Vísir - 27.01.1961, Page 4

Vísir - 27.01.1961, Page 4
VISIR Föstudaginn 27. j anúar kfRfllM etfa —/ Mátkata 'bragur f Sigurður hét maður Hall- steinsson samtíðarmaður Bólu- bændum fornu, Hjálmars og Einars Andréssonar, sem marg- ir vita nokkur deili á, einkum Hjálmari, Bólu-Hjálmari. Sigurður þessi var mann- kostamaður, en hvorki var hann talinn fríður sýnum né eig.inlega skarpvitur, sízt mun hann smekkmáður verið hafa, en Einari féll vel við haiin og manninum til verðugs hróss gerði hann honum grafskrift í lifanda lífi svo að hann mætti fyrirfram sjá orðspor sitt lát- ins, þegar þar að kæmi. Taldi Einar fram lundgæði Sigurðar og margt annað drengilegt vini sínum til auðkennis — auðvit- að allt vandlega satt og fluttd honum drápuna svo gerða. En hann hafði ekki varað sig á smekk Sigurðar og fékk enga þökk fyrir verk sitt. Gei’ði hann því aðra útgáfu sniðna eftir kröfum viðtakanda og bar þá fórn fram á altari kunnings- skapar þeirra, en þeir voru um þann tíma á sama heimili. Sú kviða var þakksamlega þegin og lærðust úr glefsur, fékk ég ungur að heyra það af henni, sem föður mínum þótti barni sínu áhlýðandi, því óstytt þótti hún engu hollari yfir að hafa en Buslubæn á náttarþeli og hljóðaði svo það sem ég lærði: Hér hvílir Sigurður Hallsteins- bur, hrikavaxinn og hreint úr lagi, húðai’blakkur sem torfa’ úr flagi, raddai’hás, kjaftstór, rauð- eyg(ð)ur. Þetta Ijóðmæli kemur mér oft í hug, þegar menn með skáldeðli eða að minnsta kostd einhverja tjáningarlöngun gera sér það að ráði að kasta frá sér kliði, samræmi og í’eglu bund- ins máls og taka upp ókerfaða fi’amsetningu þess efnis, sem þó er oft ljóðrænt og gæti borið skartlegan búning. Smekkur Sigurðar Hallsteins sonar á sér sýnilega enn all- mai'ga fylgismenn, er þykir eins og gamla manninum það feguri-a eða frækilegra, sem ljót ai’a er. Og ljótleikinn er svo sem ekki nýr eða hagnýting hans að öllu óreynd eða ófi'amkvæm- anleg. Hann getur verið nauð- synlegt mótvægi fegurðarinnar svo að hún sjáist þótt misiafn- lega takist afnotin. Lengi hefir kirkjan þurft eða talið sig þurfa andstæðu góðra afia og notað hugmyndina ótæuilega. Eins hefir aðalskrautuður ís- lenzkra nútímabókmennta löng um hampað lúsinni og sjálfsagt 5 einhvei’jum tilgangi. Það er því ekki nærri mér að fella neinn dauðadóm yfir óliðaðan eða á annan veg laust bundinn eða óbundinn samsetning skálda og skældinga. Sumt af því er gott til ýmissa þarfa ,svo sem til þess að vekja eftir- tekt á að bækur og ritlingar þurfa ekki endilega að vera sannari eða betur unnar en blaðagreinar og er þó langt jafn að. Meira að segja má nota þó nokkurt hrafl slíkra vei’ka því til sönnunar að fleira getur fag- urt orðið af máii manna en bragðliðum bundin orð. Þó er ein óhæfa við slíka framleiðslu alla og höfundun- um mikið lægingarefni og er hún sú, að nota sama nafn yfir verk sín svo löguð og það orð, sem fengið hefir ákveðna mei'k- ingu um annað. Kai'linn og kerlingin, foreldr ar Velvakanda og bræði’a hans, sýnast ekki hafa verið ófrjórri orðasmiðir en flokkur sá virð- ist sanna sig að vera, sem nú seilist eftir lambi þess, er þeir sjálfir telja fátækan, í stað þess að framreiða eigin alikálfa til skíi’nai’veizlu þeirrar rit- mennsku, sem þeir ætla sér að kynbæta með allan íslenzkan skáldskap. Gömlu hjónin úr ævintýrinu skorti hugkvæmni til þess að finna nöfn á di'engina sína, en íslenzk „atómskáld" — allur hópurinn — eiga enn óskírða bókmenntagrein sína og hugga sig líklega helzt við nafn Ljóða- ljóðanna, þótt frétzt hafi að hr. Ásmundur Guðmundsson fyrr- verandi biskup sé nú launaður nokkru fé til þess að endur- þýða Nýja-testamentið og ætla megi, að þetta aðalhaldreipi þeirra í Gamla-testamentinu, orðið Ljóðaljóð, kunni þá engu síður að þurfa endurskoðunar og hugsanlega umsköpunar, svo að ekki verði lengur þangað að sækja ljóðaheitið, sem þeir nota. Mönnum er nokkur nauðsyn að birta hugarhræi’ingar sínar, hversu fimlega sem þeim ferst það. Löngunin til þess er að minnsta kosti vorkunnarmál. Falin kennd getur komið fram á ólíklegasta hátt, stundum sem geðiöstur eða geðbilun. — Skáldskapur eða önnur listiðk- un hefir möi'gum bjai’gað frá þe.im voða, jafnvel leii’inn kann að hafa fleytt einhvei’jum, auk þess sem slikar tilraunir eru hinir stórvirkustu áhrifavaldar um hugarfar og menningu, Því er hvað það, sem bætir eða þroskar einhverja listgrein dýr- mæti og haop, en bölvun og fordæðuskapur allt það, sem rýi’ir tækni eða innihald hvaða listgreinar eða nytjaverks, sem fyrir vei’ður Almenningi er eins og nú standa sakir mest nauðsyn á orðfæri ljósu, myndauðugu, fi’jósömu og á alla vegu göf- ugu, því margt er, sem villir. Þá þarf sérhver hlutur heiti og þeim heitum má alls ekki rugla saman. Hvorki lækni né sjúk- lingi má á sama standa hvort rétt er byssa eða holnál til þess að framkvæma deyfingu með, en svo mætti fara, að öfugt yrði 'boðið, ef nöfn þeirra hluta hefðu ekki fasta merkingu. Eins er með aðrar misnotkan- ir orða, þótt ekki leiði króka- laust til óhæfuverka. Þá mun- ar og miklu hvaða hugmyndir ólíkt orðalag og ólíkar samlík- j ingar vekja, þótt um eitt efni sé. Hljómur orðanna gefur enn eina leið til nautnar eða kvalar og allt þetta læra menn að nota og varast fremur en þeir finni það upp. „Mikill stílisti er mikill þjóf- I ur,“ sagði Martin Larsen, forð- \ um sendikennari hér, maður, sem sannlega er mikill stílisti á tveimur tungumálum og hef- ir drengskap til að viðurkenna hvernig hann hefir komizt að valdi sínu yfir þeim málum báðum. Hann og allir þeir, sem beztan hafa stílinn, hafa lært utanbókar bálk eftir bálk af bezt sögðu málsgreinum hinna fyrri manna. Sú oi’ðaröðun og það hugtakaval, er gerir það ljóst, sem um er rætt, lærist ekki fyrst og fremst við orð- flokkagreiningu eða af reglu- gerðum um hvernig skipa skal sögnum, nafnoi’ðum og öðrum hlutum ræðunnar, þótt það sé gott að hafa með öðru, heldur með því að festa sér í minni og hafa á hraðbergi margar málsgi’einii’, sem hafa haft á- hrif Að því gei’ðu má veiia fordæmi til endui’notkunar eða eftirbreytni og hafa rökstudda von um að mál manns nái I nokki-u af þeim árangri, sem til stóð með því. Og þetta gera þeir bezt, sem mest kunna af ljóðum. Dæmi Snorra Stui’lusonar er hvað traustast vitni um það. Um eng- an jafn líttkunnan mann vita menn jafnmikla ljóðakunnáttu sarmanlega og er það samfara ritlist hans, en þótt til væi’u orðhagir menn, svo fjandsam- legir ljóðum, að þeir mættu hvorki hafa af þeim gagn né lærdóma sjálfum þá hafa þeir samt lært meira en þeir hafa fundið upp og lært það þá af þeim mönnum, sem áttu allan grunn orðsnilldar sinnar i Ijóð- um, í’éttnefndum ljóðum. — Hræriþvöruháttur um nafngift ir þeirrar bókmenntagreinar minnir á uppmörkun sauðfjái’, sem reyndist ófallin til fyrir- greiðslu við heiðai’leg skil eða heimtur. Þessi afmoi’kun hugtaka — og fleira en hugtaka einna — er farin að tíðkast nokkuð. í einum þætti Árna Böðvarsson- ar um íslenzkt mál í Þjóðvilj- anum stendur orðrétt: „í reykvískum frambui’ði ei’u mörg auðkeimi, sem ekki munu þekkjast annars staðar á land- j inu nema þá vegna áhrifa frá höfuðstaðnum, Eitt hvumleið- asta þeirra er sú tunguleti, sem kemur fram í því að taland- inn hreyfir tunguna varla til í muiminum heldur myndar öll hljóð málsins með eins litilli hreyfingu tungu og vara og hann kemst mögulega af með.“ Þessi lýsing er því miður sönn og fyrirbærið á sér alveg til- svarandi hliðstæðu í þeirri framsetningu ljóðræns máls, sem hvorki gætir auðkenna bragláða, stuðla né ríms, en krefst virðingar og nafns vel- metinnar bólcmenntagreinar því til handa, sem ekki e>- rétt- ur eigandi virðingai’innar eða nafnsins Þessi tunguleti innfæddra Reykvíkinga sumra og þetta ljóðmarkaleysi þess, sem þó er stundum skáldskapur, er hættu legt. Það spillir verklagi að gera sér ekki grein fyrir hvað maður er að vinna, og það snillir verkfæri að nota það í gáteysi til annars en maður heldur að maður sé að gera. f þessu tilfelli er verkefnið tungumál þjóðarinnar og dýr- mætara en nokkur sá smíðis- gripur, sem með því héfir ver- ið gerður og það þótt margir kæmu saman. Margrevnt er, að einum hent- ar þetta en öðrum hitt. í trausti Kerfun eða 4 þess lærdóms mætti segja, að sauðskinnsskóaðir sveitamenn gætu notið hindrunarhlauns og notað torfærur fornra ljóða- reglna, en stígvéluðum unnaln- ingum hins nýja tíma væri slíkt erfiði á borð við skepnuníðslu. En regla þessi um hæfilega framreiðslu á ekki aðeins við um einstaklinga. Hún á einnig við um tungumál bióðanna. Þar hentar líka einum það sem öðr- um spillir. Af nálægum málum hafa ís- lenzkan og finnskan einar á- herzlu á fvrsta atkvæði. Þetta veldur því að þær halda báðar stuðlasetningu. Bvi’jun orðsins verður svo glögg í evra að auð- velt verður að kerfa orð saman í heildir eftir upphafshljóðum þeiri-a. „Sáuð þið hana systur mína sitja lömb og spinna ull?“ segir Jónas Hallgrímsson. Sam- ræmi byrjunarhljóða í auð- kenndum áherzluatkvæðum styrkir minni og léttir nám, enda sér það á um geymslu þessara tveggja þjóða á fornum minningum. Þegar hér voru rit- aðar sögur reyndust þær traust ustu byggja mjög um alla at- burðafræði á kvæðum og vís- um. Kalevalakvæðin finnsku gengu öldum saman órituð frá manni til manns og fluttu myndir málsins vonum fremur óbreyttar frá kynslóð til kyn- slóðar. Ljóðakunnátta er traust ari málsvöm en málfræðin. Sá, sem kann og hefir í mörgum ljóðum og oft fluttum orðasam- bönd, þar sem sögnin að langa tekur með sér þolfall segir aldrei: „Honum langar til þess“ heldur „hann langar til þess.“ Þetta eina dæmi nægir um notagildið á þerman þátt „Nú er bókaflóð á landi hér og minni þörf á utanað lær- dómi en áður.“ veit. ég verður sagt, en er það þá stefnan að verksmiðiuþræll komandi ára eigi að ganga að vinnustað þeim mun fátækari en sláttu- maður aldamótaáranna síðustu að kenna ekkert fallegt eða fal- lega liótt sér til andlegrar nautnar um starfstímann? Sé svo, þá skal mig ekki kynja, þótt einhverjum hjarta- góðum en grunnfærum náunga finnist þeim hinum sama full þörf á velsterkum biór til að bleyta í svo þurrlegum kjörum. Svo alls vesælir eru auk þess ýmsir af höfundum þessarar þjóðar, að til haooa bæri að telja að þeir hefðust við að í’íma stuðla og leggja í bragliði heldur en að telja sér hlaup- fært með óskerfuð orðaskrípin í fyrstu prentsmiðju og veltu þeim þaðan yfir á útgjaldalista þjóðarinnar. Það gæti sett aftur sumt það versta frá þeim getu- minnstu. Svipaðs eðlis og stuðlar eru bæði bragliðir og rím um það að tryggja rétt málfar fram eftir tímum og styðja að réttu og traustu minni hvers þess, sem búið er slíkum tygjum, er þó rímið minnst vert af þessu og er illt að heyra órímuð ljóð löstuð, þegar þó er aðeins átt við óbundna framsetningu, sem að vísu getur verið fögur, göf- ug og vandasöm, en er oft þvættingur smekkleysingja, sem enga kröfu kunna að gera til sín eða verka sinna eða nenna öðru en kosta kapps um að draga sem flesta með sér út í foræðið. — Kannske hefir Biarna Thorarensen órað fyrir yfirstandandi tímum, þegar hann orti: En þú, sem undan ævistraumi flýtur sofandi að feigðarósi, lastaðu ei laxinn, sem leitar móti straumi sterklega og stiklar fossa. Það mætti að minnsta kosti vera athugunarefni fyrir óvand v.irka menn, hugmyndafáa og verka til friðunar fornra verð- mæta. Sigurður Jónsson frá Brún. r r~ & L-1— r t~ s * • 1 ___« m a Eins og getið hefur verið í fréttum liafa menn farið frá Kúbu til Bandaríkjanna í stórhópum á valdatíma Castros. Er hér um að ræða fólk af öllum stéttum. Nú hefur stjórnmálasambandinu verið slitið milli Bandaríkjanna og Kúbu. Þessi mynd var tekin nokkru áður og sýnir menn biða fyrir utan sendiráð Banda- ríkjanna til þess að komast að til þess að fá vegabréfsáritun.

x

Vísir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.