landi hafa á umræddu
tímabili verið framkvæmdar 3
gengislækkanir, 1939, 1950 og
1958, þannig, að allir stjórn-
málaflokkar eru búnir að bera
ábyrgð slíkrar ráðstöfunar. Ég
álít, að það geti verið nytsamt
vilji maður gera sér grein fyrir
þeim ráðstöfunum, er nú á að
gera, að rifja upp aðdragandann
að þessum fyrri gengislækkun-
um og áhrifum þeirra á þjóðar-
hag.
Verðfall af
heimskreppunni.
Heimskreppan mikla olli til-
finnanlegu verðfalli á íslenzk-
um útflutningsafurðum og ó-
hagstæðari verzlunarkjörum,
þannig að veruleg'ur greiðslu-
halli varð gagnvart útlöndum.
Þessu var reynt að mæta með
ströngum innflutningshöftum.
Jafnframt var reynt að koma í
veg fyrir samdrátt og verðfall
innanlands með því að halda
lágum vöxtum og gera sérstak-
ar ráðstafanir í afurðasölumál-
um. Kjörorð þessarar stefnu
var innilokun kaupgetunnar,
eins og það var orðað. f heild
var þessi stefna dauðadæmd.
því að það var ekki hægt að loka
kaupgetuna inni. Afieiðingin
vfrð sívaxandi skuldasöfnun
erlendis vegna halla á gréiðslu-
viðskiptum við útlönd. í apríl
1939 gafst stjórn Framsfl., er
þá fór með völd, upp við. fram-
kvæmd stefnunnar enda var
greiðslubyrðin gagnvart útlönd-
um þá jafnvel orðin þyngri en
JÍJMfi er nú og greiðsluþrot í
gj aldeyrisviðskiptum yfirvof- fylgifiskum hans, útbreiðslu á
andi. Þá var mynduð þjóð- svörtum markaðf biðröðum og
stjórnin og gengi krónunnar bakdyraverzlun. í árslok 1949
lækkað svo sem kunnugt er. voru allir í rauninni orðnir
Ekki verður um það sagt, hvort sammála um gjaldþrot þessarar
sú ráðstöfun hefði nægt til stefnu, enda var þá farið að
efnahagslegrar viðreisnar að ó- 8æ^a atvinnuleysis hér í Reykja
breyttum aðstæðum. Á það vík vegna samdráttar hjá iðn-
reyndi ekki því að skömmu síð- fyrirtækjum af völdum hrá-
ar hófst styrjöldin, er ger-
breytti viðhorfum í þessum efn-
um. Gjaldeyrisvandræðin hurfu
nú á skömmum tíma sem mjöll
fyrir sólu og tóku í þess stað að
safnast miklar gjaldeyrisinni-
stæður.
V erðhækkunar-
stökkið 1942.
Mikil verðbólga var öll
styrjaldarárin en fram til árs-
ins 1942 voru verðhækkanir þó
ekki öllu meiri en í nágranna-
löndunum. Seinni part ársins
1942 hækkaði verðlagið á fáum
efnaskorts og það enda þótt sá
innflutningur væri látinn sitja
fyrir öðru þannig að látinn var
heldur vera skortur á neyzlu-
vörum þótt til nauðsynja teld-
ust. Þá var það, sem minnihl.
stjórn Sjálfstfl. lét undirbúa
gengislækkunartill. er fram-
kvæmdar voru svo á næstu
mánuðum í samstárfi við
Framsfl. Var það stærsta á-
takið, sem til þessa hafði verið
gert til þess að leiðrétta verð-
lagsskekkjuna og koma efna-
hagsmálunum í jafnvægi. Það
hefir nú að vísu verið fullyrt af
andstæðingum þeirrar löggjaf-
mánuðum um 50% og komst !ar, að hún hafi ekki náð til-
þar’með úr öllu samhengi við gangi sínum og ef því hefði
verðlag nágrannalandanna og | verið haldið fram af einhverj-
hefur í rauninni aldrei siðan
tekizt að kippa að fullu í þann
lið. Utanþingsstjói'nin er mynd-
uð var í árslok 1942 og síðan
nýsköpunastjórnin reyndu með
nokkrum árangri að halda verð-
lagshækkununum í skefjum
méð niðurgreiðslum og ströngu
verðlagseftirliti. Mikið mis-
ræmi var þó milli innlends og
erlends verðlags í stríðslok,
þannig að krónan var verulega
ofmetin og alli það auðvitað því
að erlendu innistæðurnar
gengu til þurrðar fyrr en ella
en verulegum óþægindum fór
þetta þó ekki að valda fyrr en
á árinu 1947 þegar gjaldeyris-
innistæðurnar þraut, Efnahags-
vandi ríkisstjórnar þeirrar, er
mynduð var í ársbyrjun 1947
og Sjálfstfl., Alþfl. og Framsfl.
áttu aðild að, var í því fólginn
eins og undanfarandi ríkis-
stjórn á að reyna að stöðva
verðbólguna án þess að leið-
réáta þá skekkju í verðlaginu,
sem stafaði af rangri gengis-
skráningu. Ríkisstj. nefndi ein-
mitt stefnu sina stöðvunar-
stefnuna og kannast menn við
það nafn frá fyrri hluta valda-
timabils vinstri stjórnarinnar
og er það ekki að ófyrirsynju,
því-að hér var í rauninni um ná-
kvæmlega sömu stefnu í efna-
liagsmálum að ræða. Útflutn-
ingnum var haldið uppi með
uppbótum er miðaðar voru við
mismunandi þörf einstakra
um, sem að þeirri löggjöf stóðu,
að hún myndi leysa efnahags-
vandamálin í eitt skipti fyrir
öll, mætti það til sanns vegar
færa. En hafi þeir verið til, þá
vorum við Dr. Benjamin Eiríks-
son, sem undirbjuggum þessar
till. ekki í þeirra hóp. Því til
staðfestingar vil ég leyfa mér
að lesa upp örfá orð úr álits-
gerð okkar, með leyfi hæstv.
forseta.
Brátt þurfti
meira að gera.
Svo segir í álitsgerðinni, sem
fylgdi sem grg. með frv.: „Þar
sem ekkert er til, sem kalla
mætti endanlega lausn af-
komumála þjóðarinnar þá
virðist, að skynsamlegt sé fyrir
þá, sem með ríkisstj. fara á
hverjum tíma að taka þá stefnu
að búa sem bezt í haginn fyrir
sem jafnasta og heilbrigðasta
þróun atvinnulífsins og jafn-
vægi' í atvinnu- og fjármálalíf-
inu er ekki eitthvað, sem fæst í
eitt skipti fyrir öll, heldur þarf
að viðhalda jafnvæginu með
réttri stefnu og réttum starfs-
venjum á hverjum tíma.“
Það er rétt, að þess var
skemmra að bíða en við höfðum
gert okkur vonir um að gera
þyríti viðbótarráðstafanir út-
veginum til styrktar. Bátagjald-
eyririnn var tekinn upp 1951 en
orsakir þess voru ekki reikn-
gieina lians. sbi. gotugjaldeyr- ingsskekkjur okkar, eins og
h- vexth V0UI ^gii °g mikil sumir hafa viljað láta í veðri
fjáfesting biátt fyrir starfsemi heldur hitt. að þær efna-
Fjáihagsiáðs en gjaldeyris- hagslegu forsendur, sem lágu til
skoi tinum var mætt með stöð- grUndva]lar till. breyttust í ó-
ugt strangari innflutningshöft- hag vegna atvika, er enginn gat
um' séð fyrir þá. K.om þar einkum
jtvennt til. Mciðalafli á bát lækk-
Gjahlþrot aði úr rúmum 7 tonrium í róðri.
stefriunnar 19-19. er hann nam árin 1948—’4£
Afleið’nqi varð sú, að niður í rúm 5 tonn árin 1950—
taka varð uud strangá skömmt-,’52 eða um nær 30%. Hér við
un náuðsvnja á sama tíma og bættist svo óhagstæð verðlags-
aðar Evrópuþjóðir voru að af- þróun af völdum Kóreustríðs-
nema skömmtun hjá sér og ins. Þannig hækkaði verðlag
islækkuninni, þar sem verðlag
útfluttra afurða hækkaði að-
eins um 82% á sama tíma eða
litlu meira en leiddi af geng-
islækkuninni, en hún leiddi til
74% verðhækkunar á erlend-
um gjaldeyri. Af þessu er Ijóst,
hve mjög viðskiptakjörin gagn-
vart útlöndum breyttust okkur
í óhag. 30% bátagjaldeyris-
álagið var þannig í rauninni
ekki annað en nauðsynlegt var
til að bæta bátunum aflabrest-
inn, en þrátt fyrir þessi óhöpp
tókst að stöðva verðhækkanirn-
ar að mestu haustið 1951 og
hélzt verðlag nær óbreytt frá
þeim tíma til vorsins 1955. Fóru
þjóðartekjur og kaupmáttur
launa vaxandi á því tímabili og
atvinnan var stöðug og nóg. En
vorið 1955 hófst svo að nýju
kapphlaupið milli kaupgjalds
og .verðlags eftir verkfallið
^mikla svo sem kunnugt er.
Verðlagsskekkjan
orðin of mikil.
I Pólitískar afleiðingar þessa
urðu fall samstjórnar Sjálfstfl.
j og Framsfl. og valdataka vinstri
jstjórnar. Nú varð verðlags-
skekkjan aftur orðin meiri en
svo að efnahagskerfið fengi
staðizt. Eftir því sem hæstv.
viðskiptamálaráðherra hefur
upplýst, var ráðh. Framsfl. og
Alþfl. þetta ljóst þegar haustið
1956. Ekki náðist þó samkomu-
lag um raunhæfar ráðstafanir í
vinstri stjóminni, heldur var
nú stöðvunarstefnan svokallaða
frá árunum 1947—1949 leidd
til hásætis með jólagjöfinni
frægu í árslok 1956. Eg komst
svo að orði um jólagjöfina i
umræðum um bráðabirgðafrv.
vorið 1958, að frá sjónarmiði
hagfræðinga mætti líkja lienni
við fjósvegg, sem hlaðinn væri
áf mér eðá einhverjum öðrum,
sem ekki þekkir hin réttu lög-
mál um undirstöðu og burðar-
þol slíkra veggja. Ég viður-
kenndi rim leið, að þeim skil-
yrðum væru miklu betur full-
nægt hvað bjargráðafrv. snerti.
Þá sögðu andstteð-
ingarnir annað.
Þess gat af áðurgreindum á-
stæðum ekki orðið langt að biða
að fjósveggurinn hrundi og vor-
ið 1958 var svo komið að ó-
I
jhjákvæmilegt var að gera efna-
j hagsráðstafanir, er hefðu í för
með sér leiðréttingu verðlags-
skekkjunnar, ef ekki átti að
!skapast algert öngþveiti i gjald-
eyrism. Þessu var glögglega
Miðvikudaginn 24. febrúar 1969
lýst í málgögnum vinstri stjór»»
arinnar og ræðum stuðnings-
manna hennar á Alþingi. Þa9
kann nú að vera að einhver
þeirra, sem hlustar á mig, segí
sem svo: — Ja, þessi verðlagá-
skekkja, það er ekki annað
en grillur hagspekinga. Þeim
sem þannig hugsa eða segja,.
vil eg bsnda á það að lesa
ræður sumra háttv. núv. stjórn*-
arandstæðinga í sambandi við
umr. um bjargráðafrv. og ann--
að sem stóð í málgögnum.
þeirra þá. Þar er það einmitt
sérstaklega skýrt hvað verðlags--
skekkjan þýðir. Það var á það
minnzt að fóðurbætirinn út-
lendi væri orðinn svo ódýr, að
í rauninni þá borgaði sig ekki
lengur fyrir bændurna að halda
áfram að heyja, þó að þeir að
vísu gerðu það af gömlum vana.
Ennfremur, að það væri hætt-
að borga sig fyrir útvegsmenn
að láta gera við netin sín, af'
því það væri ódýrara að kaupa
ný net. Og Tíminn kvað upp
þann dóm um stöðvunarstefn-
una, að hún hlyti að stöðva.
framleiðsluna fyrst og fremst
en ekki verðlagið.
Hængur á
bjargráðunum.
Bjargráðalögin, sem vorui
hrein gengislækkunarlög, þó
ekki þætti hlýða að kalla þau.
sínu rétta nafni, voru, svo langt-
sem þau náðu, veruleg leiðrétt-
ing verðlagsskekkjunnar, sem..
var undirrót þess vanda, sem þá.
var við að etja. Þetta er engin
ný skoðun mín á þessu máll.
Hún ltom fram í öllu, er ég
sagði um það frv. í ræðu og
riti, er það var til meðferðar í
þinginu. Nú kann einhver að
spyrja: — En hvernig stóð þá
á því, að hv. þingmaður studdi
ekki þessa till. með atkvæði
sínu? Svarið við því er það, aðT
á bjargráðunum var sá hængur,.
að engar hömlur voru þar sett*
ar gegn þvi, að sú gengislækk-
un, sem í þeim fólst, leiddi ekki
til óðaverðbólgu. Þar var farið
úr ösku haftakerfisins í eld óða-
verðbólgunnar. Þetta frv. yrði
sambærilegt við bjargráðin, e£
það hefði aðeins að geyma á-
kvæðin um gengisfellingu og
afnám uppbóta en ekkert ann-
að. Ég mundi ekki frekar held-
ur en vorið 1958 treysta mér til.
þess að styðja slíka till., þannig
að afstaða mín og skoðun £
þessu efni eru óbreyttar frá
því sem þá var.
Framh, á 9. síðu.
dugðu slikár ráðstafanir þó
ekki til að koma i veg fyrir til-
finnanlegan vöruskort með
innflutnings um 115% árið
1949—’51 eða rúmlega 50%
umfram það, er leiddi af geng-
Fuiltruum norrænna kvenieiaga vai a uogunum boðið að
bragða á dönskum landbúnaðarafurðum, þegar búið var að
sýna 'þeim kvikmynd. Hér á myndinni sjást þrjár þeirra, talið
frá hœgri frú E. Rybner frá bindindisveitingahúsum kvenna,
Kirsten Loerfeldt Tarp og Gertie Wandel. Þær eru að skála í
nijólk, fcle-jsáSar.