Vísir - 25.04.1961, Blaðsíða 9

Þriðjudaginn 25. apríl 1961
Vf SIR
9
Hiutverk iistarinnar —
Framl. af 3. síðu.
borðinu eiga takkarnir t. d. að
vera? Það fer fyrst og fremst
eftir því, í hvaða röð á að nota
þá, en að öðru leyti er það
smekksatriði. Það er margt, sem
verður að hafa í huga: Gerð
takkanna og áferð og staðsetn-
ing þeirra á borðinu verða að
bera það með sér, hvert hlut-
verk þeirra er, þannig að sá,
sem vinnur við borðið, viti á
hvaða hnapp hann á að styðja,
þegar mikið liggur við. Segjum
svo, að aðeins þurfi tvenns kon-
ar takka: straumskipta, sem
þarf töluvert átak við að snúa,
og sem gefa frá sér greinilegt
klikkhljóð, þegar straumskipt-
ingin á sér stað, og hnappa, sem
snúið er varfærnislega fram
og oftur í þeim tilgangi að stilla
tækið nákvæmlega. Straum-
skiptunum má líkja við raf-
arm á útvarpstæki en hinum
takkanum við takkann, sem
notaður er til að stilla inn á
hinar ýmsu stöðvar á sömu
bylgjulengd. Það getur verið
nauðsynlegt fyrir verkfræðing-
inn að hafa form og áferð takk-
anna þannig, að þeir beri með
sér, hvorri tegundinni þeir
tilheyra.
Hvað á lilut-
urinn að gera?
I þessu tilfelli er hlutverk
listarinnar ekki aðeins að veita
ánægju, heldur einnig upplýs-
ingar, öryggi, traust — í stuttu
máli sagt það, sem list hefur
alltaf gert: að skapa samræmi.
Þetta er að vísu smáatriði, en
það er einmitt í slíkum smáat-
riðum og auk þess í tilhögun
lína, hlutfalla og áferðar við
sköpun formsins, að iðnteikn-
arinn getur nálgast form æðri
listar.
Því að list, hvort sem það
' er æðri list eða liagnýt list í
iðnaði, dregur fram aðalatriðin.
í æðri list er aðalatriðin andi
listamannsins sjálfs_ í list, eins
og hún birtist í iðnaði, er aðal-
atriðið það starf, sem hlutnum
er ætlað að vinna, og hlutverk
iðnteiknarans er fyrst og
íremst að skapa náin tengsl
milli vélarinnar og þeirra, sem
eiga að nota hana.
Málara- og höggmyndalist er
í mörgu háð þeim efnum, er
tækni nútímans hefur fram-
leitt, og eins hefur nútíma
byggingarlist og iðnaður skap-
að margt fyrir áhrif frá kúbist-
urn og málurum eins og Mondr-
ian. En þrátt fyrir hin nánu
tengsl milli iðnaðar og listar
og er þó eðlismunur á því að
búa til málverk og búa til stól
í fjöldaframleiðslu.
Vísindin
eru ófrjó.
j Hlutverk málverksins er
fyrst og fremst að orka á and-
ann. Hlutverk stólsins er hins
vegar fyrst og fremst að vera
líkamanum sæti. Þegar við höf-
um gert okkur þetta ljóst, get-
um við virt fyrir okkur stóla
úr plasti, tré og málmi eftir
teiknara eins og Charles Eames,
en innblástur hans og listrænn
stíll á sér djúpar rætur í nú-
tíma taekni — og þá skilst okk-
ur, hve oft er erfitt að draga
markalinu milli æðri listar og
4-
listar í iðnaði.
Hinn kunni bandaríski arki-
tekt Louis Sullivan, skrifaði
eitt sinn á þessa leið: „Vísindi
eru ófrjó, þar til þau hafa ver-
ið hafin upp í veldi listarinn-
ar“. I iðnþjóðfélagi eru þau
ekki aðeins ófrjó, heldur bein-
línis hættuleg og andleg sljóvg-
andi. Tækni okkar á að vera
þannig, að við þolum hana ekki
aðeins, heldur njótum hennar.
í tímaritinu „Science and the
Modern World“ birtist eitt sinn
grein eftir heimspekinginn
Whitehead, þar sem hann komst
m. a. þannig að orði: „Að njóta
listarinnar er að njóta li'fandi
verðmæta Verksmiðja með vél-
um sínum .... er lifandi heild,
sem hefur upp á að bjóða fjöl-
breytileg lifandi verðmæti“. En
verksmiðjan er falleg vegna
formsins, sem henni hefur verið
gefið. Og ef það að hafa ánægju
af list er að njóta lifandi verð-
mæta, þá er listsköpun í iðnaði
það að skapa lifandi verðmæti.
Og það er þetta, sem iðnteiknar-
ar, arkitektar og verkfræðingar
um allan heim eru að gera.
|ANNAK |ðGUtt
☆☆☆ EFTIR VERUS ☆☆☆
Sagan af Richard W. Sears
| 1) n'chard Warren Sears var
einn hinn þróttmesti maður,
sem skotið hefir upp kollinum
í bandarísku viðskiptalífi. Hann
jvar brautryðjandi á því sviíS:
að selja vörur gegn póstkröfu,
og hafa nýjungar hans ætíð
j ver'ð öðrum, sem við þetta fást,
til fyrirmyndar. Fyrirtækið,
l
sem hann stcfnaði, Sears, Roe-
buck, er langstærsta póstkröfu-
verzlun í hcimi og starfar alltaf
eft'r þeim reglum, sem hann
setti.--------R. W. Sears fædd-
ist 1863 í smábæ í Minnesota,
einu miðríki Bandaríkjanna.
Faðir hans var vagnasmiður,
sem efnazt hafði allvel, enda
seldi hann vandaða vöru á hóf-
legu verði. Framtíðin virtist
ákveðin fyrir liinn unga Sears,
það var svo sjálfsagt að hann
fetaði í fótspor föður síns, ekk-
ert var eðlilegra, þar eð hann
mundi ti'.nn góðan veðurdrj;
erfa vagnaverksmiðju föður
síns.-------En árið 1878 varð
föður hans á að Ieggja fé í ó*
tryggt fyrirtæki, og eftir nokkra
inánuði var allt það, sem hann
hafði grætt, gengið til þurrðar.
Hann m'ssti meira segja vagna-
verksmiðjuna í hendur lánar-
drottna sinna. Þetta áfall varð
gamla manninum um megn að
þola, og hann dó tveim árum
j síðar. Richard yngri, sem Þá
var aðeins 17 ára, varð þá fyr-
•irvimia móður sinnar og tveggja
systra.
2) JflalUi lcivK Ser 'Stvli.SLOiU-
starf lijá járnbrautarfélagi í
borginni Minneapolis. í þá daga
j voru launin sóralíú'!, og það
var með ódrepndi dugnaði og
I fórnfýsi, sem unga manninum
i tókst að vinna sér inn næga
j peninga íil að geta séð fyrir móð
jur sinni og systrum. En hann
! hafði augun opin fyrir hvcrjum
möguleika til að efla járnbraut-
crnar.------------Sears áleit, að
Líbería er með járnauðug-
ustu löndum heims.
Máfesr i fjölEusft Afríku frá Túnfs
ti3 S.-Afriku.
Alþjóðabankinn veitti fyrir
nokkru náinufélaginu Lamco
(Liberian American-Swedish
Mineral Co) 20 millj. dollara
Ián til undirbúning:; frekari
hagnýtingar á járngrýti í Libcr-
íu.
Feiknin öll af járngrýti eru
Nimbafjöllum og með járnauð-
ugasta grjóti, ,sem fundizt hef-
ur. Nimbafjöllin eru fyrir aust-
an og norðan höfuðborgina,
Monroviu.
Liberia hefur um langan ald-
ur verið sjálfstætt land en
lengi vel var náttúruauðlegð
landsins lítill gaumur gefinn.
Nýlenduveldin voru önnum kaf
in við að hagnýta sér auðlindir
þeirra landa, sem þau réðu yf-
ir. — The Firestone Rubber
Company hófst þó handa um
gúmframleiðslu þar á þessari
öld, til þess' að vestræn lönd
væru ekki eins háð framleiðsl-
unni í Suðaustur-Asíu, og fyrir
bragðið gátu Bandaríkin fengið
aðal gúmbirgðir sínar frá Lib-
eriu í síðari heimsstyrjöldinni.
Járngrýti finnst í fjöllum Af-
ríku vestanverðri allt frá Túnis
til Suður-Afrkíu. Það hafa
rannsóknii' eftir styrjöldina
leitt í ljós. Þar munu og aðrir
málmar, og í Afriku mun nátt-
úruauðlegð yfirleitt meiri, en
nokkurn mann hefur dreymt
um.
hæiueiitar nans yröu fremur
'metnir að verkleikum, ef hann
flytti sig til annars starfs en að
sitja á skrifstofunn'. og fékk sér
því aðra virinu hjá félaginu scm
jstarfsmaður á smástöð í þorp-
.inu Redwood Falls. Hér fékk
hann sér og aukastörf og gerði
sér að góðu að sofa á stöðvar-
loftinu til að spara sem mest.
I— —-----Árið 1886 ne'taði úr-
smiður einn í Redwood Falls að
veita viðtöku sendingu á úrum.
Sears gerði sér þá lítið fyrir og
keyptii úrin. Síðan settist hann
við að skrifa bréf til bænda í
nágrenr/nu og þorpsbúa, þar
em lítið var um vöruval ogbauð
þeim úr send í póstkröfu hverj-
um sem liafa vildi_ Og úrin
runnu út. Sears varð svo himin-
lifandi yfir verzluninni, að hann
pantaði fleiri úr til að selja.
3) ÁFð eftir, 1887, hafði
Sears hagnazt svo á þessarri
póstkröfuverzlun sinni, að hann
sagði upp starfi sínu við járn-
brautina og kom sér upp skrif-
stofu í Chicago. Og þar sem
hann þurfti nú úrsmið í þjón-
ustu sína, réð hann til sín A.
C. Roebuck. Þeir áttu svo vel
saman, að Sears gerði úrsmiðinn
að meðeiganda, og þá varð til
liið fræga fyivrtæki Sears og
Roebuck. — — — Richard
Scars hafði óbilandi trú á aug-
lýa'ngum. Og þar scm þeir félag
ar bættu nú flein'. vörutcgund-
um í póstkröfuverzlun sína, fór
fyrirtækið að verja meira og
mcira fé í verðlista og auglýs-
ingar. Sears samdi alla texta í
hvorttveggja, og söluhæf'leikar
hans voru svo magnaðir, að
starfsfólkið við fyrirtækið varð
að vinna eftirvinnu V'ð að af-
greiða pantanirnar, sem
streymdu inn.-----------Sears,
Roebuck var eitthvert fyrsta
fyr'rtækið nokkursstaðar á
byggðu bóli, sem bauð endur-
greiðslu, ef viðskiptavinirnir
væru óónægcYr með viðskiptin.
Þetta var mjög þýðingarmikið,
þar eða fólk keypt': oft köttinn í
sekknum. Og trygging'n með
boð mn cndurgreiðslu varð til
að stórauka tiltrú fólksins á
heiðarleika fyiúrtækisins.
(Niðurl.) '