Vísir - 21.12.1960, Blaðsíða 9

MlSviktidaginn 21. desember 1960
vísiB
#
Ættir Síðupresta.
I sína daga. Þeim er með þessu
mikla riti reistur hin óbrot-
gjarnasti minnisvarði, sem eg
veit að Skaftfellingar og aðrir
Björn Magnússon: Ættir lands við að eiga, því að heim- Sunnlendingar kunna vel að
Síðupresta. Bókaútgáfan ildir þaðan eru mjög götóttar.
Norðri 1960. Hefur því Björn orðið að vinna
þessi niðjatöyl eftir ýmsum brot míög föstum fótum 1 vitund °g
Ættfræði er ein hin mesta um, sem ekki er á allra færi að áhugamálum þjóðarinnar
kjörfræði alþýðufólks hér á steypa saman. Þetta verður að
lándi og hefur verið um aldir. athuga, þegar dæma á verkið.
Á þessari öld hafa verið gefin Eg efast ekki um, að ýmsir
út mörg allstór niðjatöl og hafa finni í þessu riti eins og öðrum
orðið mjög vinsæl. Sum þeirra niðjatölum villur. En menn eiga
hafa selzt upp á fáum árum og
eru algjörlega ófáanleg. Ef til
vill er það ólygnasi dómurinn
um vinsældir bóka, hve erfitt
er að eignast þær, eftir að þær
eru uppseldar hjá útgefanda.
. Mörg, og eg held öll, niðjatöl,
séin. út hafa komið, eru algjör-
lega ófáanleg og koma sjaldan
á markað hjá fornbóksölum.
Ættir Síðupresta er stór bók
630 blaðsíður. Þar eru raktar
settir frá tveimur prestum á
Síðu, Jón Steingrímssyni pró-
fasti á Prestsbakka og Páli Páls-
syni prófasti í Hörgsdal og syst-
kinum hins síðar talda. Höfund-
ur segir í formála: ,,Um leið eru
einnig taldir í riti þessu niðjar
flestra Síðupresta frá og með
séra Jóni Steingrímssyni, því
að þeir voru flestir annað
hvort af þeim komnir eða
kvæntir niðjum þeirra. Svo er
um séra Berg Jónsson, er tók
■við af séra Jóni og kvæntist
Katrínu dóttur hans, séra Pál
yngri Pálsson prófasts og Jón
■prófast Sigurðsson, er var dótt-
ursonarsonur séra Þorvarðs
Jónssonar,- þar sem miðkona
hans var Sigríður dóttur séra
Páls, og nokkrir niðjar Bjarna
prófasts Þórarinssonar og Magn-
úsar prófasts Bjarnarsonar, er
tengzt hafa ættum þessum.“
Eru niðjatöl þessi allyfirgrips-
mikil og er því hið þýðingar-
mesta rit fyrir alla, sem hafa á-
huga á ættfræði.
Ættir Síðupresta er mjög vel
gefin út. Eitt af mestu vanda-
málum í sambandi við útgáfu
niðjatala er merking ættlið-
anna. Hafa aðallega vei'ið notuð
hér á landi tvö kerfi. Það er
kerfi það, sem Hannes Þor-
steinsson notaði og kerfi er Pét-
ur Zophoníasson notar í Vík-
ingslækjarætt. Bæði þessi
kérfi hafa þann ókost eins og
þau hafa verið notuð, að mikið
rúm á hverri blaðsíðu fer til ó-
nýtis. Björn Magnússon notar
í þessari bók hið síðarnefnda
meta og einnig allir landsmenn.
íslenzk ættfræði stendur nú
m í vitund
ís-
lenzk saga er fyrst og fremst
svo rismikil og ítarleg af þeim
sökum að alþýðufólk hefur á
liðnum öldum imnað ættfræði-
fróðleik og skráð hann og fest
sér í minni. Þessa arfleifð ber
okkur að varðveita. Við getum
ekki gert það betur á annan
ekki að setja það fyrir sig um
of, heldur bæta úr og senda höf-
undi athuganir sínar. Eg veit,
að honum verður ekkert kærara hátt> en að Bera það kleift> að
rit um íslenzka ættfræði séu
Merkar Ijósprentanir
á markaði.
liarlv Icelandic Manuscripts
iu Facsimile.
Danskt útgáfufyrirtæki, Rós- arkarbroti, og verða nú gef«
enkilde og Bagger í Khöfn in út stærstu handritin,
hóf nýlegt útgáfu vandaðra sem enn eru ekki útgefin á
Ijósprentana á fornum íslenzk- þennan hátt, meðal annarra
um handritum, sem ekki hafa Bergsbók, Tómasskinna, Ólafs
verið Ijósprentuð áður. Nefnist saga Tryggvasonai- hin meiri og
þetta ritsafn Early Icelandic Kálfalækjarbók Njálu. Út eru.
— og ef til vill verða það einu
launin, sem hann fær fyrir hið
gefin út og þau sem allra flest.
mikla eljuverk sitt. Þetta bið Þess vegna er það vel> að út'
gáfufyrirtæki gefu: út jafn
myndarlegt niðjatal og Ættir
eg lesendur mína að gera. Með
því leggja þeir stein í grunn-
inn, til þess að hægt verði að Síðurpresta.
fullkomna ritið síðar og um leið Registur er með bókinni. Er
vinna íslenzkri ættfræði gagn, þag mikill kostur og til mikils
og sýna forfeðrum og frændum hægðarauka öllum, sem á ein-
ræktarsemi. hvern hátt vilja notfæra sér
Prestarnir tveir, sem þessi fróðleik hennar.
niðjatöl eru rakin frá, voru hin-
Manuscripts in Facsimile.
Aðalritstjóri er prófessor Jón
Helgason og í útgáfunefnd pró-
fessorarnir Magnus Olsen í
Oslo, Dag Strömbáck í Uppsöl-
um og Sigurður Nordal í Rvík.
Fyrirhugað er, að í þessum
flokki verði tuttugu bindi, öll í
ir merkustu í sinni stétt um1
Jón Gíslason.
Æskuminningar Sigfúsar
Blöndals.
Ein af hógværustu en nýt-
ustu menntamönnum þessarar
aldar Sigfús Blöndal bóka-
vörðurog orðabókarhöfundur í
Khöfn skrifaði æskuminning-
ar sínar áður en hann lézt og
nú hefur bókaútgáfan Hlaðbúð
gefið þær út á prenti.
Bókartitillinn
minningar“, en
ingar höfundar
er „Endur-
þessar minn-
ná aðeins til
bernsku hans og til loka skóla-
áranna hér heima. Höfundur-
inn segir siálfur að aðalástæð-
an íyrir því að hann tekur sér
penna í hönd til að skrifa
minningar sínar sé bað að hann
hafi fundið hjá sér löngun til
að skrifa um það sem einkennt
hafi þjóð sína á beim tíma sem
hann var að alast upp. Sá timi
er liðinn undir lok og kemur
aldrei aftu.r. Það eru þess
vegna síðustu forvöð að varð-
veita frá gleymsku fróðleik,
þjóðlífslýsingum og menning-
arviðhorfum þessa tímabils. En
eins og allir vita hafa ekki í
neinu landi á norðurhveli jarð-
ar orðið jafn stórfelldar breyt-
kérfi, en setur þannig upp að ingar, einmitt á þeim tíma sem
Þetta er fagur vitnisburður,
en hann var á svipaða lund hjá
öðrum sem kynntust honum.
En einmitt þessi einkenni koma
fram í bók hans „Endurminn-
ingar“, auk skemmtilegi'ar frá-
sagnar, því Sigfús kunni allra
manna bezt að segja frá. Hann
mun hafa hugsað sér að skrifa
ævisögu sína, en lauk aldrei
við annað en æskuminningarn-
ar einar.
Þetta er 300 blaðsíðu bók,
snyrtileg að öllum frágangi
eins og Hlaðbúðarbækur eiga
vanda til og með allmörgum
mannamyndum af samtíðar-
fólki Sigfúsar og ættmennum.
Það er og kostur við bókina að
henni fylgir nafnaskrá yfir
það fólk sem við sögu kemur.
komin tvö bindi, Króksfjarðar-
bók Sturlungu, með formála
eftir dr. Jakob Benediktsson,
og Skarðsbók, með formála eft
ir dr. Desmond Slay. Þessar út*
gáfur éru vitanlega gerðar eft-
ir fullkomnustu Ijósmyndum og
óvenju vandaðar að öllum frá*
gangi, enda hafa þær þegar
vakið mikla athygli. Sérstak-
lega þntti það tíðindum sæta,
þegar Skarðsbók kom út. Þetta
mikla og merkllega handrit.
aðalhandrit Postula sagna, rít-
að á 14. öld af snilldarskrifars
var um 1700 á Skarði á Skarðs-
strönd og gat Árni Magnússon
ekki eignazt það, hvernig sem
hann reyndi, en.lét skrifa það
UPP, og eftir því pappírshand-
Hefst blaðið á jólahugleið-1 riti voru sögurnar gefnar út
ingu eftir Magnús Guðjónsson! 1874. Hugðu þá allir skinnbók-
Jólablað
Æskunnar.
Jólablað Æskunnar er komið
út, stórt, fjölbreytt að efni og
mjög við hæfi ungu kynslóð-
arinnar.
prest, en af öðru efni má nefna
„Jólaheimsókn“, þýdda sögu,
„Bréfið hans afa“, ljóð eftir M.
P., „Kristján Hólasmali“ frá-
sagnarþáttur, „Hani og kisa“
ævintýri eftir Sigrid Undset,
„Jólaóður“, ljóð eftir Richard
Beck, „Læknishjálp og heimili
fyrir börn“, „Mesta trúarskáld
fslendinga", „Disneyland“ eftir
Birgi Thorlacius, „Tónlist í
sveitaskóla", „Hjá egypzka
ræningjanum“, gömul helgi-
sögn, „Hin illa fylgja“ og síðan
fjölmargar aðrar styttri grein-
ar, jólaleikir, þrautir, gaman-
sögur, fróðleiksmolar og mynd-
ir.
f þessu blaði hefst ný get-
raun sem Æskan efnir til á-
samt „Hljóðfærahúsi Reykja-
víkur“. Eru þar 12 verðlaun
veitt, allt hljóðfæri.
Söguleg skáldsaga eftir
Elínbargu Lárusdóttur.
Fjallar uni dcilnr Skúla fógeta
og Mera-Eiríks.
ekkert rúm fer til ónýtis. Er
þetta meginkostur. Einnig er
uppsetning á heiti niðjatalsins
á ytri spássíu hverrar síðu og
með smærra letri yfirskrift yfir
hverri síðu, sem er tilvísun í
niðjatalið sjálft. Er þessu mjög
smekklega fyrir komið og til
mikils hægðarauka fyrir alla,
sem nota bókina á einhvern
hátt. Frágangur bókarinnar er
til mikillar fyrirmyndar og eg
efast ekki um, að ættfræðingar
taka hana til fyrirmyndar.
Eins og þegar er sagt eru
Ættir Síðpupresta mikið rit.
Þáð þarf mikla elju og fómfúst
starf til þess að semja svona
rit. Og eg tel hiklaust, að það
er hreinasta þrekvirki fyrir
einn mann að gera það. f þessu
sambandi vil eg einnig minna
á, að Vestur-Skaftafellssýsla er
langerfiðasta héraðið sunnan
Sigfús Blöndal lifði,
hér uppi á íslandi.
Um Sigfús Blöndal farast
eiginkonu hans. Hildi, orð m.
a. á þessa leið í inngangsorðum
bókarinnar:
Frá I'ví er Torfhildur Hólm grun í að þarna er tveimur
eins og leið hafa íslendingar átt nokk- kempum 18. aldarinnar lýst,
ura góða og mikilvirka kven-1 báðar gagnmerkir menn og
höfunda og ein sú mikilvirk- sérstæðir, skapstórri og óvægnir
asta er óefað frú Elínborg Lár-
usdóttir er sent hefur nær ár-
lega frá sér bók siðasta aldar-
„Sigfús vildi gera lifið gott fjórðunginn, og nú síðast sögu-
og íallegt, löngun hans var að lega skáldsögu „Sól ; hádegis-
og ófyrirleitnir, en þó mann-
kosta menn. Þessir menn eru
Skúli Magnússon þá sýslumað-
ur á Ökrum í Skagafi’rði, síðar
landfógeti, og Eiríkur bóndi í
vinna þarft og gott verk! Hann stað“, sem bókaútgáfan Norðri Djúpadal, er gekk
■ina glataða. Loks 1890 fann
Eiríkur Magnússon hana x
einkabókasafni í Englandi.
Aðalumboðsmaður fyrir-
þessa útgáfu hér á landi er
Stefán Stefánsson bóksali á
Laugavegi 8 í Reykjavík. Tií
hans geta þeir snúið sér, sem
vilja eignast þetta merkilega
risafn eða vita nánar um út-
gáfu þess.
Áður hefur útgáfufyrirtæki
Einar Munksgaard í Khöfn get*
ið sér orðstír, og raun og veru
heimsfrægð, fyrir áþekkar ljós-
myndaútgáfur íslenzkra forn-
rita, en það eru Corpus codic-
um Islandicorum, sem kom út í
20 bindum og ManuscrÍDta Is*
landica, sem hafin er útgáfa á
fyrir nokkrum árum, og komin
af því riti 4 bindi.
Hreindýr —
Framh. af 4. síðu.
minnir helzt til um of á við-
hafnar útgáfur. Hún er prýdd
nokkrum ágætum myndum.
Að þeim er öllum hinn mesti.
fengur, enda eru þær bæði frá
hendi Ijósmyndara og prent-
myndarmanna mjög vel unn-
ar. Nafnaregistur er við bók-
ina og er það mikill kostur,
sem vert er að þakka.
Jón Gíslason.
jr
Afensisr.syzla —
var starfssamur, en gleymdi
ekki að lifa.
í lífi sínu og öllu dagfari var
gefur út.
Þeir sem kunnugir eru hinni
Sigfús skáld. Hann gat veitt nýju skáldsögu frú Elinborgar
Framh. af 3. síðu.
almennt svarar 1.2 kg. á mann á ári að
undir nafninu Mera-Eiríkur og
hefur verið skrifuð um hann
sérstök bók. Þeir Eiríkur og
Skúli fógeti áttu í allmiklum
öllu í lífinu, jaínt starfi og fá- „Sól í hádegisstað" telja hana brösum lengi og vildi hvor-
breytni hversdagslífsins sem vera einhverja beztu bók
hátíðisdögum ársins, einhvern hennar, frásögnin dramatísk,
töfrandi fagran blæ, sem ekki efniviðurinn mikill og marg-
lá aðeins á yfirborðinu. Feg- brotinn, skapmiklar söguper-
urðarþrá hans lá dýpra í eðli sónur og persónulýsingar með
hans. Eða var það góðvild hans
og gæzka sem sló á bak við?
Því að góðvild og gæzka var
ágætum.
Þótt frú Elinborg nafngreini
ugur láta hlut sinn.
Enda þótt „Sól í hádegisstað“
sé í rauninni sjálfstæð skáld-
saga mun ætlunin að á henni
verði fr-amhald síðar.
Norðri hefur fyrir sitt leyti
gengið smekklega frá ytri bún-
hvorki sögusvið né söguper- ingi
ef til vill það sem sérkenndi sónur mun ekki þurfa sérstaka hátt
hann mest.“
bókarinnar, en hún er
á 3ja hundrað síður að
i sögufróða lesendur til að renna stærð.
meðaltali, en eykst ekki nema
upp í 1.5 kg. á mann til ársíns
1959. Minnst varð tóbaksnotk*
un á árabilunum 1921—1925
og eins 1936—40, enda voru
það kreppuár, og komst hún
þá niður í 0.9 kg. á mann að
meðaltali.
Aftur á móti gegnir allt
öðru máli með sykurneyzlu
landsmanna því hún eykst á
þessu sama tímabili úr 7.6 kg,
á mann, ár hvert, upp í 55.3 kg.
Með öðrum orðum hún gerir
nokkru betur en sjöíaldast..